‘Als onderhandelingen met de terreurorganisatie Hamas konden, waarom zou dat dan ook niet geoorloofd zijn met de baas van het Kremlin, ondanks het onnoemelijke leed dat deze heeft uitgestort over Oekraïne?’, schrijft Dirk Rochtus, die stilstaat bij een opvallend interview van SPD-monument Klaus von Dohnanyi.
Memorabele journalistiek: een 97-jarig monument van de Duitse politiek op YouTube in gesprek met een jonge journalist over de Russisch-Oekraïense oorlog. En beklijvend: allebei afstammeling van hooggeplaatste mannen in het Derde Rijk die geëxecuteerd werden wegens hun verzet tegen Adolf Hitler.
Klaus von Dohnanyi (°1928) is de laatste overlevende minister van de regering van de sociaaldemocraat Willy Brandt (SPD), de architect van de ‘Ostpolitik’. Hij antwoordt meer dan een uur lang op de sperstroom aan vragen die Flavio von Witzleben (°1992) op hem afvuurt. De journalist onderhoudt een eigen kanaal op YouTube waarin hij diepgravend interviews voert met personaliteiten uit het politieke en maatschappelijke leven.
Het alles beheersende thema is de oorlog die in Oekraïne woedt. Wat oorlog betekent, daar weet Dohnanyi alles van. Zijn vader, Hans von Dohnanyi, werkte als jurist bij de Abwehr, de contraspionagedienst van het Derde Rijk. Hij werd op 9 april 1945, op dezelfde dag als zijn schoonbroer, de beroemde protestantse theoloog Dietrich Bonhoeffer, opgehangen, de ene in het concentratiekamp van Sachsenhausen, de andere in dat van Flossenbürg.
De 33-jarige journalist is een afstammeling van generaal-veldmaarschalk Erwin von Witzleben. De militair kantte zich al vanaf 1934 tegen het nationaalsocialistische regime en werd op 8 augustus 1944 opgehangen. Dohnanyi en Witzleben: twee betekenisvolle namen in de Duitse geschiedenis, verbonden door het leed dat dictatuur en oorlog met zich meebrengen.
‘Ostpolitik’
Klaus von Dohnanyi is kritisch over de eigen partij, de SPD, die nu een coalitie vormt met bondskanselier Friedrich Merz (CDU). De sociaaldemocratische partij, zegt hij, heeft twee wortels: ‘Sozialpolitik’, het streven naar sociale rechtvaardigheid, en ‘Friedenspolitik’, het werken naar de vrede toe. Willy Brandt bijvoorbeeld deed dat vanaf 1969 door als bondskanselier met zijn ‘Ostpolitik’ de relaties met de staten van het Oostblok te verbeteren. Praten met ‘de communisten’ werd Brandt niet altijd in dank afgenomen, maar het heeft tenminste na een langdurig proces mee het einde van de Koude Oorlog ingeluid.
Vandaag knoopt de SPD niet aan bij de politiek van Brandt. Dohnanyi verwijt zijn partij ‘Feigheit’ (lafheid), een verraad aan de sociaaldemocratische traditie, omdat ze niet wil praten met Rusland. Ze wil niet inzien dat Rusland nooit de veroverde gebieden in Oekraïne zal opgeven; ze wil niet inzien dat Rusland niet kan verslagen worden.
Leed van de Oekraïense bevolking
Europa zou rekening moeten houden met het belang dat Rusland stelt in een neutraal Oekraïne dat geen gevaar voor zijn veiligheid vormt. Dohnanyi noemt een eventueel NAVO-lidmaatschap van Oekraïne ‘Schwachsinn’, ‘nonsens’. De Europese veiligheidspolitiek is daardoor weer in de handen van de Amerikanen gebracht. Maar als het tot een oorlog met Rusland komt, zal Europa het volle gewicht ervan voelen. Terwijl Berlijn gebombardeerd wordt, zal er in New York ‘geen enkele ruit’ sneuvelen.
Rusland, aldus Dohnanyi, is een Europese natie, maar we drijven het land in de armen van Azië, van China. Het is tenminste verstandig van de huidige Amerikaanse president Donald Trump om te proberen Rusland weer aan te halen.
Dohnyani geeft volmondig toe dat de Russische inval in Oekraïne op 24 februari 2022 een inbreuk op het volkenrecht vormt. Verder bewapenen lost echter niets op; het leed van de Oekraïense bevolking moet in het middelpunt staan en kan alleen gelenigd worden door een einde te maken aan de oorlog. De feiten onder ogen zien en praten en onderhandelen, dat is de boodschap die Dohnanyi nog meegeeft.
Hij citeert de Israëlische militair-politicus Moshe Dayan: ‘Als je vrede wil, spreek dan met je vijanden, niet met je vrienden’.
Ervaring met Rusland
We mogen de woorden van Dohnanyi niet zomaar wegwuiven als die van een zogenaamde ‘Poetintrol’. Hij heeft als jonge man de ‘totaler Krieg’ aan den lijve ervaren – als soldaat en krijgsgevangene – en hij kent Rusland vanuit zijn politieke ervaring. Dat is niet het geval bij bondskanselier Merz die totaal geen voeling heeft met Rusland.
Ook heel wat Europese regeringsleiders ontbreekt het aan kennis van de Russische geschiedenis en mentaliteit. Beweren dat Vladimir Poetin niet wil onderhandelen, is een ‘self fulfilling prophecy’.
Als onderhandelingen met de terreurorganisatie Hamas konden, waarom zou dat dan ook niet geoorloofd zijn met de baas van het Kremlin, ondanks het onnoemelijke leed dat deze heeft uitgestort over Oekraïne? Het moet wel op een manier gebeuren dat rekening gehouden wordt met de belangen van alle partijen, ook op de geplande ontmoeting van Trump en Poetin in Boedapest.
Niet praten daarentegen en intussen verder meegaan met de escalatie zal uiteindelijk alleen maar leiden tot de ondergang van Europa.
De Europese leiders weten blijkbaar ook niet dat rijkskanselier Otto von Bismarck Rusland ‘die unbesiegbare Nation‘ noemde: je kan het land wel nederlagen toedienen, maar je kan het niet overwinnen. En zeker niet de atoommacht die het vandaag de dag is.
Een compromisvrede is misschien niet ideaal, maar ze is de enige uitweg uit de mallemolen van geweld, dood en verderf.
Dirk Rochtus is docent internationale politiek aan KU Leuven/Campus Antwerpen.