Ook onder de Labour-regering van Keir Starmer wordt het betogers moeilijker gemaakt om straatprotesten te organiseren. ‘We hebben getuigenissen van betogers die opgepakt werden omdat ze een bordje in het Arabisch droegen.’
Brengt Keir Starmer het recht op betogen in het gedrang? Op 5 oktober kondigde de Britse regering aan dat de politie nieuwe bevoegdheden krijgt om op te treden tegen betogingen. Politiediensten mogen voortaan de ‘cumulatieve impact’ van protesten in overweging nemen en ‘voorgaande activiteiten’ laten meetellen bij hun beslissing om ‘grenzen te stellen’ aan betogers. Ze krijgen ook de macht om protesten te verbieden.
Minister van Binnenlandse Zaken Shabana Mahmood stelde dat de nieuwe bevoegdheden het recht op vreedzaam protest niet in het gedrang brengen. ‘Dit gaat niet over een verbod op betogen, maar over voorwaarden en beperkingen’, stelde Mahmood.
De nieuwe maatregelen komen er kort nadat er twee Joodse burgers vermoord werden in een synagoge in Manchester – al zijn er geruchten dat een van hen stierf door toedoen van de politie. Mahmood koppelde de nieuwe regels specifiek aan de grootschalige pro-Palestijnse protesten in veel delen van het Verenigd Koninkrijk. ‘Grote herhaalde protesten kunnen ervoor zorgen dat delen van ons land, vooral de religieuze gemeenschappen, zich onveilig, geïntimideerd en angstig voelen om hun huizen te verlaten’, zei Mahmood. ‘Vooral binnen de Joodse gemeenschap heerst een aanzienlijke angst, daarover is mij de voorbije moeilijke dagen meermaals bericht.’
Ernstige disruptie
Die nieuwe bevoegdheden, die vooralsnog niet zijn ingegaan, kaderen in een evolutie die al even aan de gang is. Ook de vorige Conservatieve regering ondernam al actie om klimaatbetogingen moeilijker te maken. Vorig jaar kregen vier betogers van klimaatorganisatie Just Stop Oil die in 2022 een snelweg blokkeerden celstraffen tot wel vijf jaar – al werden de ergste straffen in beroep fors verminderd.
‘Veel Britten vinden het prima dat de regering optreedt tegen klimaatbetogers. Maar ze staan er niet bij stil dat die wetten ook tegen hen gebruikt kunnen worden.’
Kevin Blowe, campagnecoördinator voor de Britse mensenrechtenorganisatie Netpol, ziet een sluipende verstrenging in de ordehandhaving. ‘De wetten op zich zijn niet veel strenger geworden’, legt hij uit. ‘Zowel de huidige als de vorige regering heeft vooral de lat om in te grijpen veel lager gelegd. Vandaag mag de politie ongeveer zelf beslissen wanneer een betoging voor “ernstige disruptie” zorgt. Politiediensten hebben de neiging om voor de gemakkelijke oplossing te gaan, en dus leggen ze zulke betogingen gewoon stil.’
De vorige regering legde al beperking op over waar betogingen mochten plaatsvinden. Er mag bijvoorbeeld niet langer betoogd worden in de buurt van een school. Door nu ook de ‘cumulatieve impact’ van betogingen in overweging te nemen, wil de Britse regering het moeilijker maken om herhaaldelijke protesten op eenzelfde plek te organiseren. Die zouden te veel druk leggen op de lokale bevolking. Daarmee ondermijnt de regering het recht op betogen, vindt Blowe. ‘Het hele punt van betogingen is dat ze cumulatief zijn. Betogingen hebben alleen zin als ze deel uitmaken van een grotere campagne. Het gaat erom dat je druk opbouwt. Als je na een betoging gewoon lekker thuis blijft en nooit meer de straat opgaat, werkt het gewoon niet.’
Pro-Palestijnse protesten als doelwit
Waar de vorige regering vooral optrad tegen klimaatbetogingen, kaderen de huidige verstrengingen vooral in de context van de pro-Palestijnse betogingen. De focus ligt op Palestine Action, een actiegroep die als doel heeft ‘de globale participatie in Israëls genocidale apartheidregime te beëindigen’. Die groepering werd in juni op de lijst van terroristische organisaties gezet omdat betogers schade hadden aangebracht bij wapenbedrijven en een Britse luchtmachtbasis waren binnendrongen. ‘De Britse regering deed dat op een bijzonder slinkse manier’, zegt professor Engelse taalkunde en UK-watcher Lieven Buysse (KU Leuven). ‘Ze heeft een wet laten goedkeuren waarin ook de neonazigroepering Maniac Murder Cult tot terreurorganisatie werd uitgeroepen. Op die manier zette ze haar eigen parlementsleden onder druk om toch maar mee te stemmen.’
Mensenrechtenorganisaties protesteren dat de Britse regering op die manier haar boekje te buiten gaat. Het aantal gearresteerde betogers die riskeren vervolgd te worden voor terroristisch lidmaatschap neemt toe. Het vergt dan ook enige verbeelding om in Palestine Action een gewelddadige groep terroristen te zien. Bij eerdere protesten, waarbij demonstranten werden opgepakt, bleek de helft van de betogers ouder dan zestig jaar. ‘Het is redelijk duidelijk dat de overgrote meerderheid van die groep op straat komt om zijn afschuw uit te spreken over wat er in Gaza gebeurt’, zegt Buysse.
De politie treedt bij zulke betogingen vaak bijzonder drastisch op. ‘Het is totaal onduidelijk wat je als betoger nog mag doen zonder gearresteerd te worden’, zegt Blowe. ‘We hebben getuigenissen van betogers die opgepakt werden omdat ze een bordje in het Arabisch droegen.’
Erfenis van Jeremy Corbyn
Het parcours van de Labourregering is des te opmerkelijker gezien de achtergrond van premier Keir Starmer. De huidige Britse premier is een voormalige mensenrechtenadvocaat die een standaardwerk schreef over Europese mensenrechten. Hij is de premier die beloofde om mensenrechten als de toetssteen van zijn beleid te nemen.
Vooral Starmers houding tegenover Israël is hoogst opmerkelijk. Zo stelde Starmer in 2023 dat Israël het recht heeft om water en elektriciteit af te snijden in Gaza – wat duidelijk in strijd is met het internationaal recht. Starmer heeft ook al aangegeven dat hij de invloed van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens wil beperken om een strenger migratiebeleid te kunnen voeren. Hij was al meermaals kritisch voor rechterlijke uitspraken.
Er is natuurlijk nog altijd de erfenis van Jeremy Corbyn, de vorige Labourleider. Die was erg Israëlkritisch en werd finaal uit de partij gezet omdat hij antisemitisme binnen Labour niet ernstig genoeg liet onderzoeken. ‘Starmer worstelt met het beeld dat toen van Labour is ontstaan’, zegt Buysse. ‘Hij vecht ook tegen de perceptie dat Labour criminaliteit niet hard genoeg zou aanpakken. Hij wil zich op veel vlakken stoer tonen. Je kunt de vraag stellen welk groter, wervend verhaal schuilgaat achter een beleid dat vooral reactief lijkt. Hoe is de werkende klasse, die massaal dreigt over te lopen naar Reform UK, hierbij gebaat? We weten in Vlaanderen maar al te goed dat de kopie van een forse aanpak zelden populairder is dan het origineel.’
Wapenindustrie
Kevin Blowe ziet ook economische motivaties. ‘Palestine Action richt zich op de Britse wapenindustrie, omdat die wapens levert aan het Israëlische leger. Starmers economische strategie is in grote mate afhankelijk van de Britse wapenindustrie, die een cruciale rol moet spelen in de herbewapening van Europa. Daar moet de economische groei vandaan komen. Het is dus niet onlogisch dat de Britse regering daarover eigenlijk geen debat wil.’
Het is voorlopig onduidelijk of de soep zo heet gegeten wordt als ze wordt opgediend. Eerdere verstrengingen werden al (gedeeltelijk) tegengehouden door de rechtbanken. Ook tegen de opname van Palestine Action op de terreurlijst loopt nog een proces.
Toch valt te vrezen dat het ook onder Labour moeilijker zal worden om straatprotest te organiseren. ‘Zodra een nieuwe wet is ingevoerd, is het verdomd moeilijk om die opnieuw af te schaffen’, zegt Buysse. ‘Die wetten zullen ook door een volgende regering gebruikt worden. Veel Britten vinden het prima dat de regering optreedt tegen klimaatbetogers die als zeer extreem worden gezien. Maar ze staan er niet bij stil dat die wetten ook tegen hen gebruikt kunnen worden.’