‘In de Duitse passiviteit schuilt een anti-Europees sentiment dat de Unie verzwakt’

De Europese Unie van 2020 kan moeilijk worden vergeleken met die van twintig jaar geleden. Daarvoor is er te veel veranderd.

De Europese Unie begint aan 2020 met een mand vol zorgen. Dat heeft met de Unie zelf te maken, maar ook met ontwikkelingen in de wereld rond haar. Er is vanzelfsprekend in de eerste plaats de brexit. Het is best mogelijk dat ook Brussel opgelucht reageert, nu eindelijk duidelijk is wat de Britten willen. Maar het is toch niet niks dat voor de eerste keer een lidstaat – en niet de minste – beslist om uit de club te stappen. Het is aan de overblijvende lidstaten om te laten zien dat de Britten zich vergissen. Eenvoudig zal dat niet zijn.

Dat is om te beginnen zo omdat het nog even duurt voor we precies weten wat Londen met zijn vers verworven vrijheid van plan is. Daarnaast doen zowel de Verenigde Staten als Rusland hun best om het de Unie moeilijk te maken en de lidstaten uit elkaar te spelen. Dat Vladimir Poetin dat probeert, tot daaraan toe. Maar dat Donald Trump het de Europese partner lastig maakt, valt minder goed te begrijpen. Neem de sancties tegen landen en bedrijven die meewerken aan de Nord Stream 2-pijplijn, die Russisch gas naar Duitsland moet vervoeren. Volgens de VS krijgt Moskou daarmee te veel invloed in West-Europa. Maar willen de Amerikanen ons niet vooral hun overschot aan gas verkopen?

Dat neemt niet weg dat Europa ook bij zichzelf te rade moet. Dit is ook niet meer dezelfde Unie als in het begin van de eeuw, toen er – voor de financiële en migratiecrisissen – nog geen grens was aan de Europese ambitie. De voluntaristische uitbreiding naar Centraal- en Oost-Europa raakt niet verwerkt en de as tussen Berlijn en Parijs, die de Unie traditioneel verder duwt, draait stroef. Frankrijk heeft nog wel grote plannen, maar Duitsland wil niet mee. In de deemstering van het leiderschap van Angela Merkel groeit een machtsvacuüm waarin haar partij op zoek is naar een nieuw ideologisch houvast. In die Duitse passiviteit schuilt een anti-Europees sentiment dat de Unie verzwakt.

Europa beslist, als vanouds, als de nood hoog is. Alleen doet deze ontwikkeling zich nu voor in een jaar waarin niet alleen in Sudan, Irak, Libanon en Chili maar ook in Europa zelf is betoogd tegen corruptie en voor meer zeggenschap, of nog maar voor meer begrip en respect – denk aan de gele hesjes in Frankrijk. Er zijn ook lidstaten waar de heilige principes van de Unie zonder meer op de schop worden genomen. Voor Polen en Hongarije, bijvoorbeeld, is Europa nu vooral een machine waar geld te verdelen valt. En niet het licht in een duistere wereld dat het zo graag wil zijn.