Na de dood van een Russische minister: de oude regels gelden niet meer

De plotse dood van de voormalige Russische minister van Transport Roman Starovojt doet vragen rijzen. Zijn vermeende zelfdoding is een van de zoveelste opmerkelijke overlijdens in Rusland. De grootschalige invasie van Oekraïne lijkt de regels van het spel voorgoed herschreven te hebben.

Het zijn moeilijke tijden voor de Russische transportsector. Kort nadat het Kremlin een verordening gepubliceerd had waarin Roman Starovojt ‘bevrijd’ werd van zijn verantwoordelijkheid als Russische minister van Transport, raakte bekend dat Starovojts levenloze lichaam was teruggevonden in een park in Odintsovo, een residentiële buitenwijk ten westen van Moskou. Nauwelijks enkele uren later werd bekend dat ook Andrej Kornejtsjoek (42), een topambtenaar op het ministerie van Transport, overleed door een hartfalen.

Officieel luidt het dat Starovojt zelfmoord pleegde. Daarvoor zou hij een dienstwapen gebruikt hebben dat hij in 2023 had gekregen van het ministerie voor Binnenlandse Zaken voor het ‘vervullen van zijn taken’. Maar die versie van de feiten werd al snel in twijfel getrokken. Andrej Kartopolov, hoofd van het parlementaire comité voor Defensie, suggereerde bij RTVI dat Starovojts dood al een stuk eerder plaatsvond – mogelijk dus voor de officiële aankondiging van zijn ontslag.

Het is niet duidelijk waarom Starovojt zijn ontslag had gekregen. Dmitrij Peskov, de presidentiële woordvoerder, benadrukte kort na zijn ontslag dat er geen sprake was van een vertrouwensbreuk, maar wilde niet zeggen wat dan wel de oorzaak van het vertrek was. Ook vandaag gaf Peskov aan dat het Kremlin geen commentaar wil leveren op wat er is gebeurd.

Vernieuwingsoperatie

Starovojt was geen zwaargewicht in de Russische politiek. Hij maakte carrière als ambtenaar in de regionale administratie van Sint-Petersburg en als hoofd van Rosavtodor, het (notoir corrupte) Russische staatsagentschap voor wegeninfrastructuur. Van 2018 tot 2024 was hij gouverneur van de aan Oekraïne grenzende oblast Koersk. Pas in 2024 werd hij minister van Transport.

Die benoeming maakte deel uit van wat de ‘nieuwe golf’ werd genoemd. In een poging om de nogal gerontocratische Russische bestuurscultuur op te schudden, werden toen verschillende beloftevolle bestuurders naar de regio’s gestuurd om ervaring op te doen. Starovojt werd in 2018 neergezet in zijn geboorteregio Koersk, en won er in 2019 de gouverneursverkiezingen. Wie opviel, kreeg in 2024 de mogelijkheid om zich op het federale niveau te bewijzen. Naast een poging om te verjongen was die nieuwe golf ook duidelijk een poging van premier Michaïl Misjoestin om zijn eigen machtsnetwerk uit te bouwen.

Hoe nieuw die golf werkelijk was, valt te betwisten. Ook Starovojt had voorheen vooral promotie gemaakt dankzij zijn banden met Poetins onmiddelijke entourage. Tijdens zijn Petersburgse jaren maakte hij kennis met de broers Arkadi en Boris Rotenberg, twee jeugdvrienden en voormalige judopartners van Poetin die sinds zijn opgang naar de macht miljardair werden. Hun bedrijf Strojgazmontazj bouwde de voorbije twee decennia zowat alle olie- en gaspijpleidingen voor Gazprom. Het bedrijf haalde in 2015 de opdracht binnen om de beruchte Krimbrug te bouwen nadat de Krim in 2014 werd geannexeerd door Rusland. Als hoofd van Rosavtodor zag Starovojt toen toe op de constructie.

Oude gewoonten

Starovojts periode in Koersk was niet zonder verdienste. Hij slaagde erin het vastgelopen openbaar vervoer in de regio te moderniseren. Toen Koersk bij het begin van de Russische invasie in Oekraïne de facto een frontlijnstaat werd, toonde hij zich uiterst betrouwbaar.

Alleen bleek die ‘nieuwe golf’ van bestuurders evenzeer te vervallen in oude gewoonten. Toen het Oekraïense leger in augustus 2024 een offensief begon in de regio Koersk, bleek die regio totaal onvoorbereid. Geld dat voor het federale niveau voorzien was om een verdedigingsgordel aan te leggen, was op mysterieuze manier verdwenen. Aleksej Smirnov, Starovojts opvolger als gouverneur, werd in april gearresteerd op verdenking van het verduisteren van minstens 1 miljard roebel (10,9 miljoen euro). Het is niet onlogisch te veronderstellen dat ook Starovojt zo in het vizier van de onderzoekers kwam.

Die Oekraïense inval op Russisch grondgebied zorgde binnen het regime voor een dilemma. Officieel ligt de verantwoordelijkheid voor grensbewaking bij de Federale Veiligheidsdienst (FSB), de dienst die ooit geleid werd door Vladimir Poetin. Dat de FSB de Oekraïense aanval kennelijk niet had voorzien, was een zoveelste smet op het blazoen van de inlichtingendienst die Poetin als ‘zijn’ dienst ziet. Omdat de FSB geldt als een essentiële schakel in het regime, krijgt ze zelden schuld wanneer er iets misloopt. Ook deze keer slaagde de dienst erin de zwartepiet door te spelen aan het leger en de lokale bestuurders.

Nieuwe regels

Starovojts onfortuinlijke einde doet denken aan de ondertussen indrukwekkende serie bestuurders die sinds het begin van de invasie aan hun einde kwamen. Daarbij ging het steevast om bestuurders uit de energiesector, die plots uit een raam vielen, zelfmoord pleegden of geheel onverwachts overleden. Geen van hen gold als publieke figuur, of had een politiek profiel.

Starovojts dood – los van de vraag of hij echt zelfmoord heeft gepleegd – is om meerdere redenen opmerkelijk. Ministers die ontslagen worden, krijgen in Rusland niet de gifbeker. Corruptie is nooit de echte reden voor een minister of functionaris om ontslag te krijgen. Het Russische systeem is bijzonder coulant voor incompetentie. Loyaliteit wordt binnen het autoritaire systeem hoger gewaardeerd dan competentie. Er is geen reden om aan te nemen dat Starovojt tegen dat principe gezondigd zou hebben.

Waar het Kremlin de voorbije twee decennia geen probleem had om tegenstanders uit de weg te ruimen, waren zuiveringen binnen het Russische politieke apparaat eerder zeldzaam. Russische ministers die uit de gratie vielen, hoefden niet te vrezen voor hun leven. Het meest in het oog springende voorbeeld van politieke afrekening dateerde van 2016, toen de toenmalige minister van Economische Ontwikkeling Aleksej Oeljoekajev een celstraf van acht jaar kreeg na een conflict met Igor Setsjin, de machtige ceo van Rosneft. In tegenstelling tot Starovojt had Oeljoekajev geen machtige vrienden om hem te beschermen.

Dat Starovojt toch aan zijn einde is gekomen, zal binnen het Russische systeem ongetwijfeld voor een shock zorgen. Een relatie met de Rotenbergs – twee van de machtigste mannen van Rusland, die een exclusieve toegang hebben tot Poetin – gold tot voor kort als een (excusez le mot) levensverzekering binnen het Russische systeem. Als Starovojt werd vermoord, konden of wilden de Rotenbergs die moord kennelijk niet voorkomen. En als Starovojt zelf een einde aan zijn leven maakte, dacht hij kennelijk dat de Rotenbergs niet langer in staat zouden zijn om hem van verder onheil te vrijwaren.

De Russische invasie van Oekraïne heeft de regels van het spel herschreven. Voor iedereen die zich in de hoogste kringen van de Russische macht bevindt, moet dat een uiterst onrustwekkende vaststelling zijn.