Komt er een regimewissel in Iran? ‘Ik word liever gearresteerd dan dat ik verhonger’

Ayatollah Ali Khamenei. De echte macht in Iran ligt bij de religieuze elites. © Gettyimages

Tienduizenden Iraniërs betogen tegen het regime. Maar de grootste bondgenoot van de islamitische hardliners is de Amerikaanse president Donald Trump.

Voor de universiteit van Teheran houden politieagenten de wacht, net zoals op zoveel andere plaatsen in het land. Anderhalve week geleden manifesteerden er nog honderden studenten. Ze riepen slogans die in het hele land weerklonken. ‘Weg met de Islamitische Republiek!’ Of: ‘Dood aan ayatollah Khamenei!’ Maar plots werden alle toegangen tot de campus afgesloten. Behalve eentje. Daar stonden politieagenten die met wapenstokken insloegen op de betogers. Said, een 22-jarige student politieke wetenschappen, was erbij. ‘Enkele van mijn vrienden konden niet ontsnappen en werden gearresteerd’, vertelt hij. ‘In het begin kwamen er enkel extreemlinkse studenten en arbeiders op straat. Nu eisen steeds meer mensen hervormingen.’ Plots excuseert Said zich. Hij kan niet praten over de telefoon en haakt in.

Veel Iraniërs geloven dat de betogers door het Westen betaald worden.

Het is niet voor het eerst dat er sociale onrust woedt in het sjiitische land. Ook bij de presidentsverkiezingen van 2009 kwamen tienduizenden betogers op straat. Toen was het hoofdzakelijk de middenklasse in Teheran die van zich liet horen. Vandaag zijn vooral arbeiders en ongeschoolden uit kleine steden en de provincie boos. Maar dit keer is er geen oppositie die alles aanstuurt, en de motieven van de betogers lopen uiteen. Sommigen willen het regime omverwerpen, anderen willen dat het radicaler wordt en velen zijn simpelweg boos over de prijs van de eieren.

De reactie van het regime varieert. De opperste religieuze leider van het land, ayatollah Ali Khamenei, beweert dat de demonstranten door buitenlandse agenten opgejut worden en enkele hooggeplaatste regeringsfunctionarissen hebben gedreigd met de doodstraf voor de betogers. De gematigde Iraanse president Hassan Rohani heeft de protesten tegen de stijgende prijzen dan weer ‘legitiem’ genoemd.

Toenemende ongelijkheid

De eerste protesten waren gericht tegen Rohani. Ze werden in gang gezet door conservatieve geestelijken die het niet begrepen hebben op het gematigde beleid van de president. Maar dat was slechts de lont in het kruitvat. Onder het oppervlak broeit veel onvrede over de slechte economische situatie in het land. De afgelopen weken is de prijs van de levensmiddelen explosief gestegen. De jeugdwerkloosheid bedraagt ongeveer 40 procent. En zelfs wie werk heeft, krijg zijn loon vaak te laat uitbetaald. Daarbovenop worstelt het land met een extreme droogte en zijn er verschillende financiële instellingen failliet gegaan, waardoor drie miljoen gezinnen hun spaargeld verloren. Doordat de Iraanse overheid wel miljarden dollars spendeert aan de oorlogen in Irak en Syrië krijgt de bevolking nog sterker het gevoel dat ze in de steek gelaten wordt. Eind december gooide Rohani olie op het vuur door bekend te maken dat er miljarden naar het leger, de Revolutionaire Garde en het religieuze establishment vloeien en dat niemand die geldstromen controleert.

‘Iedereen is woedend’, zegt Pedram, een activist die in 2009 de gevangenis in vloog en daarom niet mee betoogt. ‘De duizenden gepensioneerden die al maanden geen pensioen meer krijgen, zijn razend. Net als alle mensen die hun spaargeld kwijt zijn. De Iraniërs zijn de corruptie en de inperking van hun vrijheden beu.’

Hassan Rohani
Hassan Rohani© Reuters

Nochtans waren veel mensen optimistisch toen Rohani in 2013 president werd. Hij bereikte met de Amerikaanse president Barack Obama een akkoord over het Iraanse nucleaire programma. Daardoor werden de internationale sancties tegen Iran grotendeels opgeheven. Dat moest economische groei opleveren. Rohani beloofde meer transparantie en zei een einde te zullen maken aan de corruptie. In 2017 werd de president met 57 procent van de stemmen herverkozen.

Aanvankelijk liep alles goed. De inflatie werd sterk teruggedrongen en het Internationaal Monetair Fonds prees de hervormingen van de Iraanse regering. Toch verslechterde de levensstandaard van de gewone Iraniërs. Hoewel veel sancties werden opgeheven, waren de internationale banken terughoudend om zaken te doen met Iran. Sinds Trump beweert dat het Iraanse regime het atoomakkoord schendt en hij met nieuwe sancties dreigt, stagneren de buitenlandse investeringen weer.

Er zijn ook veel binnenlandse problemen. De echte macht ligt niet bij Rohani, maar bij de religieuze elites en bij Khamenei in het bijzonder. Die elite, die zich de afgelopen jaren enorm verrijkt heeft, verzet zich tegen economische hervormingen. Dat leidt tot meer ongelijkheid en veel onvrede. ‘Als je geen relaties of geld hebt, kom je in dit land nergens’, vertelt Jawad, een 24-jarige fotograaf. ‘Zo zijn de openbare universiteiten voorbehouden aan de zonen en dochters van martelaren van de revolutie.’ Jawad wil niets liever dan vluchten uit Iran en betoogt mee. ‘Ik word liever gearresteerd dan dat ik verhonger. Ik heb niets te verliezen.’

Ebrahim Mohseni van de universiteit van Teheran bestudeert de motieven van de betogers. ‘Er zijn drie groepen’, legt hij uit. ‘Er zijn de armen en de ongeletterden die kreunen onder de zieltogende economie. Dan heb je de conservatieve critici van Rohani, en tot slot zijn er betogers die een eind willen maken aan de Islamitische Republiek. De eerste groep is veruit de grootste’, zegt Mohseni. ‘Zeker omdat Rohani zich opsluit in zijn kantoor en zelden de arme streken bezoekt.’

Trumps tweets

Zullen de protesten tot een regimewissel leiden? Mohseni is sceptisch. ‘De conservatieve religieuzen kunnen niet te hard uitvaren tegen Rohani, want dan lijkt het alsof ze het hele islamitische regime ondermijnen.’ En wat met de tegenstanders van de Islamitische Republiek? Mohseni: ‘Die groep heeft de afgelopen weken geweld gebruikt en veel gematigde Iraniërs van zich vervreemd.’

De opstand zal waarschijnlijk neergeslagen worden. Al zal dat niet al te bloedig gebeuren, om verdere escalaties te vermijden.

Suzanne Maloney

Want ondanks alles zijn veel gematigde Iraniërs tevreden over Rohani. Hassan, die in 2009 nog tegen het regime op straat kwam, getuigt. ‘De afgelopen jaren hebben we meer vrijheden gekregen. De veiligheidsdiensten maken ons het leven niet meer zuur als we een feestje geven of kritiek posten op sociale media. Door de protesten dreigen we dat allemaal te verliezen.’

Maar de grootste bedreiging voor echte hervormingen zijn de Verenigde Staten. De dreigementen van Trump zijn koren op de molen van het religieuze establishment. Dat Trump het atoomakkoord wil opzeggen en pleit voor nieuwe sancties, bewijst volgens de hardliners dat het akkoord nooit gesloten had mogen worden en dat het geen zin heeft om toenadering te zoeken tot het Westen. Zij beweren ook dat de betogers betaald en gesteund worden door de VS, een overtuiging die bij veel Iraniërs leeft.

Dat idee wordt nog versterkt door de tweets van Trump. ‘Zoveel respect voor het Iraanse volk. De VS zullen jullie op het juiste moment steunen’, luidde het onlangs. De betogingen illustreren volgens Trump dat het Iraanse regime niet deugt en dat nieuwe sancties gewettigd zijn.

Maar daardoor dreigt hij de positie van de conservatieven te versterken, stelt Mohseni vast. ‘De gematigden, de hervormers en iedereen die voor meer openheid tegenover het Westen pleit, worden in de hoek geduwd. De hardliners zullen de confrontatie met het Westen net zoeken. Ze zullen zeggen dat Iran alleen op die manier zijn veiligheid kan waarborgen.’

‘De opstand zal waarschijnlijk neergeslagen worden’, zegt Suzanne Maloney, een voormalig adviseur van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. ‘Al zal dat niet al te bloedig gebeuren, om verdere escalaties te vermijden. De Islamitische Republiek weet goed om te gaan met instabiliteit. Invasies, aardbevingen, sancties… ze overleeft alles.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content