Leven met 13 november

De noodtoestand werd uitgeroepen een dag na de aanslag in (o.a.) concertzaal Bataclan in Parijs. © REUTERS
Kleis Jager Correspondent in Frankrijk voor Trouw en Het Financieele Dagblad

Vandaag is het een jaar geleden dat Parijs het toneel was van een ongekende terreuraanval. Er vielen 130 doden, 413 mensen raakten gewond. Voor de overlevenden gaat 13 november nooit helemaal voorbij.

Fred Dewilde: ‘Ik lag in een plas bloed van een ander’

‘Ik heb ze getekend als skeletten, want voor mij waren de terroristen al dood, ze waren geen mens meer’. Fred Dewilde, illustrator in de medische sector, noemt de strip die hij maakte over zijn uren in het Bataclan ‘zonder meer een therapeutische oefening’.

‘De beelden zaten als een film in mijn hoofd’, vertelt Dewilde (49) in het kantoor van zijn uitgever. ‘Ik heb ze willen vervangen door mijn tekeningen. Dit album heeft mij bevrijd, dat was mij niet gelukt als ik er alleen maar over had gepraat.’

Twee uur hield hij zich voor dood op de vloer van de zaal. ‘De enige manier om te overleven. Ik lag in een plas bloed van een ander. Naast mij lag Élisa, een meisje dat mijn dochter had kunnen zijn. Ik denk dat wij elkaar hier doorheen hebben geholpen. Zij was zwaar gewond en had mijn aanmoedigingen nodig. Omdat ik belangrijk was voor haar kon ik het zelf ook volhouden. Ik had al drie kinderen en zij is nu mijn dochter van het Bataclan.’

Fred Dewilde
Fred Dewilde© Bart Koetsier

De angst, schrijft De Wilde in zijn album Mon Bataclan, komt wanneer je je realiseert hoe dicht je bij het einde was.’ Toen Dewilde na twee weken probeerde om aan het werk te gaan, lukte niets meer. ‘Het was te vroeg. Ik deed uren over iets waar ik anders aan een paar minuten genoeg had. Ik sliep slecht, rookte tientallen sigaretten, dronk liters koffie en verdoofde mezelf met hele stapels films.’

Langzaam ging het beter. Ook dankzij een goede psychologe die me liet nadenken over mijn leven, mijn problemen als vader van twee kinderen die al wat groter zijn, mijn problemen als gescheiden vader. ‘Het was geweldig om mijn dochtertje die nu 4,5 is weer naar school te brengen, om terug te komen in het normale leven.’

In zijn album schrijft Dewilde dat de drie jihadisten van het Bataclan producten zijn van een samenleving die hen marginaliseert. ‘Ik groeide zelf op in een achterstandswijk, ik weet waar ik het over heb. Iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen keuzes en ik probeer geen excuses te vinden voor massamoordenaars. Maar ik breng het niet terug tot ‘de islam’. De islam zit in de beklaagdenbank, maar we hebben het bijvoorbeeld te weinig over onze warme banden met Saoedi-Arabië en Qatar, exportateurs van extremisme.’

Dewilde denkt dat wie wil verklaren waarom jongens van eigen bodem jihadist worden dieper moet graven. ‘Wanneer Franse jongens besluiten andere Fransen te doden, dan kan je niet om de vraag heen naar wat er mis is met onze maatschappij, met onze wereld. We betalen denk ik een rekening voor het kolonialisme en voor de slechte integratie van migranten die we zelf hier naar toe hebben gehaald.’

Claude-Emmanuel Triomphe: ‘Ik voelde mijzelf wegglijden’

Claude-Emmanuel Triomphe was in café La Bonne Bière beland met Chris Dalton, een Amerikaan met wie hij net kennis had gemaakt op straat. De ober dirigeerde hen naar het terras, maar Triomphe bedacht zich. ‘Dat is mijn eerste geluk geweest, ik wilde toch liever binnen zitten. Daardoor was ik minder een schietschijf.’

Van een gesprek met Dalton kwam het niet. ‘Er was ons net gevraagd wat we wilden drinken’, vertelt Triomphe (58) in een café bij hem thuis om de hoek in de chique Marais. ‘Ik voelde duidelijk dat er dingen in mijn lijf drongen, het het deed niet onmiddellijk pijn. Ik was geraakt in mijn voet, mijn heup, mijn been en mijn arm. Dalton werd alleen geraakt in zijn voet, maar door meerdere kogels.’

Onder het tafeltje waar hij lag zag Triomphe dat hij hevig bloedde. Zijn rechterbeen kon hij niet bewegen omdat zijn heupzenuw was geraakt. Zijn tweede grote geluk die avond was de aanwezigheid van Italiaanse arts. ‘Zonder haar was ik er niet meer geweest. Zij bond met wat zij aan servetten en doeken kon vinden de wonden aan mijn arm en mijn been af. De komst van de eerste ambulance heeft 25 minuten geduurd. Het leek een eeuwigheid, op een gegeven moment voelde ik mijzelf wegglijden en dacht ik dat ik er was geweest. Toen de hulpverleners er eenmaal waren kreeg ik heel veel zin om te gaan slapen, maar ik wist dat ik wakker moest blijven.’

Claude-Emmanuel Triomphe
Claude-Emmanuel Triomphe© Bart Koetsier

Triomphe revalideerde onder andere in een militair ziekenhuis. ‘De eerste weken was onduidelijk of ik weer zou kunnen lopen. Maar dat kwam goed.’ Er verschijnen tranen in zijn ogen als hij vertelt over een fysiotherapeute die met hem ging salsadansen. ‘Op een gegeven moment liet zij mij los en zo zette ik mijn eerste passen.’ Er verschijnen tranen in zijn ogen. ‘Iedereen applaudisseerde, dat heeft mij erg aangrepen.’

Hij houdt het nu een uur goed vol, op vlak terrein. Of hij ook weer in de bergen zal kunnen wandelen zoals hij altijd graag deed is onzeker.

Mentaal viel de klap aanvankelijk erg mee. ‘Ik ben geraakt oor vier kogels, so what?’ Dat was mijn houding. Ik hoefde ook geen psycholoog. Maar ik kreeg last van huilbuien, zomaar. Dat had ik nooit gehad, zo was ik niet. Pas in februari wilde ik toegeven dat 13 november mijn leven meer had veranderd dan ik wilde toegeven. Ik ben altijd een opgeruimd persoon geweest maar had nu last van depressies. Sinds augustus ben ik weer de oude zou je kunnen zeggen.’

Zijn vader en moeder zijn 99 en 87 jaar oud. ‘Mijn moeder had ik aanvankelijk een light-versie verteld van wat mij was overkomen, ik wilde niet dat ze zouden schrikken. Toen ze bij me was in het ziekenhuis en zag dat het erger was, was zij erg ontdaan maar ze heeft zich goed gehouden. Ze zou nooit huilen waar ik bij was, dat had ik ook niet aangekund.’

Haat of woede heeft hij nooit gevoeld. ‘Ik heb mij afgevraagd of dat mijn aard is of dat het aan mijn opvoeding ligt. Misschien was het anders geweest als ik zoals anderen een been of een arm had moeten missen.’

De vraag waarom iemand jihadist wordt, houdt Triomphe enorm bezig. Als econoom werkte hij tot voor kort bij een denktank voor arbeidsmarktvraagstukken. ‘Ik dacht al na over het bevorderen van gelijke kansen maar voor mij is dit allemaal heel urgent geworden. Ik denk dat religie nu voor veel moslims zo’n grote rol kan spelen, omdat wij er niet in slaagden sociale problemen op te lossen.’

Triomphe wil daar niet mee zeggen dat islamitisch terrorisme een louter materiële kwestie is. ‘Sociale, politieke en economische frustratie spelen een grote rol bij de productie van jihadisten in Frankrijk. Maar ook moslims zelf – die wij vijftien geleden overigens nooit zo noemden, toen ging het hooguit over Noord-Afrikanen – zijn te weinig waakzaam geweest. In sommige milieus wist men wat er gaande was en heeft men niet aan de bel getrokken.’

Jean-Pierre Sabouret: ‘Jij bent een warrior pap’

Rockfotograaf Jean Pierre Sabouret heeft lang getwijfeld. Maar uiteindelijk gaat hij toch naar alle evenementen waar hij voor is uitgenodigd als Bataclan-overlever. Officiële bijeenkomsten en hoogwaardigheidsbekleders zijn niet zijn ding. En een concert in de zaal waar hij zichzelf nooit meer ‘Yeah, rock ’n roll!’ ziet roepen, dat zag hij ook niet zitten.

Maar hij gaat toch, vooral om andere overlevenden, met wie hij geregeld contact heeft, te zien. Hij kijkt even naar zijn hond Bowie – een husky met een blauw en een bruin oog – die in de tuin scharrelt. ‘Ik heb eerder de hand geschud van premier Valls en president Hollande’, zegt hij. ‘Daar had ik moeite mee. Zij zijn toch de mensen die een verwerpelijk systeem vertegenwoordigen. Ik bedoel dat wij nu oogsten wat er in de afgelopen eeuwen allemaal aan onrecht en ongelijkheid is gezaaid.’

Jean-Pierre Sabouret
Jean-Pierre Sabouret© Bart Koetsier

Sabouret (55) is kind aan huis in het Bataclan. Hij kwam er al als puber in de jaren zeventig en later veel voor zijn werk voor muziekbladen. Toen die drie ‘idioten’ kwamen, was hij op de bovenverdieping van de zaal. ‘Eigenlijk kom ik daar nooit, ik sta altijd vooraan bij het podium. Maar ik herkende een vriendin en ging naar het balkon om haar te begroeten.’ Toen het schieten begon en hij lichamen zag vallen wilde hij naar beneden vluchten. Hij wist dat daar een nooduitgang was. Maar andere concertbezoekers renden de trap op, zodat die weg was afgesloten. ‘Het is niet te omschrijven wat er in in je omgaat als je in een euforische toestand verkeert en opeens beseft dat je in levensgevaar bent. Je handelt alleen nog maar, zoals na een ongeluk.’

Met zeven of acht anderen vluchtte hij een technisch lokaal in waar de bekabeling is ondergebracht. Twee leden van het commando vuurden op dat moment vanaf het balkon op de zaal. Zij stopten daarmee toen hun beneden achtergebleven broeder zichzelf opblies. Dat was nadat hij werd neergeschoten door gewone agenten die de zaal als eersten waren binnen gegaan. ‘We hielden de deur om de beurt gesloten. Ze probeerden eerst binnen te komen, maar drongen niet echt aan.’

De terroristen namen een andere groep mee als gijzelaars. Sabouret zat twee uur in het hok, tot de aanval die een einde maakte aan de gijzelingsactie. ‘Natuurlijk was ik bang. Maar op geen enkel moment wilde ik er aan twijfelen dat ik er levend uit zou komen.’

Sabouret woont sinds zijn scheiding in 2002 alleen in een voorstad van Parijs met zijn twee jongste zoons van 15 en 17. Zij waren op de hoogte. ‘Toen ik uiteindelijk om 8:00 ’s ochtends met de taxi thuis kwam, deden zij open. ‘Ik wist dat je het zou overleven, je bent een warrior pap’, zei de jongste. Maar het heeft natuurlijk niet veel gescheeld.’

Nachtmerries of angsten heeft Sabouret nooit gehad. ‘Natuurlijk gaat er geen dag voorbij dat ik er niet aan denk. Ik heb tot augustus een psycholoog gesproken, maar dat was meer bij wijze van preventie. Mijn zoons is ook psychische steun aangeboden, maar dat leek hen niet nodig. Hun school heeft mij nog gevraagd waarom ik ze niet op de hoogte heb gebracht, totaal niet aan gedacht.’

Hij heeft altijd doorgewerkt. Een week na het Bataclan wilde Sabouret naar een concert van Motörhead, een van zijn favoriete bands waar hij een boek over schreef. ‘Het ging alleen niet door omdat er een verbod was op concerten. Ik ben een freelancer, ik moet toch zorgen dat er brood op de plank komt? In mijn business zijn de verdiensten bescheiden de laatste tijd, ik kon het me niet veroorloven een tijd thuis te blijven.’

Over wat er in de hoofden van de daders omging, denkt Sabouret veel na. ‘Hoe kan het dat iemand op het punt komt dat hij zegt: ik ga met een kalasj naar het Bataclan en maak ze allemaal kapot? Dat je elk vermogen tot empathie bent verloren?’

Sabouret kan er niet over uit. ’80 procent van de aardbewoners heeft toegang tot internet, tot alle denkbare informatie. Dat moet helpen om de planeet te verbeteren, zou je denken. Maar nee, wat overal terrein wint is religieuze achterlijkheid, en dan heb ik het over alle religies. De middeleeuwen komen in hoog tempo terug. Sinds 13 november ben ik een militante atheïst.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content