In Bazel overleed Koyo Kouoh (57) aan kanker. Ze was, zeker als curator, een van de meest invloedrijke figuren in de wereldwijde kunstwereld. Volgend jaar zou Kouoh als eerste Afrikaanse de Biënnale van Venetië organiseren.
Koyo komt uit Douala, de economische hoofdstad van Kameroen. Ze groeit er op in een matriarchale gemeenschap. Op haar dertiende keert haar stiefvader met dochter en moeder terug naar Zwitserland. In Zürich leert ze perfect Schwyzerdütsch. Op aandringen van haar ouders studeert ze economie en bankwezen. Als jonge vrouw frequenteert ze artistieke kringen en helpt ze culturele events op poten zetten – ‘meestal draaiden die rond een bar, het beste glijmiddel om mensen en ideeën samen te brengen’.
Opgefokte moslims
Literatuur, film en Vincent van Gogh zijn haar leven. Ze werkt even als begeleidster van migranten en begint dan als culturuurjournaliste. Op haar 25e krijgt ze een zoon, Djibril. Voor de alleenstaande moeder volgen later nog adoptiekinderen. Niet voorspelbaar racisme, maar duffe saaiheid jaagt haar weg uit Zwitserland. ‘Alles ging dicht om middernacht, dat is erg voor nachtuilen. Ik zag mijn kind daar niet opgroeien.’
Erudiet en taalvaardig begint ze op haar 29e een nieuw leven in Dakar, Senegal. Ze schrijft, klust als cultureel attachée voor de Amerikaanse ambassade en start een ontmoetingsplek voor jonge kunstenaars, Raw Material – ‘raw’ betekent in het lokale Wolof ook ‘pionier’. Drie jaar huist het kunstencentrum in wording in een platen barak, dan komt er een stenen gebouw, en een bibliotheek, studio’s en een programma voor residenten. Er werken vooral vrouwen.
Internationaal breekt Kouoh door als curator van twee edities van de Bamako Encounters, een gekende Malinese biënnale voor moderne fotografie en video. Haar cocurator, de zwarte Zwitser Simon Njami werpt zich op als haar mentor. ‘Koyo is een fixer en klaagt nooit. Als iets fout loopt, regelt ze het.’ De flamboyante Kouoh loopt in Dakar spitsroeden als opgefokte moslims een tentoonstelling over gender in Raw Material bestormen. Maar haar carrière krijgt veel tractie. Ze zit twee keer in het curatorenteam van Documenta, geldt als robuuste expert van Afrikaanse beeldende kunst en organiseert reizende expo’s als Body Talk, die ook Brussel aandoet.
‘Collega’s zeggen al snel: “Ik heb dit en dat ontdekt”. Dat is pure pretentie.’
IT-idioot
In 2019 klopt het Zeitz Museum of Contemporary African Art in Kaapstad bij haar aan. Dat MOCAA, ondergebracht in een herbouwde silo’s, is een van de grootse musea voor beeldende kunst in Afrika en huisvest de immense collectie van Jochen Zeitz, vroeger baas van Puma, tegenwoordig van Harley-Davidson. De Zuid-Afrikaanse directeur van het MOCAA moet opstappen na hanky-panky met zijn vrouwelijke personeel. De baan wordt aan Kouoh aangeboden. De cultuurfreak, feministe en digibeet – ‘Ik ben een IT-idioot, een analoge overlever in de digitale wereld’, klonk het – twijfelt even, maar hapt toe. Ze sleept de instelling door de coronajaren en krijgt die ook financieel op de sporen. Mede dankzij haar no-nonsense. ‘Collega’s zeggen al snel “Ik heb dit en dat ontdekt”. Het is pure pretentie te denken dat je nog iets ontdekt in de 21e eeuw’
In december 2024 maakt Pietrangelo Buttafuoco, de baas van de Biënnale van Venetië, de nieuwe hoofdcurator voor de editie van 2026 bekend. Buttafuoco is een trouwe soldaat van zijn chef, Elon Musks groupie Giorgia Meloni. Iedereen verwacht van hem een Italiaan. Zeker blank. Best uit Milaan. En dan komt Koyo Kouoh uit de bus als bazin van ’s werelds grootste kunstenkermis. Helaas sterft zij sneller dan haar reputatie.
In Bozar loopt nu When We See Us, een tentoonstelling van Kouoh met 155 werken van 118 Afrikaanse artiesten. De titel verwijst naar een tv-serie over vijf zwarte jongens uit Harlem, die onterecht werden veroordeeld voor het verkrachten van een blanke vrouw. De expo ‘landde in Brussel als een ufo’, schrijft De Volkskrant. In de vijfsterrenrecensie staat ook: ‘De kunstliefhebber die dit mist, doet zichzelf tekort.’
