Amerikaans president Donald Trump lijkt dan toch zijn geduld met Russisch staatshoofd Vladimir Poetin te verliezen. Voor Oekraïne een heuse opsteker, voor Europa een aanbod met weerhaken. ‘Trump beschouwt de oorlog in Oekraïne nog altijd als een Europees probleem.’
‘Viermaal dacht ik dat ik een deal met hem (Russisch president Vladimir Poetin, nvdr) had, en dan ging ik naar huis en dan stelde ik vast dat hij zopas in Kiev een verzorgingstehuis of iets anders had aangevallen. Waar gaat dit in godsnaam over, zei ik. Ik ben teleurgesteld in Poetin, maar ben nog niet klaar met hem.’ Maandagavond, in een interview met de Britse openbare omroep BBC, sprak Amerikaans president Donald Trump forse taal aan het adres van zijn Russische ambtgenoot.
Eerder die dag stelde hij Poetin, vanuit het Witte Huis en in het bijzijn van NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte, een zoveelste ultimatum. Als er binnen vijftig dagen geen deal komt tussen Rusland en Oekraïne, dan wil Trump importheffingen van ‘ongeveer’ 100 procent uitvaardigen tegen landen die bovenmatig veel handeldrijven met Rusland – denk aan Brazilië, China, India en Hongarije – en zo Poetins oorlogskas spekken. ‘Het worden strenge tarieven’, zei Trump.
Daar bleef het niet bij. Voortaan, aldus Trump maandag, zal Europa wapens kopen van de Verenigde Staten. Europese landen kunnen daardoor hun eigen voorraden aan Oekraïne overmaken of de Amerikaanse wapens eenvoudigweg doorsturen – de NAVO moet dat alles in goede banen leiden. Het gaat onder meer om luchtafweer, munitie en lucht-luchtraketten (raketten die vanuit de lucht worden afgevuurd om een ander vliegtuig te vernietigen). Volgens de nieuwswebsite Axios zullen de Verenigde Staten in een eerste schijf zo’n 10 miljard dollar aan wapens aan Europese NAVO-bondgenoten verkopen.
Portret van Mark Rutte: wat is het geheim van de NAVO-baas?
Opsteker
Voor Oekraïne is de opluchting groot – hoewel het bij Trump opletten blijft dat hij binnenkort niet opnieuw zijn kar keert. Oekraïne kreunt sinds midden mei onder een steeds intensievere Russische rakettenregen. En hoewel het land momenteel driekwart van de Russische luchtaanvallen kan tegenhouden, was juni volgens de Verenigde Naties de dodelijkste maand voor Oekraïense burgers sinds de start van de grootschalige Russische invasie. 232 mensen werden vermoord, een veelvoud verwond.
Defensiespecialiste Michelle Haas (UGent) is voorzichtig optimistisch. ‘Sinds Trumps aantreden bestaat er veel onzekerheid over de positie van de Verenigde Staten, waarbij Amerikaans beleid verschoof van onvoorwaardelijke steun voor Oekraïne naar Poetin als gesprekspartner. Nu lijkt Trump te beseffen dat het ook in het Amerikaanse strategisch belang is om Oekraïne in bepaalde mate te steunen. Én dat Rusland niet geïnteresseerd is in vredesonderhandelingen. Het gaat om wapensystemen die Oekraïne broodnodig heeft, en als het land die nu via de Europese NAVO-bondgenoten versneld kan krijgen, dan is dat een opsteker.’
Ook voor Europa is dit goed nieuws – hoe moeilijker Rusland het op Oekraïense bodem krijgt, hoe kleiner de kans dat Poetin een aanval op de NAVO aandurft, luidt de redenering op het Oude Continent. Het was Duits defensieminister Boris Pistorius, die gisteren een onderhoud had met zijn Amerikaanse collega Pete Hegseth, die de Verenigde Staten dit voorjaar al meermaals gelijkaardige voorstellen heeft gedaan. Eerst bleef een Amerikaans antwoord uit, zo schrijft Der Spiegel, nu lijkt de kogel alsnog door de kerk. Woensdagochtend toonde ook Theo Francken zich in de Kamer tevreden. ‘Oekraïne zal zich nu kunnen verdedigen’, klonk het.
‘De nieuwe deal is een goede zaak. Maar het mag niet tot misplaatst optimisme leiden.’
Kater
Maar voor Europa komt dit ook als een zoveelste waarschuwing dat het meer moet doen. Trump heeft het namelijk over Amerikaans wapentuig dat zijn voorganger Joe Biden vorig jaar op Amerikaanse kosten aan Oekraïne toezegde. Trumps regering heeft die beloofde leveringen echter een halt toegeroepen en wil die nu hervatten, weliswaar op voorwaarde dat Europa de rekening betaalt. ‘We zullen hen wapens sturen en zij zullen ervoor opdraaien. Het zijn landen met veel geld’, aldus Trump.
Haas: ‘America First blijft het uitgangspunt van Trump. Het zou naïef zijn om te denken dat de Verenigde Staten opnieuw bereid zouden zijn om volledig voor onze veiligheid in te staan. Trump beschouwt de oorlog in Oekraïne als een Europees probleem, en daar veranderen de aankondigingen van maandag weinig aan. In die zin hangt alles van onze verwachtingen af. Wetende dat de Amerikaanse wapenleveringen waren opgeschort, is de nieuwe deal een goede zaak. Maar het mag niet tot misplaatst optimisme leiden. Europa krijgt slechts tijd om zelf haar zaken op orde te krijgen.’
Trump lijkt te beseffen dat Europa niet anders kan dan Amerikaanse wapens kopen. De Amerikaanse Patriot-raketsystemen die weldra naar Oekraïne moeten gaan, zijn de enige die Russische ballistische raketten onschadelijk kunnen maken. Bijna 100 procent van de raketartillerie die Oekraïne de voorbije drieënhalf jaar ontving, kwam uit de Verenigde Staten. Ook 80 procent van alle luchtafweersystemen voor lange afstand en Houwitser-munitie kwam van over de Grote Plas. Europa heeft niet die industriële capaciteit. Bij Hoge Vertegenwoordiger voor het Europees Buitenlandbeleid Kaja Kallas zorgde dat dinsdag voor enige frustratie. ‘De VS leveren de wapens niet, want ze betalen er niet voor.’
Geldbuidel
Wat er ook van zij: de Europese geldbuidel voor Oekraïne moet met andere woorden meer open dan vandaag het geval is. Gemiddeld genomen trekken de Europese lidstaten vandaag 0,3 procent van hun bruto binnenlands product (bbp) uit voor steun aan Oekraïne – in Oost-Europa ligt dat aandeel veel hoger dan in West- en Zuid-Europa. Voor Europa is 10 miljard voor een eerste schijf aan Amerikaanse wapenaankopen, zoals Axios schrijft, verre van een onhaalbaar bedrag – Duitsland alleen al gaat de komende vier jaar 162 miljard euro per jaar aan defensie uitgeven.
Wel bewijst het dat Europa aan de dure Amerikaanse borst blijft hangen. Vraag is hoe dat anders kan. De schattingen lopen uiteen, maar Oekraïne fabriceert momenteel ongeveer 50 procent van zijn wapentuig op eigen bodem – aan veel goedkopere prijzen dan in zowel de Verenigde Staten als in West-Europa denkbaar zijn. Het land kan bovendien meer dan dat. Volgens president Volodymyr Zelensky is de Oekraïense defensie-industrie momenteel in staat om elk jaar 35 miljard dollar aan militair materieel te produceren, maar blijft het land door geldgebrek op zo’n 12 miljard per jaar steken.
Voor Europa liggen er daar veel mogelijkheden, benadrukt Haas. ‘De productie en ervaring van Oekraïne in hedendaagse oorlogvoering is essentieel voor Europa. Samenwerking tussen de Europese Unie en Oekraïne op vlak van industrie, en het land in de toekomstige Europese veiligheidsarchitectuur betrekken, is de beste optie voor geloofwaardige Europese afschrikking.’
