Nu India en Pakistan elkaar bestoken: dreigt het conflict over Kasjmir te escaleren?

Met een reeks gerichte luchtbombardementen heeft India een ongeziene vergeldingsactie uitgevoerd op naaste buur en rivaal Pakistan. Dreigt het langlopende conflict tussen beide kernmachten te escaleren? ‘India lijkt te suggereren dat het het hierbij wil laten’, zegt Indiakenner Tine Vekemans (Universiteit Gent).

De luchtbombardementen en raketaanvallen waarmee India afgelopen nacht Pakistan en Kasjmir bestookte, zijn ongezien. Volgens het Indiase ministerie van Defensie werden met die aanval maar liefst negen terroristenkampen vernietigd. Daarbij zouden minstens acht doden zijn gevallen. Het Pakistaanse leger beweert dat bij de aanval minstens 26 doden vielen, onder wie vrouwen en kinderen.

De zogenaamde Operatie Sindoor is een reactie op de aanslag van 22 april in Pahalgam, in de grensstreek van het Indiase deel van Kasjmir. Bij die aanval doodden terroristen 26 burgers, voornamelijk toeristen. De aanslag werd opgeëist door het zogenaamde Resistance Front, een groepering die zich kant tegen de Indiase claims op Kasjmir. Voor India werd die terreuraanval aangestuurd vanuit Pakistan. Vikram Misri, de Indiase buitenlandminister, noemde Pakistan ‘een veilige haven voor terroristen’. Aan Pakistaanse kant wordt elke betrokkenheid bij die terroristische aanslag ontkend.

De ware plannen van premier Narendra Modi voor India: ‘Er is geen plek voor minderheden’

Risico op escalatie

Op zich is het niet ongewoon dat er heen en weer wordt geschoten aan de contactlijn tussen het Indiase en het Pakistaanse deel van Kasjmir. Er zijn wel vaker schermutselingen in het betwiste gebied. ‘Doorgaans werd zo’n conflict snel gede-escaleerd wanneer beide kanten dachten dat ze hun punt gemaakt hadden’, zegt Tine Vekemans, professor Indiase talen en culturen aan de Universiteit Gent. ‘Het is niet duidelijk of dat nu ook zal gebeuren. De reikwijdte van deze aanvallen is ongezien.’

Aan Indiase kant heet het dat de aanval weloverwogen en gericht was. De negen doelwitten die geraakt zijn worden geassocieerd met terroristische groeperingen die al aanslagen pleegden in India. ‘Dit was zeker geen wilde aanval’, zegt Vekemans. ‘India heeft twee weken gewacht om te reageren. Het had in diezelfde regio’s ook militaire bases van Pakistan kunnen aanvallen, maar dat heeft het bewust niet gedaan. Daarmee lijkt India te suggereren dat het het hierbij hoopt te laten.’

Het is maar de vraag of Pakistan daar ook zo over denkt. Aan Pakistaanse kant wordt categoriek ontkend dat er banden zijn met de terreurorganisaties die de aanval van 22 april ontketenden. Dat is een bewering die niet geheel klopt. ‘In het verleden is aangetoond dat overheidsorganen in Pakistan banden onderhouden met bepaalde terroristische organisaties die actief zijn in Kasjmir,’ zegt Vekemans. ‘Pakistan doet er lang niet alles aan om die organisaties aan te pakken, zeker niet wanneer ze geen directe bedreiging vormen voor Pakistan zelf. Maar tegelijk is het duidelijk dat die organisaties vaak hun eigen agenda hebben. Ze zijn zeker geen verlengstuk van de Pakistaanse veiligheidsdiensten.’

Splijtzwam Kasjmir

De aanleiding van de schermutselingen is, zoals wel vaker, Kasjmir. Sinds het ontstaan van India en Pakistan in 1947 voerden beide landen al twee oorlogen over de strategisch cruciale regio. Sinds 1949 wordt het noordelijke deel van Kasjmir bestuurd door Pakistan, en het zuidelijke deel door India. (Om het nog complexer te maken wordt een deel van het noorden sinds 1962 bestuurd door China.) Het referendum dat in 1949 beloofd werd, waarin de Kasjmirse bevolking de mogelijkheid zou krijgen om voor onafhankelijkheid te kiezen, werd nooit gehouden.

In 2019 besloot India de ‘speciale status’ van het door India bestuurde deel van Kasjmir op te heffen, en dat deel van de regio gewoon in India te incorporeren. Die unilaterale incorporatie, die aanvankelijk tegengehouden werd door het Indiase Hooggerechtshof, werd door het Resistance Front aangehaald als de aanleiding voor hun terreuraanval.

Vekemans wijst op een extra dimensie. Als antwoord op de aanval in Pahalgam heeft India het Indus-Waterverdrag geschorst. Dat verdrag, ondertekend in 1960, bepaalde in welke mate beide landen water uit de Indus (en bijrivieren) mag gebruiken. Door zich terug te trekken kan India in theorie een groot deel van de watertoevoer naar Pakistan afsluiten. Narendra Modi, de Indiase premier, dreigde daar al expliciet mee. ‘Niemand weet hoeveel water India op dit moment kan tegenhouden,’ zegt Vekemans. ‘De gevolgen voor Pakistan zouden nochtans catastrofaal zijn. Zonder water dreigt in verschillende Pakistaanse regio’s een hongersnood.’

Jean Drèze: ‘Er is geen enkele reden waarom zo veel Indiërs honger moeten lijden’

Geen internationale druk

Komt er ook deze keer snel een de-escalatie? Dat is nog niet duidelijk. Pakistan heeft al aangeboden om mee te werken aan een ‘neutraal en transparant’ internationaal onderzoek naar de aanslagen. Aan Indiase kant werd dat aanbod weggelachen als een poging om het conflict op de lange baan te schuiven. In brede lagen van de Indiase bevolking heerst het idee dat India harder moet optreden tegenover zijn vijandige buur.

‘Dat brengt risico’s mee,’ waarschuwt Vekemans. ‘Het risico op een misrekening is aan beide kanten groot. Als één land een verkeerd doelwit raakt, kan dit conflict snel uitbreiden.’ Dat zowel India als Pakistan een nucleair arsenaal heeft, is daarbij geen detail.

In tegenstelling tot eerdere schermutselingen is er bovendien nauwelijks nog een internationale gemeenschap die beide partijen onder druk kan zetten. ‘De wereld is veranderd’, benadrukt Vekemans. ‘Vroeger zouden India en Pakistan onder druk van de Verenigde Naties en andere landen snel geneigd zijn om represailles tot een minimum te beperken. Dat is vandaag anders. Zowel Pakistan als India ziet dat VN-resoluties over Gaza en Oekraïne weinig effect hebben. Ze weten donders goed dat niemand hen te hulp schiet als ze in de rats zitten. Dat maakt het risico op escalatie groter dan ooit tevoren.’