‘In de visie van Silicon Valley is de mens niet veel waard’

Filosoof Eric Sadin analyseert al meer dan tien jaar de impact van de digitalisering op de samenleving en hekelt de kolonisatie van de wereld door Silicon Valley. ‘De meeste start-ups falen na twee jaar.’

De cocktail van een protestcultuur, de liefde voor het risico, en nauwe banden met de universiteit maakte van Silicon Valley de wereldkampioen innovatie. Het land van de goudzoekers werd na de oorlog het hart van de ontwikkeling van het militaire apparaat en de informatica werd. Vandaag ligt het aan de basis van een nieuwe levensindustrie. Silicon Valley belooft medische behandelingen te personaliseren, het transport te verbeteren, de steden en de werkgelegenheid te verzekeren, maar tegelijkertijd controleert ze ongemerkt onze levens om er ongeziene winsten uit te halen. In zijn kritische essay La Silicolonisation du monde hekelt de Franse filosoof Eric Sadin de verwoestingen van een wereldvisie die door het technoliberalisme verspreid wordt.

U oordeelt dat de Silicon Valley vandaag de wereld wil ‘koloniseren’. Waarom?

ERIC SADIN: Silicon Valley belichaamt het brutale industriële succes van ons tijdperk. Het puilt uit van bedrijven die over de digitale industrie heersen. Door de data-economie en het monopoliseren van platformen draaien Apple, Google, Facebook, Uber en Netflix omzetcijfers die ondernemers uit de hele wereld doen verbleken. Ze zijn de nieuwe mythe van ons tijdperk geworden en belichamen een nieuw stadium van het kapitalisme.

Silicon Valley wekt de indruk dat iedereen – van de visionaire start-upper tot de creatieve medewerker of de ondernemer – deel kan uitmaken van dat model. Als gevolg worden er zowat overal incubators van start-ups en digitale ecosystemen opgezet. Vandaag verwijst Silicon Valley niet meer naar één bedrijventerrein, maar naar een elan dat op weg is de wereld te koloniseren. Van Buenos Aires tot Nairobi, voortaan willen alle grote steden de volgende Silicon Valley zijn.

We zien niet dat het geen economisch model is, maar een beschavingsmodel dat zich volop ontwikkelt. De ‘siliconisering’ staat gelijk met de integrale commercialisering van het leven en de geautomatiseerde organisatie van een groeiend aantal sectoren van de maatschappij.

U beschouwt de start-upgeest als een vorm van ondernemerswreedheid.

SADIN: De start-up is de nieuwe sociale utopie van onze tijd geworden. Het is de illusie dat iedereen die een goed idee heeft en zich laat omringen door codeurs, fondsen kan werven. Op het eerste gezicht lijken de werkomstandigheden cool: je werkt in hoodie, je tutoyeert elkaar en iedereen werkt voor het welzijn van de mensheid. Onder dat laagje vernis breekt de mythe onmiddellijk af.

Voor de werknemers is het onzekerheid troef. De tijdsdruk is onhoudbaar en ondanks de schijnbaar horizontale verhoudingen, is er wel degelijk een hiërarchie. Uiteindelijk falen de meeste start-ups al na twee jaar. Onder het mom van cool, creëerde het technoliberalisme managementtechnieken die neerkomen op uitbuiting. De zogezegde ‘onafhankelijke’ werkkrachten, die zich binden aan de platformen, worden door geen enkele cao beschermd en gaan gebukt onder de vernedering van de permanente beoordeling. Bovendien kunnen gigabedrijven complexe constructies opzetten om belastingen te ontwijken. Het model wordt overal gevierd, maar leunt aan bij sweatshirtcriminaliteit en treedt alle sociale verworvenheden met de voeten.

U spreekt over technoliberalisme. Hoe is het digitale een ideologie geworden?

SADIN: De Californische ideologie droomt van netwerken die mensen emanciperen. Bij de start van het internet moesten discussiefora de hiërarchische structuren teniet doen. Internet moest individuen zelfstandiger maken, het werk meer open source en de kennis toegankelijker. Dat libertaire mantra is vandaag nog steeds geldig. Het resultaat was online winkels en advertenties Resultaat: online winkels en reclamebanners, toen nog redelijk rudimentair.

Wat zich wel snel heeft ontwikkeld, is de kennis van menselijk handelen door de opvolging van surfgedrag, waar Google pionier in is. Vandaag klampen we ons vast aan dat coole ’tijdperk van de toegang’ terwijl een nieuwe periode begint: die van de integrale commercialisering van het leven.

Wat zijn de tastbare tekenen?

SADIN: De volgende tien jaar zullen we overal detectoren zien opduiken: op ons lichaam, onze kleding, ons huis, onze keuken, onze weegschaal, onze zelfrijdende auto… alles zal ‘slim’ zijn. Zo kunnen bedrijven in realtime ons gedrag en onze prestaties in cijfers vertalen. We spreken over tientallen miljarden slimme voorwerpen tegen 2020.

Die ’technologische omgeving’ veroorzaakt op termijn een bijna integraal zicht op onze levens. En het laat vooral grote bedrijven toe om situaties te interpreteren en permanent zogezegde ‘personaliseerbare’ diensten aan te bieden. De digitale economie is er een van hyperindividualisering en van het in real time interpreteren van gedrag.

Het gevaar, zegt u, komt niet zozeer van de commerciële opsporing of de verloochening van ons ‘privéleven’, maar van de beslissingsmacht van de slimme voorwerpen. Is de vrije wil onvoldoende om daartegenin te gaan?

SADIN: Zolang je voor een scherm zit, behoud je je vrijheid. Er is een antropologische breuk wanneer verzekeringsmaatschappijen meer krediet geven aan een diagnosesysteem dan aan artsen van vlees en bloed, want die gegevens worden niet enkel in aankoopimpulsen veranderd.

De integratie van die sensoren op de werkvloer zit al in een verder stadium. Hoe kun je je verzetten tegen die systemen van artificiële intelligentie die door handelingen de interpreteren de menselijke actie oriënteren en dicteren? Met de betwiste figuur van de ploegbaas hadden de werkers tenminste iemand tegen wie ze konden rebelleren om de sociale verworvenheden te laten naleven. De automatisatie van de opslagplaatsen of de ateliers van Zara produceert robotten van vlees en bloed waarvan de acties gedicteerd worden door algoritmische vergelijkingen.

U beroept u op de verantwoordelijkheid van de consumenten en ingenieurs. Met welke hefbomen?

SADIN: In minder dan één generatie worden onze humanistische principes uitgeroeid in dienst van de artificiële intelligentie werken. Onze beoordelingsmacht en capaciteit om vrij te beslissen staan op het spel, want volgens de siliconiaanse visie is de mens niet veel waard.

God voltooide de schepping niet. De mens is een soort omkoopbaar, feilbaar lichaam met beperkte cognitieve capaciteiten. Dankzij de technologische singulariteit zullen we onze toestand van armoede afkopen. Het hoog tijd om collectief in het tijdperk van verantwoordelijkheid te treden, voorbij onze gelukzalige fascinatie voor technologieën.

Maar opgelet, de ‘illusoire’ bescherming van persoonlijke gegevens is maar een dekmantel. Als je echt verantwoordelijk wil zijn, weiger je slimme voorwerpen en ‘intelligente’ protocollen te maken en te kopen. Recent nog bezweek het Google Glassproject onder druk van de burgers. Nog nooit had de weigering van een aankoop een dergelijke politieke draagwijdte.

Ik roep ook op tot een opwelling van de werknemers en de ingenieurs van de digitale industrie. Ze moeten zich herpakken en de systemen die onze levens plunderen aan de kaak stellen. Niets minder dan de huidige en toekomstige aard van onze beschaving zal immers afhangen van de mate waarin we burgerlijk en politiek gemobiliseerd worden over die uitdagingen.