De kans is groot dat de Democraat Zohran Mamdani op 4 november tot burgemeester van New York wordt gekozen. Zijn naar Amerikaanse normen heel linkse boodschap van betaalbaar wonen en gratis openbaar vervoer klinkt fris, maar botst ook op weerstand binnen zijn eigen partij. En dan kan ook de president nog roet in het eten gooien. ‘Donald Trump is niet voorbereid of ervaren genoeg om met iemand als Zohran Mamdani om te gaan.’
Een groep enthousiaste vrijwilligers die deur-aan-deur de campagneboodschap van kandidaat-burgemeester Zohran Mamdani wilden verspreiden, verzamelde op een zonnige zaterdagmiddag in oktober op een speelplaats in de Upper West Side van Manhattan. Voormalig gemeenteraadslid Helen Rosenthal gaf hen enkele instructies over hoe je het best kiezers kunt werven. ‘Ga niet in discussie met portiers. En als je een vijandige kiezer tegenkomt – wat in deze deels Joodse buurt niet onwaarschijnlijk is, gezien Mamdani’s uitgesproken steun aan Palestijnen – laat het dan niet escaleren’, adviseerde Rosenthal. ‘Het is niet jouw taak om hen van mening te doen veranderen. Het is jouw taak om ze met de indruk achter te laten dat Zohrans mensen klasse hebben.’
Met de glimlach met scepsis omgaan lijkt een luxe die Mamdani zich kan veroorloven. Peilingen en gokmarkten voorspellen dat hij op 4 november hoogstwaarschijnlijk tot burgemeester van New York City zal worden gekozen. Zijn dichtste achtervolger, voormalig gouverneur Andrew Cuomo, die als onafhankelijk kandidaat meedoet, zou een achterstand van tientallen procentpunten in de peilingen moeten goedmaken. Als Mamdani wint, zou dat een van de verbazingwekkendste verkiezingsuitslagen in de geschiedenis van de stad zijn: een 34-jarige Democratic Socialist met een opvallende (en pijnlijk dure) progressieve agenda maar zonder enige bestuurlijke ervaring die Amerika’s grootste stad zal leiden en zo verantwoordelijk wordt voor 300.000 werknemers en een begroting van 116 miljard dollar.
Betaalbaarheid, betaalbaarheid, betaalbaarheid
Mamdani ‘charismatisch’ noemen doet volgens zijn aanhangers geen recht aan zijn aantrekkingskracht, vooral op jonge en etnisch diverse kiezers. Zijn talent als TikTok-videomaker is genoegzaam bekend, maar minstens even indrukwekkend is de discipline waarmee hij zijn campagneboodschap brengt. Hij heeft van zijn betaalbaarheidsplatform – bevriezing van de huurprijzen, investeren in woningen, gratis kinderopvang en bussen – het centrale thema van de verkiezing gemaakt, terwijl hij handig de cultuurstrijd en de provocaties van president Donald Trump (die hem een communist noemt) heeft vermeden. ‘Wat zijn campagne zo goed doet, is de stad vieren’, zegt Eli Northrup, een bondgenoot van Mamdani die volgend jaar deelneemt aan de verkiezingen voor het staatsparlement. ‘Het is vrolijk. Het is positief.’
Mamdami heeft van betaalbaarheid het centrale thema van de verkiezing gemaakt, terwijl hij handig de cultuurstrijd en de provocaties van Donald Trump heeft vermeden.
Verschillende andere factoren hebben Mamdani geholpen. De meest voor de hand liggende is de zwakke oppositie. De zittende burgemeester, Eric Adams, een centrumpoliticus binnen de Democratische Partij, stelde zich herkiesbaar ondanks een aanklacht wegens corruptie. Het beetje geloofwaardigheid dat Adams nog restte, verdampte in april, toen Trump ermee instemde de zaak tegen hem te laten vallen in ruil voor hulp bij zijn migratiebeleid. Toch bleef Adams tot september in de race, wat het pad bemoeilijkte voor Cuomo (67), eveneens een centrist, die wordt achtervolgd door het feit dat hij in 2021 aftrad als gouverneur na beschuldigingen van seksuele intimidatie – beschuldigingen die hij ontkent.
Mamdani profiteert ook van de chagrijnige stemming in de stad. Volgens een peiling van de denktank Citizens Budget Commission (CBC) beoordeelt slechts een derde van de New Yorkers zijn levenskwaliteit als goed of uitstekend. Acht jaar geleden was dat nog meer dan de helft. Slechts 27 procent heeft een positief oordeel over de overheidsdiensten, tegenover 44 procent eerder negatief. Het verklaart ten dele waarom sommige financiële instellingen banen verplaatsen of de stad helemaal verlaten.
Dure kinderopvang
Mamdani lijkt nu al in bestuursmodus te zitten. In de laatste weken van zijn campagne probeert hij de zenuwachtige Democratische Partij en het bedrijfsleven, die nog altijd niet goed weten wat ze van hem moeten denken, gerust te stellen. Op 14 oktober verscheen hij in een kaduke gymzaal in Astoria, de wijk in Queens die hij vertegenwoordigt in het staatsparlement. Ook Kathy Hochul, gouverneur van de staat New York, en een rist lokale politici namen het woord. Nadat Hochul had opgemerkt dat zij al vóór Mamdani bezig was met betaalbaarheid en kindvriendelijk beleid (‘voordat het cool was’), kondigde ze een investering van 5 miljoen dollar aan in Astoria’s grootste Boys and Girls Club, samen met 200 woningen onder de markthuurprijs.
De politieke ruilhandel op het podium werd nauwelijks onder stoelen of banken gestoken. Mamdani zal vrijwel zeker hulp van de staat New York nodig hebben om zijn gratis kinderopvangprogramma (geschatte kostprijs: 6 miljard dollar per jaar) te financieren. Hochul, die volgend jaar opnieuw verkozen wil worden als gouverneur, zou staatsfondsen kunnen investeren of overwegen de belastingen te verhogen, als ze daarmee krediet kan krijgen bij Mamdani’s enthousiaste aanhang. Ze zei dat ze met hem had gesproken ‘over hoe we kinderopvang voor iedereen kunnen bereiken’, en voegde eraan toe: ‘Ik geloof dat we dat kunnen.’ Toen Mamdani het podium beklom, antwoordde hij met een zinsnede uit een song van rapper Nas: ‘Queens get the money.’
Om gunsten bedelen in Albany past niet echt bij Mamdani’s imago, maar het zal essentieel zijn als hij burgemeester wordt. Gratis bussen en stadssupermarkten, die hij ook heeft voorgesteld, zouden niet extreem duur zijn, maar grote investeringen in kinderopvang en betaalbare woningen kan de stad op zijn eentje niet bekostigen. Volgens de CBC zal de volgende burgemeester meteen geconfronteerd worden met een begrotingstekort van 6 à 8 miljard dollar.
Ook de begroting op middellange termijn staat onder druk. Bezuinigingen op Medicaid en andere programma’s in de ‘One Big Beautiful Bill’ die het Congres afgelopen zomer aannam, zullen de staat New York zo’n 10 miljard dollar per jaar kosten, schat het progressieve Fiscal Policy Institute. Die verliezen zullen Hochuls beleidsruimte beperken en uiteindelijk ook het openbare ziekenhuissysteem van de stad New York treffen. Daarbovenop zou het goed kunnen dat Donald Trump de confrontatie aangaat met New York als Mamdani burgemeester wordt. Dat deed hij eerder met Chicago en Los Angeles.
Een clash met het Witte Huis?
Als Trump de aanval inzet, beschikt hij over voldoende wapens. De huidige stadsbegroting leunt op 7,4 miljard dollar aan federale steun, 6,4 procent van het totaal. Dat geld is sterk geconcentreerd in huisvesting en onderwijs. Daardoor zou Mamdani zowel financieel als politiek in nauwe schoentjes kunnen komen. ‘Mamdani moet de stadsfinanciering beschermen tegen Trumps grillen’, zegt Nicole Gelinas, senior fellow bij het Manhattan Institute. ‘Maar als hij te veel tijd besteedt aan het verketteren van Trump, zullen mensen daar snel genoeg van krijgen.’
Mamdani’s sterkte is tegelijk zijn zwakte: hij heeft geen verleden met belangengroepen.
Om zelfs maar een deel van zijn beloften waar te maken, zal Mamdani een bekwaam team in het stadhuis nodig hebben. De burgemeester van New York beschikt over aanzienlijke macht via benoemingen, maar kan de inkomstenbelasting niet aanpassen (dat is een bevoegdheid van de staat) en moet zich een weg banen door een kluwen van belangengroepen, van vakbonden tot vastgoedmagnaten en NIMBY-activisten. Mamdani’s voordeel is tegelijk zijn zwakte: hij heeft geen verleden met deze groepen.
Zijn recente uitspraken klinken pragmatisch. Hij verwijst geregeld naar Michael Bloomberg, miljardair en voormalig burgemeester van New York, en zegt dat hij ‘de besten en slimsten’ zou aanstellen – meer in de geest van een ‘Team of Rivals’-aanpak. Hij erkent dat hij zijn doel van betaalbare woningen niet kan bereiken zonder aanzienlijke private investeringen. Hij heeft ook aangegeven dat hij politiecommissaris Jessica Tisch, die nochtans niet geliefd is bij progressieven, graag op haar post wil houden.
Een drama in wording
Wellicht zal geen van die gematigde signalen Donald Trump ervan weerhouden Mamdani ferm onder druk te zetten. Verwacht wordt dat als Mamdani wordt verkozen, het Witte Huis van de gelegenheid zal gebruikmaken om tijdens de tussentijdse verkiezingen de nadruk te leggen op de openlijk socialistische boodschap van de burgemeester. Daarmee zou hij de positie kunnen verzwakken van Democratische kandidaten in voorstedelijke districten, die voor de Democraten belangrijk zijn als ze in 2026 het Huis van Afgevaardigden willen heroveren.
Toch zou Trump politieke risico’s nemen als hij meer federale middelen bevriest (hij heeft al een tunnelproject van 16 miljard dollar tussen New York en New Jersey ‘beëindigd’) of als hij soldaten en grensagenten naar zijn voormalige thuisstad stuurt. Een ernstige verstoring van de grootste stad van het land zou effecten kunnen hebben op de nationale economie. De politie van New York (33.000 agenten sterk) en Democratische tegenstanders zullen het niet waarderen als federale troepen met traangas door stadswijken trekken. En Mamdani heeft bewezen dat hij handig is in het bespelen van de media. ‘Donald Trump is niet voorbereid of ervaren genoeg om met iemand als Zohran Mamdani om te gaan’, zegt Mitchell Moss, hoogleraar stedelijk beleid aan de New York University.
Als de New Yorkers op 4 november voor Mamdani kiezen, stemmen ze niet alleen op een hervormer met durf, maar ook op een politicus met weinig ervaring die de stad richting een onzekere toekomst kan duwen. Ze zouden ook kunnen bijdragen aan een politiek drama dat zijn weerga niet kent in de geschiedenis van de stad.
