‘Nieuwe terroristen zijn veel ideologischer en moordlustiger’

. © Dino
Eva Schram
Eva Schram Correspondent voor Knack.be in Noord-Amerika.

Terrorisme en de vreselijke gevolgen ervan worden de komende tijd waarschijnlijk erger, denkt Bruce Newsome van de University of California, Berkeley. ‘Alle aanwijzingen wijzen in de verkeerde richting. Dat maakt terrorisme eenvoudiger, en de bestrijding ervan moeilijker.’

De afgelopen twee weken vonden er aanslagen plaats in het Verenigd Koninkrijk, Iran en Afghanistan. Daarbij vielen in totaal meer dan honderd doden en vele honderden mensen raakten gewond.

Eén motief keert overal terug: dood, verderf en angst zaaien, op een zo groot mogelijke schaal. Daarom kozen de daders van Manchester voor het concert van Ariane Grande, waar veel tieners zouden zijn. Daarom kozen de daders in Teheran en Kaboel voor politiek en religieus gevoelige doelwitten.

Deze vormen van terrorisme zijn nieuw, zegt universitair docent internationale betrekkingen aan de Amerikaanse universiteit van Berkeley Bruce Newsome. Samen met twee collega’s onderzocht hij terroristische aanslagen en gijzelingen vanaf 1970, verzameld in de Global Terrorism Database (GTD), en labelde hij die als ‘oud terrorisme’, ‘nieuw terrorisme’ (vanaf de jaren negentig tot een aantal jaar geleden) en ‘nieuwste terrorisme’ (heden).

De bevindingen schreef hij neer in het boek Countering New(est) Terrorism dat in oktober uitkomt bij Taylor & Francis.

Het boek bevat slecht nieuws: de nieuwste terroristen zijn zeer ideologisch gedreven en daarom moeilijk van gedachten te veranderen – te verzoenen, noemt Newsome het – en worden steeds moordlustiger. Terrorisme en de gevolgen ervan zullen de komende tijd erger worden, voorspelt Newsome.

Je verblijft momenteel in Groot-Brittannië. Hoe vind je dat de autoriteiten zijn omgegaan met de aanslagen?

BRUCE NEWSOME: Clueless. Stille tochten, doorgaan als altijd, terroristen tarten door verder te gaan met het dagelijkse leven, de terroristen laten zien dat ze niet kunnen winnen, zonder toe te geven dat er steeds meer aanslagen zijn en dat ze steeds dodelijker worden.

De religieuze ideologie wordt niet onderkend. Autoriteiten doen niets aan sociale desintegratie, ongecontroleerde immigratie, open grenzen, en het gemak waarmee extremisten onderling kunnen communiceren.

Ben je voor het inperken van de privacy om terroristen te stoppen?

NEWSOME: We perken het recht op privacy vandaag toch ook al in om criminaliteit te bevechten, denk maar eens aan rechterlijke bevelen voor huiszoekingen.

Kun je op basis van je onderzoek omschrijven wie de ‘nieuwste terrorist’ is?

NEWSOME: De nieuwste terrorist geeft de voorkeur aan gijzelingen, kidnappings, en andere actieve vormen van geweld om schade aan mensen te maximaliseren, in plaats van bommen te laten afgaan of andere vormen van materiële sabotage te gebruiken waarbij menselijke schade doorgaans indirect was. Deze activiteiten vinden nog wel plaats, maar worden steeds meer gebruikt om publiciteit te creëren voor bijvoorbeeld massamoorden.

Onze nieuwe theorie en data suggereren dat nieuwe terroristen veel ideologischer, moordlustiger en daarenboven ook suicidaal zijn. Ze zijn minder verzoenbaar, vertrouwen officiële onderhandelaars minder, zijn minder bereid gijzelaars te laten gaan, en veel meer bereid om gevangen te doden.

Ze zijn verder minder geneigd om losgeld te vragen, maar als ze dat wel doen, zijn ze ook meer geneigd gijzelaars daadwerkelijk vrij te laten. Ze zijn beter geïnformeerd over het beleid van de autoriteiten, hun tactieken, technieken en procedures. Ze maken gebruik van nieuwe technologieën om te communiceren met elkaar, het publiek en de overheid.

Ze zijn betere strijders – ze doden meer mensen ook al gaan ze met relatief minder strijders te werk. En ze maken gebruik van open samenlevingen om eenvoudige doelwitten te vinden.

In een recente blogpost schrijf je dat nieuwe terroristen ‘naar terrorisme neigen te escaleren via voorspelbaar anti-sociaal gedrag’ en dat ‘we dit gedrag kunnen profileren, maar westerse normen weerstand bieden tegen zulke profilering’.

NEWSOME: Vrijwel al het dodelijk terrorisme in het westen is jihadi, en vrijwel alle westerse jihadi’s zijn immigranten, kinderen van immigranten, of mensen die zich tot de islam bekeerd hebben.

Maar de autoriteiten mogen deze groepen niet openlijk profileren omdat ze dan als anti-immigrant of anti-islam weggezet worden. Dit verheft politieke correctheid boven de feiten, en verheft het bevechten van alle extemismen boven het bevechten van het meest riskante extremisme.

Bovendien worden vrijwel alle terroristen terrorist vanuit ander crimineel gedrag. Het escaleert van kleine misdaad naar gewelddadige daden naar terrorisme. Vrijwel alle terroristen hebben een lange geschiedenis van anti-sociaal gedrag, zoals moeite met het behouden van een baan of het volgen van school, leven van een uitkering.

Politieke correctheid is vandaag verheven boven de feiten.

Maar in plaats van deze ondeugden aan te pakken en sociaal gedrag te stimuleren, praten we het volgens de westerse normen goed. Zulk gedrag is een vrijheid die wordt geëxcuseerd, meestal door de schuld te geven aan het falen van de maatschappij. De individuele verantwoordelijkheid wordt vergeten.

Zo blijven prikkels vandaag in het voordeel van de ondeugd, niet de deugd, werken. Britse jihadi’s bijvoorbeeld falen in het onderwijs, falen daarna op de arbeidsmarkt, worden afhankelijk van een uitkering, en belanden zo in het extremisme en het terrorisme.

Britse jihadi’s gebruiken zelfs uitkeringen om hun levensstijl gewijd aan geïsoleerd extremisme te bekostigen. De laatste jaren hebben Britse jihadi’s elkaar aangemoedigd om via uitkeringen geld voor terrorisme te verzamelen, reizen naar de Islamitische Staat te bekostigen, of tenminste niet te hoeven werken en zich tot het geloof te bekeren.

We moeten de vrijheid om te protesteren of zich te bekeren niet wegnemen, maar we moeten wel stoppen ze te stimuleren.

Bedoel je dat door het westerse vrijheidsideaal toe te staan aan ieder lid van de maatschappij, inclusief zij die een niet-westerse achtergrond hebben, overheden actief bijdragen aan radicalisering?

NEWSOME: Nee, maar het verlenen van asiel aan iedereen die religieuze vervolging claimt in zijn thuisland, en het geven van uitkeringen aan die asielzoekers, resulteert in financiële steun voor het extremisme in hun thuisland.

Wat kunnen overheden doen om sociaal gedrag te stimuleren? Wanneer is een interventie in het leven van een anti-sociale moslim die zich op een gevaarlijk pad begeeft gerechtvaardigd?

NEWSOME: Ik doel helemaal niet op anti-sociale moslims. Ik wil dat overheden zich concentreren op anti-sociale personen die zich op het pad richting terrorisme begeven. Dan heb ik het bijvoorbeeld ook over extremisten die seculier onderwijs en werk hebben opgegeven en een uitkering gebruiken om te protesteren en te radicaliseren tegen de staat die hen geld geeft.

De oplossing is in dat geval niet ver te zoeken. Zet hun uitkeringen stop door middel van bestaande bepalingen die regelen dat uitkeringsontvangers actief op zoek moeten gaan naar werk of onderwijs.

Een blogpost die viral ging in Nederland ging over een vader die zijn dochter geruststelde: in 1977 was het leven met terrorisme (van bijvoorbeeld de Baskische ETA, het Ierse IRA en de Duitse RAF) gevaarlijk dan anno 2017.

NEWSOME: Ik specialiseer me niet in Nederland, maar ik zie echt niet in waarom het anders zou lopen in Nederland dan in de rest van het Westen: terrorisme is vandaag de dag frequenter en dodelijker per aanslag dan zelfs maar tien jaar geleden.

Hoeveel dodelijker?

NEWSOME: Tussen 2005 en 2014 werd terrorisme wereldwijd negen keer meer frequent en dodelijker.

Dus de schrijver van die blogpost had ongelijk?

NEWSOME: Ja, kijk alleen al naar de theorie: een vergelijking maken met oude terroristische groepen als het IRA, de ETA en de RAF om het risico vandaag in te schatten is dwaas. Deze groepen vierden hoogtij in de jaren tachtig, dertig jaar geleden. Terrorisme is veel te dynamisch om lessen te kunnen trekken vanuit het ene decennium naar het andere.

Als je het vergelijkt met andere maatschappelijke risico’s, is terrorisme een infrequent, dynamisch en onzeker fenomeen, en dat maakt het een onbetrouwbaar gegeven voor statistici. Bovendien passen terroristen zich steevast goed aan. Zo is gedrag uit het verleden een slechte indicator voor de toekomst.

Neem cyberterrorisme als voorbeeld. Over de hele periode die we analyseren in het boek (vanaf 1970, nvdr.) maakt cyberterrorisme een miniem onderdeel uit van al het terrorisme. Maar het zou een grote fout zijn vervolgens te concluderen dat cyberterrorisme daarom in de toekomst ook slechts een minieme rol zou spelen. Simpelweg omdat cyberterrorisme pas opkwam toen nieuwe informatietechnologieën op grote schaal doorbraken in de jaren negentig.

Hetzelfde geldt voor aanslagen met chemische wapens. Het taboe daarop is de laatste twintig jaar aan het afbrokkelen, dus het feit dat er in het verleden weinig aanslagen met chemische wapens zijn geweest, toont niet aan dat ze in de toekomst niet zullen plaatsvinden.

Terrorisme is veel te dynamisch om lessen te kunnen trekken vanuit het ene decennium naar het andere.

Over het algemeen geldt dat als terroristen een nieuwe techniek, methode of motivatie hebben ontdekt, aangenomen of verspreid, de meest recente periode waarin deze verandering heeft plaatsgevonden het meest indicatief voor toekomstige trends is. Elke periode daarvoor heeft misschien helemaal geen relevantie voor de toekomst.

Je maakt onderscheid tussen oud en nieuw terrorisme. Kun je het verschil uitleggen?

NEWSOME: De motivatie en mogelijkheden verschillen. Oude terrorismegroeperingen zijn vandaag grotendeels verslagen of geaccommodeerd, dus oud terrorisme is nu minder riskant, zoals de auteur van die blogpost terecht zei.

Maar nieuwe terroristische groeperingen zijn riskanter. Oude terroristen waren meer geinteresseerd in politieke doelen, een laag aantal doden maar een hoge politieke impact, om zo de vijandige overheid te overtuigen toe te geven aan bepaalde eisen. De nieuwste terroristen zijn meer geinteresseerd in het doden en terroriseren van infidels en het verspreiden van religieuze controle, dus hun aanslagen zijn frequenter en dodelijker dan die van oude terroristen. Bovendien hebben nieuwe terroristen meer toegang tot wapens en andere middelen. Ze kunnen de voordelen van kant-en-klare communicatiekanalen en migratiestromen die we vandaag kennen door de globalisering volop benutten.

Heeft het oude terrorisme tot het nieuwe geleid?

NEWSOME: Oude terroristen vochten voor politieke doelen, zoals een bepaalde politieke ideologie of afscheiding van een overheid, maar de meeste van deze geschillen zijn intussen opgelost.

Wat vandaag overblijft zijn religieuze disputen, die verergerd worden door de snelle toename van staten – vooral falende staten – die voorheen bestuurd werden door grotere en machtigere overheden (denk bijvoorbeeld aan het uiteenvallen van de Sovjet Unie, nvdr.). De religieuze disputen worden bovendien verergerd door andere destabiliserende factoren, waaronder burgeroorlogen en de migratiestromen van onze globaliserende wereld.

Dat is de historische evolutie op de lange termijn. Meer recent is er een vicieuze cirkel ontstaan waarin de ene vorm van extremisme een volgende stimuleert. Dat zag je bijvoorbeeld in Irak, dat na de invasie in 2003 opbrak in verschillende religieuze sektes, terwijl het voorheen een overwegend seculier land was. Religieuze actoren veroorzaakten woede in andere sektes en stimuleerden een extremistische reactie van de ene sekte naar de andere, en weer terug.

In je blogpost schrijf je dat het terrorisme en de gevolgen ervan waarschijnlijk erger gaat worden voor het beter wordt.

NEWSOME: Vergeleken met andere criminaliteit, conflicten en natuurrampen is terrorisme zeer onregelmatig. Sommige andere uitdagingen hebben veel meer impact gehad, maar het risico van terrorisme neemt over de lange termijn toe. Vooral in de laatste decennia.

Risico wordt meestal berekend als een combinatie van frequentie en effecten. Zowel de frequentie als de negatieve effecten (zoals doden en gewonden, nvdr.) van terroristische aanslagen zijn aan het groeien. Dat betekent dat het risico groeit. Nieuwe terroristen zijn gevaarlijker, want ze doden meer mensen. Zowel per aanslag, als in totaal.

In de vroege jaren 2000 bleef het aantal aanslagen stabiel, ongeveer 1000 per jaar, maar per aanslag vielen er gemiddeld steeds meer doden. Vanaf 2005 valt er ook een immense toename in het aantal aanslagen op te tekenen, omdat terroristen verwikkeld raakten in andere conflicten, vooral in Irak, Afghanistan, Pakistan, Noord-Afrika, Oost-Afrika en later West-Afrika.

Terroristische ideologieën worden steeds extremer en terroristen beconcurreren elkaar om dodelijker en verschrikkelijker te worden

Als je kijkt naar Europa en de Verenigde Staten, wijzen de trends van 2010 tot 2015 allemaal in de verkeerde richting: de regelmatigheid van jidadistische aanslagen, de dodelijkheid hiervan, de hoeveelheid jihadi’s in deze landen, de hoeveelheid mensen die naar terroristische groeperingen in het buitenland reizen, en de hoeveelheid mensen die die groeperingen in het buitenland financieel steunen.

Terroristische ideologieën worden steeds extremer en terroristen beconcurreren elkaar om dodelijker en verschrikkelijker te worden. Ze zijn meer bereid te sterven, wat ze helpt om zoveel mogelijk slachtoffers te maken. Ze hebben makkelijker toegang tot wapens, zowel exotische wapens (zoals chemische) als ongecontroleerde (zoals auto’s en messen). Hun bedoelingen zijn steeds minder verzoenbaar, zoals bijvoorbeeld het vervangen van de Britse grondwet door sharia-wetgeving, of het bekeren van iedereen tot één bepaald geloof. Ze kunnen makkelijker communiceren en weten meer over hun vijanden. De verstedelijking, bevolkingsgroei en sociale mobiliteit bieden hen eenvoudig toegang to grote groepen slachtoffers.

Alle aanwijzingen wijzen in de verkeerde richting. Dat maakt terrorisme eenvoudiger, en de bestrijding ervan moeilijker.

Hoe kan terrorismebestrijding vandaag toch effectief zijn?

NEWSOME: De autoriteiten moeten duidelijker zijn in het differentiëren tussen verzoenbare en niet-verzoenbare terroristen. Het westen doet nog altijd alsof alle terroristen verzoenbaar zijn. Dat wordt verergerd door het schadelijke dogma dat elk conflict na discussie tot een uitkomst kan komen waar iedereen zich in kan vinden.

Maar de nieuwste terroristen zijn in feite onverzoenbaar, met hen proberen onderhandelen is tijdverspilling. Zoiets moet alleen gedaan worden om inlichtingen te winnen. In een gijzelingssituatie moeten de autoriteiten meteen inschatten of het om verzoenbare terroristen gaat, om daarna via onderhandeling tot een vredige uitkomst te komen. Maar als ze onverzoenbaar blijken, moet direct geweld gebruikt worden. Dat is volkomen logisch, maar te veel mensen doen alsof elk gebruik van geweld door de autoriteiten een falen is. Nee, sommige terroristen zijn onverzoenbaar, en ze moeten ofwel opgesloten ofwel gedood worden.

Daarnaast moeten we realistisch omgaan met de risico’s van globalisering en een liberale democratie. Te lang heerste het dogma dat globalisering altijd goed is, dat mensen hun verschillen en geschillen overwinnen door met elkaar in aanraking te komen, dat migranten altijd integreren, dat extremisten eenvoudigweg verdwijnen in een democratie. Nee, dit soort tolerantie geeft verdorvenen de kans goede mensen uit te buiten.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content