De Amerikaanse president Donald Trump zette de zwaarste wapens in tegen de nucleaire infrastructuur van Iran. Nu gokt hij dat het regime zal zwichten. Dat zou weleens kunnen tegenvallen. Iran zal er wellicht alles aan doen om de Amerikanen pijn te doen.
Misschien wel de meest verwachte luchtaanval uit de geschiedenis vond plaats in de vroege ochtendschemering van 22 juni. Een groep Amerikaanse B-2-bommenwerpers liet meerdere enorme bunker buster-bommen vallen op Fordow, een van de belangrijkste nucleaire installaties van Iran. President Donald Trump dreigde al maanden met zo’n aanval. Israël, dat op 13 juni de oorlog met Iran was begonnen, had hem ertoe aangespoord. Het hele Midden-Oosten zat al dagenlang op het puntje van de stoel in afwachting van dit moment.
Twee grote vragen rijzen nu. Een: hoeveel schade heeft de aanval aangericht aan het nucleaire programma van Iran? En twee: zal Iran wraak nemen door Amerika te treffen, en op welke manier kan het dat doen? De antwoorden op die twee vragen zullen bepalen of dit een eenmalige aanval is – en misschien het begin van het einde van Israëls oorlog – of dat Amerika in een bredere oorlog wordt meegesleurd.
Wat weten we over de aanval?
De operatie, die de naam ‘Midnight Hammer’ kreeg, werd uitgevoerd met zes B-2-bommenwerpers die ongehinderd zogenaamde bunker buster-munitie afwierpen op Fordow. Er zouden veertien van die massive ordnance perpetrators zijn ingezet. Amerika viel ook twee andere nucleaire locaties aan – in Natanz en Isfahan – met kruisraketten die vanaf onderzeeërs werden gelanceerd. Volgens de VN-kernwaakhond en de Saudische autoriteiten is er geen teken van nucleaire besmetting in de regio. Dat werd ook niet verwacht bij deze aanvallen.
In een harde toespraak vanuit het Witte Huis verklaarde Trump dat het nucleaire programma van Iran ‘volledig en totaal is uitgewist’. Dat is overdreven: Iran heeft decennialang expertise opgebouwd die niet zomaar kan worden weggevaagd. Maar als Amerika Fordow daadwerkelijk heeft vernietigd, is het programma wel ernstig teruggeworpen. Fordow is een van de twee locaties waar Iran uranium verrijkte tot bijna-wapenkwaliteit. De andere, in Natanz, was al beschadigd door Israëlische aanvallen. Als beide locaties buiten werking zijn gesteld, heeft Iran mogelijk geen grootschalige verrijkingscapaciteit meer.
Analisten moeten satellietbeelden afwachten om de schade te beoordelen.
Fordow ligt diep onder een berg begraven, onder misschien wel 500 meter rots. Sommige militaire functionarissen twijfelden eraan of zelfs de GBU-57 (een nooit eerder ingezette bom van 13 ton, de grootste in het Amerikaanse arsenaal) diep genoeg kon doordringen om Fordow te vernietigen. Daarom lieten de VS er meerdere vallen. Analisten moeten satellietbeelden afwachten om de schade te beoordelen. Zelfs als de verrijkingshal niet is vernietigd, kan de schokgolf van de bommen voldoende geweest zijn om de gevoelige apparatuur binnenin te vernielen.
En het verrijkte uranium?
Het is nog onduidelijk wat er is gebeurd met Irans voorraad sterk verrijkt uranium. Een groot deel ervan lag opgeslagen in tunnels bij Isfahan. De Amerikaanse kruisraketaanval was waarschijnlijk bedoeld om de ingangen van die tunnels te doen instorten. Maar Iraanse functionarissen hadden vóór de aanval al laten blijken dat ze een deel van het uranium elders naartoe hadden gebracht.
Hoe zal Iran reageren?
Uren na de Amerikaanse aanval joeg Iran de Israëli’s de schuilkelders in met een spervuur van ballistische raketten, waarvan de meeste werden onderschept. Daar zal het waarschijnlijk niet bij blijven. Voorafgaand aan de aanval waarschuwden Iraanse functionarissen dat ze meteen zouden terugslaan tegen de Amerikanen.
Een commentator op de staatstelevisie verklaarde dat alle Amerikanen in de regio, zowel militairen als burgers, nu legitieme doelwitten zijn.
Nadien verklaarde een commentator op de staatstelevisie dat alle Amerikanen in de regio, zowel militairen als burgers, nu legitieme doelwitten zijn. Abbas Araghchi, de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken, noemde de aanval ‘schandalig’ en waarschuwde voor ‘eeuwigdurende consequenties’. Hij noemde de Amerikaanse aanvallen ‘crimineel’ en zei dat Iran ‘zich alle opties voorbehoudt om zichzelf te verdedigen’.
Naast een voortzetting van de aanvallen op Israël, heeft het regime verschillende opties, en die kunnen allemaal gevaar opleveren. Het kan drones en raketten afvuren op Amerikaanse bases in het Midden-Oosten. Het kan Amerikaanse bondgenoten aanvallen, bijvoorbeeld olievelden in Saudi-Arabië of wolkenkrabbers in Dubai. Het kan proberen de Straat van Hormuz te blokkeren. Dat is de zeestraat waarlangs een derde van alle via het water geëxporteerde ruwe olie wordt vervoerd. Zo’n blokkade zou de olieprijs de hoogte injagen.
Maar al deze opties zijn riskant: ze zouden een nog zwaardere Amerikaanse vergeldingsactie kunnen uitlokken. Ayatollah Ali Khamenei, de hoogste leider, zal willen terugslaan, maar hij wil ook dat zijn regime overleeft.
Terwijl Iran zich beraadt over de situatie, kunnen zijn proxy’s al tot actie overgaan. De Houthi’s, een door Iran gesteunde militie in Jemen, hebben al gedreigd opnieuw commerciële schepen in de Rode Zee aan te vallen als Amerika Iran treft. Milities in Irak die al enkele drones richting Israël hebben gestuurd, zouden daar Amerikaanse doelen kunnen aanvallen. Israël bereidt zich ook voor op mogelijke aanvallen van Hezbollah, de door Iran gesteunde militie in Libanon.
Wat als Iran slechts symbolisch terugslaat?
Het gunstigste scenario is dat Iran zich beperkt tot een symbolische vergelding zoals in 2020, nadat Trump de Iraanse generaal Qassem Soleimani had laten doden. De president zou Israël dan kunnen aansporen de oorlog te beëindigen en Iran kunnen uitnodigen voor nieuwe nucleaire onderhandelingen.
Sommige Iraanse functionarissen proberen de schade aan hun nucleaire installaties al te bagatelliseren, wat kan duiden op een wens om verdere escalatie te vermijden.
‘De bullebak van het Midden-Oosten moet nu vrede sluiten’, zei Trump tijdens zijn toespraak. ‘Als het dat niet doet, zullen toekomstige aanvallen veel groter zijn, en veel makkelijker.’ Het is een bekende strategie van Trump: escaleren om daarna te kunnen de-escaleren. Sommige Iraanse functionarissen proberen de schade aan hun nucleaire installaties al te bagatelliseren, wat kan duiden op een wens om verdere escalatie te vermijden. Maar anderen zullen juist een harde vergelding eisen, waarna Amerika in een vicieuze cirkel van geweld zou kunnen terechtkomen.
Dat is precies waar isolationistische stemmen in Trumps coalitie bang voor zijn. Zij pleitten dagenlang tegen directe Amerikaanse betrokkenheid. Trumps voormalige strateeg Steve Bannon zei dat Amerika ‘een wespennest heeft opengetrapt’. Maar de meeste Republikeinen steunden Trumps aanvalsplannen, voorzichtig of stilzwijgend. De Republikeinse leiders in het Congres schaarden zich achter de president, al klonken er wel waarschuwende woorden. ‘Amerika staat voor zeer ernstige keuzes’, zei Roger Wicker, voorzitter van de defensiecommissie in de Senaat. De Democraten bekritiseerden vooral dat Trump de aanval uitvoerde zonder toestemming van het Congres.
Wat als Iran zich terugtrekt uit het verdrag?
Een ander scenario is dat de oorlog noch onmiddellijk escaleert, noch eindigt met een akkoord. De Verenigde Staten willen dat Iran het recht opgeeft om uranium te verrijken. Iran heeft die eis afgewezen, zowel tijdens twee maanden van pre-oorlogsbesprekingen als tijdens een overleg met Europese diplomaten in Genève op 20 juni.
In plaats van militair te reageren, zou Iran kunnen kiezen voor een nucleaire versnelling: zich terugtrekken uit het non-proliferatieverdrag, VN-inspecteurs uitwijzen en in het geheim het programma heropbouwen.
In plaats van militair te reageren, zou Iran nu kunnen kiezen voor een nucleaire versnelling: zich terugtrekken uit het non-proliferatieverdrag, VN-inspecteurs uitwijzen en in het geheim het programma heropbouwen. Eerder deze maand spraken Iraanse functionarissen al over het opzetten van een derde uraniumverrijkingsinstallatie. Als Iran een geheime voorraad nucleair materiaal heeft, en de centrifuges om het te verrijken, kan het in de verleiding komen om snel een primitief kernwapen te maken.
Tot slot
Trump heeft de nucleaire ambities van Iran vertraagd. Maar de gevolgen van een directe Amerikaanse aanval op Iran zijn immens en onvoorspelbaar. Het regime zou kunnen escaleren, waardoor Trump opnieuw moet reageren. Of het zou kunnen instorten, wat chaos in de regio veroorzaakt. De aanvallen kunnen ook leiden tot onderhandelingen die een einde maken aan zowel de nucleaire dreiging als de geïsoleerde positie van Iran. In het slechtste geval blijft het regime overeind als een pariastaat, vastberadener dan ooit om in het geheim een kernwapen te ontwikkelen. Waarna de VS verwikkeld zouden raken in een langdurige militaire campagne om dat gevaar in te dammen.