De voorlopige overeenkomst tussen Israël en Hamas luidt een nieuw tijdperk in het Midden-Oosten in. Maar de weg is nog lang.
Heel wat Amerikaanse presidenten hebben geprobeerd een doorbraak te forceren in het bittere conflict tussen Israël en de Palestijnen. Nu, twee jaar na de gruweldaden van 7 oktober en het eindeloze geweld in Gaza, heeft Donald Trump zich bij het selecte lijstje van presidenten gevoegd die daarin lijken geslaagd te zijn. De voorlopige overeenkomst om de gevechten te staken en de gijzelaars vrij te laten, is de beste kans op vrede sinds de Oslo-akkoorden van 1993 en 1995.
Het akkoord introduceert een nieuwe visie die radicaal verschilt van de tanende aanpak van de Oslo-akkoorden. De eindeloze, abstracte onderhandelingen over landkaarten en een hypothetische tweestatenoplossing, maken plaats voor een pragmatische benadering. Terwijl Gaza bestuurd en heropgebouwd wordt – en bevrijd van de terroristen die er de baas waren – moeten Israëli’s en Palestijnen het gevoel krijgen dat ze meer te winnen hebben bij vreedzaam samenleven dan bij wederzijdse vernietiging.
Trumps transactionele, intimiderende diplomatieke stijl legde hem geen windeieren. Het vredesakkoord kwam tot stand nadat beide partijen zich hadden teruggetrokken in Sharm el-Sheikh in Egypte, waar onderhandelaars uit de VS, Egypte, Qatar en Turkije druk konden uitoefenen. De details zijn nog niet bekendgemaakt, maar Hamas zou de twintig Israëlische gijzelaars die nog in leven zijn vrijlaten, in ruil voor de vrijlating van Palestijnse gevangenen door Israël, een massale toestroom van hulp en een gedeeltelijke terugtrekking van het Israëlische leger uit de belangrijkste steden in Gaza – tot aan wat Trump ‘een overeengekomen lijn’ noemde. In Israël en in wat er nog overblijft van Gaza heerste euforie. Trump zou mogelijk naar de regio vliegen om de overeenkomst te bezegelen.
Internationale toezichtsraad
Volgens Trumps twintigpuntenplan zou er in een volgende fase een technocratische regering – zonder Hamas – worden opgericht die Gaza moet heropbouwen. Hamas zou worden ontwapend en een internationale troepenmacht zou de veiligheid verzekeren. Trump zou zelf een toezichtsraad aanvoeren, tot de Palestijnen het bestuur overnemen – mogelijk via een hervormde Palestijnse Autoriteit. Het ultieme doel is volgens Trump ‘eeuwigdurende vrede’ tussen Israël en alle Palestijnse gebieden.
Uiteraard zijn er enorm veel mogelijke struikelblokken. Er zijn nog altijd meningsverschillen, bijvoorbeeld over de ontwapening van Hamas. Beide partijen zouden ook akkoord kunnen gaan met het plan, maar later bewust de uitvoering ervan saboteren. De heropbouw van Gaza zou kunnen vastlopen – naar schatting is 78 procent van de gebouwen beschadigd en blijft er nauwelijks industrie over. Maar het belangrijkste probleem is dat gewone Israëli’s en Palestijnen niet meer geloven in vrede.
Dertig jaar na de Oslo-akkoorden, en twee jaar na het trauma van 7 oktober, zien de meeste Israëlische Joden de Palestijnse gebieden als een mislukte schijnstaat vol corruptie, terrorisme en antisemitisme. In 2012 steunde 61 procent van de Israëli’s een tweestatenoplossing, nu nog amper een kwart. Veel Israëli’s staan onverschillig tegenover Palestijnse slachtoffers. Palestijnen beschouwen op hun beurt Israël als een schurkenstaat die hun land bezet en om de haverklap geweld gebruikt. In een peiling van mei zei 50 procent van hen de aanslagen van 7 oktober te steunen, 87 procent ontkende dat Hamas wreedheden had begaan en 41 procent steunde gewapend verzet.
Machtswissel
En toch zijn er redenen om hoopvol te blijven. Het einde van de oorlog zou een machtswissel aan beide kanten kunnen uitlokken. De overblijfselen van Hamas zullen worden overtuigd of gedwongen om af te zien van een formele rol in Gaza’s bestuur. Israël moet binnen twaalf maanden verkiezingen houden, en peilingen suggereren dat premier Benjamin Netanyahu dan zijn ambt zou kunnen verliezen – wat ook het einde zou betekenen van zijn coalitie met extreemrechtse partijen.
Ook internationaal zijn de vooruitzichten verbeterd. Na jaren te hebben weggekeken, is men nu gebrand op vrede. De VS hebben met Trump een president die niet bang is om Israël onder druk te zetten. Door de verzwakking van het Iraanse regime en zijn gewelddadige proxy’s is het land een minder grote bedreiging voor de regio. En het feit dat de Golfstaten niet alleen bereid zijn te betalen voor Gaza’s heropbouw, maar ook om het vredesproces te ondersteunen en eventueel bij te dragen aan de veiligheid, is een grote stap vooruit.
Dat is maar goed ook, want externe spelers zullen de destructieve impulsen aan beide kanten moeten intomen. Nadat Trump Israël onder druk had gezet om de oorlog tegen Iran te beëindigen, het had berispt voor de aanvallen op Qatar en het had aangezet tot een deal, moet hij nu Netanyahu of diens opvolger aanzetten om de uitbreiding van Joodse nederzettingen te stoppen. Hij moet de Palestijnse instellingen versterken door te verhinderen dat Israël hen hun douane-inkomsten ontzegt of geweld door kolonisten en soldaten gedoogt. De Arabische staten moeten hun invloed gebruiken om de Palestijnen te overtuigen om afstand te nemen van geweld, de Palestijnse Autoriteit te hervormen en nieuw leiderschap te helpen vinden.
Gaza
De internationale gemeenschap moet ook een breder toekomstbeeld uitdragen. Voor de Palestijnen is dat de hoop op heropbouw in eigen land en op nieuwe economische banden met de Golfstaten, die handel en werkgelegenheid kunnen creëren. Voor Israëli’s is dat het vooruitzicht op een nieuwe regionale veiligheidsorde die hun veiligheid verhoogt door nauwer samen te werken met de Arabische staten, en zo verder te bouwen op de Abraham-akkoorden van 2020. De nieuwe veiligheidsorde zou kunnen leiden tot nieuwe banden met Syrië en mogelijk Libanon, landen die zich losmaken uit de greep van Iran.
Wat in Gaza gebeurt, is op dat vlak cruciaal. Palestijnen overal ter wereld zullen willen zien of Israël bereid is een technocratische regering in de strook toe te laten, gesteund door de internationale gemeenschap. Israëli’s zullen op hun beurt toekijken of de Palestijnen in Gaza zichzelf beter kunnen besturen, de terroristische netwerken ontmantelen en de instellingen die Hamas had overgenomen hervormen.
Laat het duidelijk zijn: dit wordt geen gemakkelijke weg. Trump slaagde erin een wapenstilstand af te dwingen door bereid te zijn tot intimidatie, escalatie en door een gevoel van urgentie te creëren. Maar voor zijn rol als voorzitter van de toezichtsraad heeft hij heel andere eigenschappen nodig. Toch is dit een historisch moment in een regio die al decennialang geteisterd wordt door conflict. Het is een flinterdunne, maar reële kans op een nieuw begin.
© The Economist
