Nobelprijswinnares: ‘Corruptie is dé kanker van Latijns-Amerika’

Rigoberta Menchu Tum © Reuters
Ernesto Rodriguez Amari
Ernesto Rodriguez Amari Journalist en politicoloog

Guatemala is een politieke puinhoop. Met haar politieke partij wil de mensenrechtenactiviste en nobelprijswinnares Rigoberta Menchu Tum daar verandering in te brengen. ‘Ik richt mijn hoop op de jeugd’, vertelt ze aan Knack.

Guatemala is momenteel geen paradijs. Het wordt als een van de gevaarlijkste landen ter wereld gecategoriseerd en de corruptie tiert er welig. In 2015 werd de vorige president generaal Otto Perez Molinar nog achter de tralies gezet wegens zijn betrokkenheid bij corruptieschandalen. De Guatemalteken kozen bij de nieuwe verkiezingen massaal voor de voormalige TV-komiek Jimmy Morales, die met zijn campagneslogan ‘noch corrupt, noch een dief’ een nieuw politiek tijdperk moest inluiden. Niets bleek minder waar. Nog geen twee jaar later zijn de broer en zoon van Morales al gearresteerd op verdenking van corruptie. Vorige maand werd er een vooronderzoek naar president Morales aangekondigd.

Morales en zijn ministers probeerden eerst de immuniteit van de president op te werpen om verder onderzoek onmogelijk te maken. Guatemalteken pikken deze corruptie niet langer en kwamen massaal op straat waardoor het onderzoek toch opgestart is. Voormalig Nobelprijswinnaar voor de vrede, Rigoberta Menchu Tum noemt de corruptie ‘de kanker van Guatemala’. In een gesprek met Knack vertelt ze haar bezorgdheden over de toekomst van de Mayacultuur.

De voorbije jaren kwamen enkele grote corruptieschandalen in Latijns-Amerika aan het licht. Is dit het grootste pijnpunt van Guatemala?

RIGOBERTA MENCHU TUM: ‘Absoluut! Ook al weet ik al jaar en dag dat corruptie in Guatemala enorme proporties kent, ben ik steeds verbaasd over de enorme bedragen die politici en de rijke elite in eigen zakken steken. Velen zijn vaak naar de meest prestigieuze colleges en naar buitenlandse universiteiten geweest. Verschillende onder hen hebben wel een doctoraat behaald, maar aan een normbesef ontbreekt het.

Duizenden Guatemalteken zijn hier het slachtoffer van en zijn aangewezen op een leven in bittere armoede. Corruptie is dé kanker van Latijns-Amerika. De jarenlange gewapende conflicten ( In Guatemala woedde van 1960 tot 1996 een zeer gewelddadige burgeroorlog; nvdr) kwam de elite goed uit. In oorlogstijd bleef de corruptie nog meer onder de radar: mijnen ontginnen, landgrond onteigenen en natuurlijke rijkdommen uitputten was toen niet moeilijk. Gelukkig is er nu meer besef bij de bevolking dat corruptie de groei van onze samenleving in de weg staat. Hoe meer mensen er tegen protesteren, hoe groter de kans dat het ontmaskerd wordt. Maar we hebben nog een zeer lange weg te gaan.

Criminele bendes dwingen kinderen dan weer in prostitutie of in de drugshandel. Of ze vermoorden hen voor orgaanhandel.

Rigoberta Menchu Tum

Naast corruptie is vooral de drugsmaffia de grootste zorg van Guatemala. Drugsbaronnen zorgen ervoor dat ze ver weg van het dagelijkse straatgeweld blijven, maar vele jongeren worden gelokt voor de verkoop en de smokkel van drugs. De overheid reageert zeer streng en repressief tegen deze jongeren, terwijl de grote bazen probleemloos door de mazen van het net glippen.’

U voert al zeer lang strijd tegen geweld en onrecht. In 1992 kreeg u hiervoor zelfs de Nobelprijs. Onrecht blijft een groot probleem in Guatemala. Heeft u de indruk dat u voor verandering heeft kunnen zorgen?

RIGOBERTA MENCHU TUM: ‘De trieste realiteit is dat er binnen bepaalde gemeenschappen meer moorden worden gepleegd dan tijdens de lange burgeroorlog. Door het klimaat van geweld blijft het moeilijk om sociaal protest te voeren. De vrijheid van meningsuiting en van het organiseren van georganiseerd protest wordt sterk onderdrukt terwijl onderdrukking en discriminatie de maatschappij verder splijten. Wantrouwen en onveiligheid bemoeilijken dialoog en communicatie met elkaar.

Vele Maya-leiders en leiders van boerenbewegingen worden nog steeds gecriminaliseerd. Zolang de staat zich niet achter de vrede als totaalconcept schaart, zal het nog lang duren vooraleer het geweld stopt. Toch blijf ik positief ingesteld. De voorbije 20 jaar hebben we al zeer veel werk geleverd tegen de straffeloosheid en tegen de misdrijven tegen de mensheid. We hebben enkele belangrijke rechtszaken gewonnen. Gelukkig zijn er verschillende verdedigers van de mensenrechten in leven gebleven en kunnen we samen nog steeds verder werken. Ik richt mijn hoop op de jeugd. Ik geloof dat zij in de toekomst hun kinderen zonder geweld willen opvoeden.’

U spreekt van een ‘cultuur van geweld’. Bedoelt u daarmee dat geweld inherent verbonden is aan de Guatemalteekse maatschappij?

RIGOBERTA MENCHU TUM: ‘In heel de wereld, maar zeker in Latijns-Amerika dragen we de sporen van geweld met ons mee. Ook ik heb als kind vreselijke dingen meegemaakt. Oorlogen leiden tot veel verdriet en destructie, maar bovenal tot het schenden of elimineren van de mensenrechten.

Miljoenen Latino’s van inheemse afkomst leven al decennialang zonder formele rechten. Vooral kinderen worden daardoor getroffen. Ik spreek dan over honger en armoede, maar ook over gebrek aan educatie en over kinderen die worden achtergelaten en alleen moeten overleven. Veel gewapende conflicten zijn ontstaan omdat ze corrupte, racistische, onderdrukkende systemen wilden bestrijden en opkomen voor sociale rechtvaardigheid. De overheid bestreed dit geweld met nog meer geweld.

Als mens zijn we helaas nog niet verlost van onze geschiedenis waarbij we de ander afwijzen louter omdat hij anders is

Ondertussen kent Guatemala officieel al 20 jaar vrede, maar in de praktijk moeten we vaststellen dat er nog steeds zeer veel onrecht heerst. Haat en angst blijven de motor voor uitsluiting en verdriet en moderne technologieën brengen daar geen verandering in. Kijk maar eens naar alles wat op de sociale media gepost wordt: ook daar is stigmatiseren van de ander schering en inslag. Ik noem dat de nieuwe sociale conflicten. Als mens zijn we helaas nog niet verlost van onze geschiedenis waarbij we de ander afwijzen louter en alleen omdat hij anders is.’

Kinderprostitutie en orgaanhandel. Zijn dit nog actuele bezorgdheden waarvoor u als sociale activiste strijdt?

RIGOBERTA MENCHU TUM: ‘Helaas wel. In Centraal-Amerika en meer bepaald in Mexico is er een enorm groot aantal kinderen dat jaarlijks verdwijnt. Er zijn veel kinderen die bijvoorbeeld gerekruteerd worden om bij bedrijven te werken die bijvoorbeeld dure merkkledij maken. Van zodra ze echter niet voldoende meer produceren, worden ze zonder pardon op straat gegooid. Criminele bendes dwingen kinderen dan weer in prostitutie of in de drugshandel. Of ze vermoorden hen voor orgaanhandel.

Migratie heeft deze fenomenen extra versterkt. We zien ouders die hun kinderen de grens over sturen in de hoop dat ze daar een betere toekomst kunnen opbouwen. De maffia speelt hierop in en voor ze het weten zitten ze vast in een crimineel netwerk. Hun ouders hebben hun verdere leven het raden naar hun kinderen.’

U heeft zich al twee keer als presidentskandidaat gesteld met uw politieke partij WINAQ. Wat zijn uw ervaringen op het politieke echelon van Guatemala?

Met onze partij Winaq, wat ‘mens’ betekent in het K’iche, komen we op voor de moderne slavernij die het leven van vele Maya-vrouwen tekent. Wij, Maya-vrouwen, hebben hemel en aarde moeten verzetten om alleen al maar dezelfde rechten en vrijheden te krijgen als andere vrouwen. Het koloniale gedachtegoed zorgt nog steeds voor een opdeling tussen de hogergeplaatste mestiezen en de minderwaardige Maya’s.

Onze partij richt zich op mensen die ons standpunt begrijpen en waarmee we bondgenootschappen kunnen aangaan. We bouwen aan een multiculturele samenleving. We willen onder meer de Mayacultuur en tradities te integreren in het regulier onderwijs. Ik ben nu bijvoorbeeld verhalen voor kinderen aan het schrijven waarin de tradities van onze cultuur verweven zitten zodat ze zeker niet verloren zullen gaan. De digitalisering en de kracht van het kapitalisme van de westerse cultuur vormen immers een enorme bedreiging voor onze cultuur.

Kijk naar onze Maya-kalender: in tegenstelling tot de Gregoriaanse kalender zetten wij niet de mens, maar de kosmische elementen centraal. Onze cultuur is inherent met de natuur verbonden. Wij spreken over het schitteren van helder water in rivieren, het Westen spreekt over blinkend goud. Dat is een wezenlijk verschil.

Als Maya’s hebben we bovendien ontzettend veel respect voor onze voorouders: elke generatie heeft volgens ons de verantwoordelijkheid om de zaden die onze voorouders hebben gegeven te koesteren en generatie per generatie onze samenleving verder te versterken.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content