Maakt de Amerikaanse president Donald Trump kans op een Nobelprijs voor de vrede nu hij Israël en Hamas tot een akkoord heeft bewogen? Pax Christi, het Vlaams Vredesinstituut en de Liga voor de Mensenrechten reageren. ‘Als er iemand is die de mensenrechten met de voeten heeft getreden en de rechtsstaat in gevaar heeft gebracht, dan is het toch wel Donald Trump.’
Vrijdag 10 oktober om 11 uur reikt het Noorse Nobelcomité in Oslo de nieuwe Nobelprijs voor de vrede uit. Dit jaar zijn 244 personen en 94 organisaties genomineerd. Daarbij bijvoorbeeld Joelia Navalnaya, weduwe van de Russische oppositieleider Aleksej Navalny, VN-topman Antonio Guterres, het Committee to Protect Journalists en de Emergency Response Rooms uit Sudan. Maar de vraag die op ieders lippen brandt is: maakt de Amerikaanse president Donald Trump kans om de prestigieuze prijs te winnen?
In de voetsporen van Barack Obama
Wordt Trump na Theodore Roosevelt, Woodrow Wilson, Jimmy Carter en Barack Obama de vijfde Amerikaanse president die met een Nobelprijs voor de vrede aan de haal gaat? Trump zelf vindt dat het in ieder zou moeten. Als hij de prijs niet wint, is dat een ‘belediging’ voor de VS, liet de president zich eind september ontvallen tijdens een speech voor de Amerikaanse legertop op de militaire basis van Quantico, Virginia.
Kort daarvoor had Trump tijdens zijn toespraak voor de Algemene Vergadering van de VN in New York er ook al op gealludeerd: ‘Ik zou de Nobelprijs moeten krijgen, dat zegt iedereen.’ Trump stelde dat hij ‘miljoenen levens’ had gered door een einde te maken aan ‘zeven oorlogen’.
De Israëlische premier Benjamin Netanyahu sprak alvast zijn steun uit voor Trump, net zoals landen als Pakistan, Senegal en Mauritanië. En ook de organisatie Hostages and Missing Families Forum, die familieleden van Israëlische gijzelaars verdedigt, heeft al opgeroepen om Trump de Nobelprijs toe te kennen.
Van enig lobbywerk is de Amerikaanse president alvast niet vies. Midden augustus onthulden Noorse kranten dat Trump tijdens een telefoongesprek met Jens Stoltenberg, de Noorse minister van Financiën en voormalige NAVO-topman, had opgemerkt dat hij een uitstekende winnaar zou zijn. Maar lobbyen bij de Noorse regering haalt weinig uit. Het vijfkoppige Nobelprijscomité, aangesteld door het Noorse parlement, neemt zijn beslissingen volledig onafhankelijk.
‘Het Nobelcomité beslist liefst bij consensus, terwijl Trump net iemand is die voor veel polemiek zorgt.’
‘Smet op het blazoen’
Maar nu is Trump er wel in geslaagd om na twee jaar bloedvergieten Israël en Hamas tot een akkoord te bewegen. Speelt dat nieuwe element in zijn voordeel?
‘De kans dat Trump vrijdag de Nobelprijs wint is bijzonder klein’, zegt Nils Duquet, directeur van het Vlaams Vredesinstituut. ‘In de eerste plaats zijn er procedurele redenen. In principe is het nominatieproces voor de Nobelprijs een aantal dagen geleden al afgerond (dus voordat Hamas en Israël akkoord gingen met Trumps voorstel, nvdr). Daar zullen ze niet zomaar een uitzondering op maken – en al zeker niet voor iemand zoals Trump. Het Nobelcomité beslist liefst bij consensus, terwijl Trump net iemand is die voor veel polemiek zorgt.’
Maar nog los van die procedurele overwegingen zou het volgens Duquet een ‘serieuze smet zijn op het blazoen van de Nobelprijs’ als Trump die zou winnen. ‘Kijk naar hoe hij zich de voorbije maanden heeft gedragen in de internationale politiek. Trump ondergraaft internationale samenwerking, zet nationaal de rechtsstaat onder druk én levert ook wapens aan een van de partijen in het Gazaconflict. Ik denk niet echt dat hij beschouwd kan worden als een stem van de vrede. Eigenlijk gebruikt Trump zijn economische en militaire macht om stappen te zetten in de richting van een staakt-het-vuren. Het is alleen de vraag hoe lang het akkoord houdbaar is op de lange termijn. Gaat dit echt voor vrede zorgen? Ik vrees ervoor.’
Duquet stipt aan dat Trump ook niet zou passen in het rijtje winnaars van de voorbije jaren. ‘Het Nobelcomité bekroont mensen die zich jarenlang inzetten voor mensenrechten, vrouwenrechten, mediavrijheid, burgerlijke rechten enzovoort. Dat zijn allemaal domeinen waar Trump niet goed scoort.’
‘Parlement buitenspel gezet’
Kati Verstrepen, voorzitter Liga voor Mensenrechten, sluit zich aan bij Duquet. ‘Of ik als mensenrechtenverdediger vind dat Donald Trump de prijs verdient? Ik denk dat dat nogal duidelijk is, niet? Als er iemand is die mensenrechten met de voeten heeft getreden en de rechtsstaat in gevaar heeft gebracht, dan is het toch wel Donald Trump. Dus wat mij betreft verdient hij die prijs helemaal niet. Dat staat dan los van het feit of hij de Israëlische gijzelaars vrijkrijgt.’
‘Mij gaat het erom dat Trump intern in de Verenigde Staten de mensenrechten op zeer grove wijze geschonden heeft. En hij heeft de rechtsstaat in gevaar gebracht door zichzelf heel veel macht toe te eigenen. Trump heeft het parlement en de rechterlijke macht buitenspel gezet. Daarvoor verdient hij zeker geen prijs.’
In ieder geval komt de Nobelprijsuitreiking van 10 oktober voor Trump te vroeg, voegt Verstrepen eraan toe. ‘Wie weet leidt zijn Midden-Oostenplan wel echt tot een oplossing… De Nobelprijs wordt elk jaar uitgereikt. Dus stel het een jaartje uit – dan heeft Trump nog een heel jaar om te bewijzen dat hij de prijs echt waard is.’
‘In de VS heeft Trump het parlement en de rechterlijke macht buitenspel gezet. Daarvoor verdient hij zeker geen prijs.’
‘Minstens hoog op de shortlist’
Ook voor Orry Van de Wauwer, directeur van vredesbeweging Pax Christi, is het ‘onmogelijk en onrealistisch’ dat Trump dit jaar al de prijs zou binnenhalen. ‘Hij zou die Nobelprijs verdienen voor zijn inspanningen om het geweld in Gaza te stoppen. De vraag is natuurlijk hoe duurzaam die vrede zal zijn. Maar als Trumps initiatief effectief zal leiden tot een duurzame vrede in het Midden-Oosten, dan denk ik dat hij puur op basis daarvan volgend jaar wel kans zal maken – en minstens hoog op de shortlist zal komen.’
‘Mijn oordeel is dus heel voorwaardelijk’, zegt Van de Wauwer. ‘Duurzame vrede betekent niet alleen dat de wapens zwijgen, maar ook dat het internationaal recht gerespecteerd wordt. Daar hoort ook bij dat schendingen van het internationaal humanitair recht moeten worden aangepakt. Al vrees ik dat Netanyahu er met deze deal misschien vanaf zal komen zonder verantwoording af te afleggen voor het verleden. Dat zou heel wrang zijn. Verder blijven we met Pax Christi ook bezorgd de ontwikkelingen volgen rond het ondergraven van de rechtsstaat in de VS zelf. Als Trump volgend jaar alsnog de Nobelprijs zou winnen, dan is dat dus louter vanwege zijn initiatieven in het Midden-Oosten.’