‘Iran heeft er geen enkel belang bij om nu kernwapens te ontwikkelen’

Hassan Rouhani. 'Iran wil tonen dat het een rationale partner is, en dat de VS niet te vertrouwen zijn.' © BelgaImage
Jeroen Zuallaert

Nucleair expert Sico van der Meer (Instituut Clingendael) acht het plausibel dat Amerika Iran zal aanvallen.

De Amerikaanse president Donald Trump kondigde vorige week aan dat de Verenigde Staten zich eenzijdig terugtrekken uit het nucleaire akkoord met Iran. Dat stipuleert dat Iran geen nieuwe nucleaire installaties bouwt, dat het de verrijking van uranium terugschroeft, en dat de westerse sancties tegen het land worden verlicht. Sinds Trumps exit heerst er grote onzekerheid over de toekomst van de regio. Iran wil het akkoord niet onmiddellijk opblazen, maar eist wel garanties van de overige landen waarmee het de deal sloot: Rusland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, China en Duitsland. Alleen als zij het akkoord unaniem blijven steunen, aldus president Hassan Rouhani, blijft Iran het akkoord respecteren.

Noord-Korea weet nu dat de handtekening van een Amerikaanse president niet veel waard is

Verwacht u dat de andere landen het nucleaire akkoord met Iran overeind zullen houden?

Sico van der Meer: Het is maar de vraag of ze daar echt toe bereid zijn. Amerika heeft al aangekondigd dat het boetes wil opleggen aan alle bedrijven die in Amerika actief zijn en die zakendoen in Iran. Zal Europa het aandurven om tegenmaatregelen te nemen als dat gebeurt, om bedrijven die in Iran investeren te beschermen? Dat acht ik onwaarschijnlijk. Het punt is dat de Irandeal voor Iran weinig zin heeft als de Amerikanen niet meedoen. Iran heeft alleen iets aan het akkoord als het economisch vooruitgang kan boeken.

Verwacht u dat Iran er zelf zal uitstappen?

Van der Meer: Voorlopig niet. Dat kan veranderen als de andere landen de deal zouden willen aanscherpen, zoals Frankrijk enkele weken geleden voorstelde.

Trump wilde ook het Iraanse langeafstandsrakettenprogramma in het nucleaire akkoord betrekken. Een goed idee?

Van der Meer: Iran test al jaren langeafstandsraketten. Dat programma is eigenlijk uitsluitend gericht op de regio – al zouden de Iraanse raketten ondertussen ook Europa kunnen raken. In Amerika en Israël leeft de vrees dat Iran die raketten stiekem met kernkoppen wil uitrusten, wat in theorie mogelijk moet zijn. Alleen is dat geen reden om het nucleaire akkoord op te zeggen. Het nucleaire akkoord gaat over kernwapens, niet over raketten. Het is waanzin om een perfect functionerend akkoord op te zeggen omdat je er iets bij wilt nemen dat er eigenlijk niets mee te maken heeft.

Acht u het waarschijnlijk dat Iran nu zijn kernprogramma opnieuw zal opstarten?

Van der Meer: Het is absoluut niet zo dat Iran per se kernwapens wil ontwikkelen. In de huidige omstandigheden heeft het daar geen enkel belang bij. Iran ziet kernwapens als een soort verzekering, een manier om in uiterste nood nog een stok achter de deur te hebben. Maar tegelijk weet Teheran maar al te goed dat het aangevallen zal worden als het ooit echt probeert kernwapens te bouwen. Iran heeft er momenteel alle belang bij om aan de wereld te tonen dat het een rationele partner is, en dat de VS niet te vertrouwen zijn.

Het Iraanse nucleaire programma dateert van rond 2000. Het heeft toen enkele kleine experimenten gedaan, maar het programma is daarna zowat onmiddellijk teruggedraaid. Het heeft de voorbije jaren wel hoogverrijkt uranium ontwikkeld. Dat kan gebruikt worden om kernwapens te ontwikkelen, maar het kan evengoed dienen voor civiele doeleinden, zoals Iran zelf altijd heeft beweerd. Op lange termijn zou Iran opnieuw verrijkt uranium en plutonium kunnen produceren, maar ook dat zijn ingewikkelde processen die nog vele jaren in beslag zullen nemen.

Sico van der Meer
Sico van der Meer© GF

Zal het in elkaar klappen van de deal andere landen in de regio inspireren om ook kernwapens te ontwikkelen?

Van der Meer: Dat risico lijkt me beperkt. Saudi-Arabië dreigt er al jaren mee om kernwapens te gaan bouwen als Iran niet aangepakt wordt. Het is hun manier om druk te zetten op de Amerikanen, maar ik denk niet dat dit een ernstig dreigement is. Op het gebied van nucleaire technologie staat Saudi-Arabië nergens. Het zou jaren duren voordat het een basisinfrastructuur kan opbouwen om uranium te verrijken.

Was u verbaasd door de schermutselingen tussen Iran en Israël na het opzeggen van de deal?

Van der Meer: Het lijkt me los te staan van de nucleaire kwestie. Israël en Iran zitten elkaar voortdurend in de haren: in Syrië, in Libanon. Iran vergroot zijn rol in de regio, en daar gaat Israël tegenin.

Vindt u het verrassend dat Iran het aandurft om een kernmacht als Israël aan te vallen?

Van der Meer: Het feit dat Israël kernwapens heeft, heeft Arabische landen nooit tegengehouden om Israël aan te vallen. Ze rekenen erop dat de Israëli voor zulke kleine schermutselingen geen allesvernietigende kernwapens zullen inzetten. Waarom zouden ze kernwapens inzetten omdat er iets in Syrië gebeurt wat ze niet leuk vinden?

Acht u een van de huidige kernmachten in staat om een kernwapen in te zetten?

Van der Meer: Ik denk dat geen enkel land momenteel bereid is om het taboe op het inzetten van kernwapens te doorbreken. Het grootste nucleaire risico ligt volgens mij in het conflict tussen India en Pakistan. Dat zijn twee grootmachten die voortdurend met elkaar in confrontatie zijn, met een slepend conflict in Kasjmir en tal van grensincidenten. Het is een conflict dat snel kan escaleren.

Trump sprak dreigende taal toen hij het akkoord opzegde. Acht u het mogelijk dat Amerika Iran aanvalt?

Van der Meer: Helaas is dat een plausibel scenario. Het is hoogst onrustwekkend dat iemand als John Bolton zoveel invloed heeft in het Witte Huis. Bolton is zowat de laatste mens op deze planeet die nog durft te beweren dat de Amerikaanse invasie van Irak een goed idee was. Na de verwijdering van president Saddam Hoessein is een enorm machtsvacuüm ontstaan waardoor honderdduizenden mensen zijn gestorven, de IS een kalifaat kon stichten en een enorme vluchtelingenstroom op gang is gekomen. Zo iemand is vandaag dus Amerika’s nationaleveiligheidsadviseur.

Het is hoogst onrustwekkend dat iemand als John Bolton zoveel invloed heeft in het Witte Huis

De VS zijn fundamenteel onvoorspelbaar sinds Trump in het Witte Huis zit. Ik vrees dat Bolton heel veel invloed heeft. Het valt ook niet uit te sluiten dat Trump gewoon zélf een beslissing neemt. Het zou een oerdomme strategie zijn, zowel tactisch als op het vlak van internationaal recht, maar ik vrees dat het voor de huidige regering een heuse optie is.

Hoe liggen de militaire machtsverhoudingen tussen Amerika en Iran?

Van der Meer: Amerika heeft een enorm militair overwicht. Ik verwacht niet dat Iran daar veel tegenin kan brengen. Alleen is Amerika er notoir slecht in om een nieuw regime neer te zetten dat het land stabiliseert. Een Amerikaanse inval zou alleen nog meer chaos, hel en verdoemenis brengen in de regio.

Heeft het opzeggen van de Irandeal gevolgen voor de nucleaire onderhandelingen met Noord-Korea?

Van der Meer: Pyongyang weet sinds vorige week dat de handtekening van een Amerikaanse president niet veel waard is: Iran heeft zijn nucleaire programma grotendeels ontmanteld en staat nu met lege handen. Noord-Korea heeft lange tijd niet met Amerika willen onderhandelen, omdat de VS zich fundamenteel onbetrouwbaar toonden in het naleven van nucleaire akkoorden. Kijk naar Saddam Hoessein in Irak en Muammar Khaddafi in Libië: beiden hadden een akkoord om geen kernwapens te bouwen, en toch zijn ze door een westerse inval omvergeworpen. Of kijk naar Oekraïne, dat in 1991 zijn kernwapens heeft opgegeven in ruil voor bescherming, en nu gedeeltelijk bezet wordt door Rusland. Dat hebben de Noord-Koreanen maar al te goed gesnapt. Het wordt héél moeilijk om een nucleair akkoord te sluiten.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content