Illegale goudhandel: op bezoek bij smokkelaars en mijnbouwers in de jungle

Belgiës grootste goudhandelaar kocht naar eigen zeggen geen conflictgoud meer uit Venezuela. Dat blijkt nu toch te gebeuren, zij het via een omweg.

Het is laat op de avond in Corriverton, een dorp aan de westelijke oever van de Corantijn, op de grens tussen Guyana en Suriname. Een paar lokale bootsmannen, die mensen en smokkelwaar over de rivier vervoeren, drinken rum, bier en roken een joint vlak naast het dorpsbordeel.

In een donker steegje naast het bordeel staat Showtime*, een van de lokale smokkelaars, een sigaret te roken. ‘Het zal nooit een probleem zijn om je shit daarheen te brengen’, zegt hij, doelend op Suriname. Zijn dikke gouden ketting bungelt tegen de bovenkant van zijn ronde buik terwijl hij nonchalant tegen de muur leunt en een trek van zijn sigaret neemt. Wetshandhavers lopen altijd een stap achter op de smokkelaars, voegt hij toe. ‘Ze zullen een hek in de godverdomse rivier moeten bouwen.’

Guyana ligt in het noordoosten van de Amazone en grenst aan Venezuela, Brazilië en Suriname. De ongeveer 780.000 inwoners leven voornamelijk in armoede. Toch zijn economen positief over de toekomst van het land: in 2015 zijn enorme offshoreolievelden gevonden, die mogelijk 1,2 miljoen vaten per dag kunnen opbrengen.

Terwijl olie het onderwerp van gesprek is in de hoofdstad Georgetown, voelen de 20.000 gouddelvers in de binnenlanden zich ondervertegenwoordigd. Er komt namelijk een verbod op kwik aan. Guyana is een van de 128 landen die het Minamataverdrag ondertekenden, een internationaal akkoord om het gebruik van het vloeibare metaal aan banden te leggen.

Kwik bindt met goud en wordt wereldwijd door miljoenen kleinschalige mijnbouwers beschouwd als het meest effectieve hulpmiddel om goud te ontginnen. Elk jaar lozen de goudzoekers honderdduizenden kilo’s kwik in de Amazone en richten daarmee grote schade aan het milieu aan. De Wereldgezondheidsorganisatie rangschikt kwik bij de tien grootste chemische bedreigingen voor de volksgezondheid.

Ondergronds

Gouddelvers vrezen voor hun levensonderhoud omdat hun manier van goudontginning afhangt van de beschikbaarheid van kwik. ‘Het goud is net zoals poeder. Het is zo fijn dat je het zonder kwik niet kunt vangen’, zegt Kennard Williams*. De gouddelver werkt al decennialang met kwik. Tijdens ons gesprek sprenkelt hij enkele druppels op een amalgaamplaat, waar het goudpoeder op blijft plakken als er water met goudhoudend slib overheen wordt gespoeld.

Williams superviseert een goudmijn in het midden van de jungle, nabij het dorpje Mahdia. De meeste gebouwen in het kleine dorpscentrum zijn van hout. Er zijn een paar nachtclubs en een goudwinkel in bijna elke straat. De weelderige jungle rond het dorp zit vol enorme okerkleurige gaten, alsof een meteorenregen in de hele omgeving kraters achterliet.

De meeste gouddelvers komen net rond. Methoden om zonder kwik te werken, hebben een te hoge instapprijs. De gouddelvers twijfelen ook aan de effectiviteit. Als de regering niet voldoende investeert in trainingen en alternatieve ontginningstechnieken, zullen ze kwik blijven gebruiken, ook al is het illegaal, zeggen ze.

‘Als het ondergronds gaat, zal kwik veel duurder worden’, zegt Williams. Kwiksmokkelaars zullen volgens de gouddelver steeds meer geld gaan verdienen, ’terwijl wij al het harde werk doen.’

Er zijn enorme winsten te behalen in de handel. De verkoopprijs van kwik in Guyana kan meer dan tien keer de invoerprijs bedragen. ‘De informele handelsketen van kwik bestaat uit kartelachtige structuren, vergelijkbaar met andere illegale netwerken’, legt Barbara Hendus uit, de auteur van een recente studie over kwikhandel. ‘Ze gaan in het geheim te werk en de handel is op vertrouwen gebaseerd. De kwikhandel is een lucratieve bezigheid, vooral hogerop in de keten.’

Afhankelijk van vraag en aanbod op de zwarte markt in mineralen, brengen smokkelaars kwik en goud van Guyana naar Suriname, of andersom. Aan de Guyanese oever van de Corantijn legde Showtime* eerder dit jaar in een notendop uit hoe smokkeleconomieën werken. ‘Het enige waar ik aan dacht, was om naar het binnenland te gaan om te werken, en het goud voor mijn gezin mee naar huis te nemen’, zegt de smokkelaar. ‘Nu realiseer ik me dat als ik dat goud naar Suriname breng, ik het dubbele bedrag zal krijgen om voor mijn gezin te zorgen. Dus ik ga proberen creatief genoeg te zijn om mijn goud daarheen te brengen.’

Conflictgoud

Goud wordt vaak illegaal gedolven in Guyana en Suriname, maar het gaat er nog rustig aan toe in vergelijking met de mijnbouw in Venezuela. Daar worden de goudmijnen gecontroleerd door corrupte legerfunctionarissen, lokale bendes en Colombiaanse rebellengroepen.

In 2019 bestrafte het Amerikaanse ministerie van Financiën Venezuela’s staatsmijnbouwbedrijf Minerven omdat het met de illegale handel in goud het regime van Nicolas Maduro financiert. In juli publiceerde het bureau voor de mensenrechten van de Verenigde Naties een rapport waarin het criminele activiteiten en mensenrechtenschendingen in de Venezolaanse mijnen aankaart. Ook het Europees Parlement sprak zich uit, in juli dit jaar, en riep op tot een onmiddellijke ban op de handel in Venezolaans goud.

Grote smelters in Europa en Noord- Amerika zeggen het besmette Venezolaans goud te mijden om hun publieke imago te beschermen en om politieke conflicten te voorkomen. Maar Venezolaans goud stroomt nog steeds door hun raffinaderijen nadat het is witgewassen in Guyana, Suriname en andere doorvoerlanden in Latijns-Amerika. Het conflictgoud wordt verkocht aan internationale klanten zoals Apple, Samsung, Microsoft, Phillip Morris, Philips, Ford en Tesla.

Tony Goetz N.V.

Vorig jaar onderzochten we de smokkelroutes voor Venezolaans goud die via Aruba en Curaçao liepen. Toen bleek dat Tony Goetz N.V., Belgiës grootste goudhandelaar, goud afkomstig uit Venezuela kocht bij een Arubaanse partij. Sylvain Goetz, de eigenaar van Tony Goetz, gaf toen aan dat ze geen goud meer kochten uit Venezuela. ‘We hebben al enkele jaren geleden besloten niet meer samen te werken met offshoregebieden of zogeheten doorvoerlanden.’

Toch blijkt dat Tony Goetz N.V. in 2019 en 2020 goud kocht van een bedrijf in Guyana, genaamd El Dorado Trading, waarvan verschillende bronnen beweren dat het in Venezolaans conflictgoud handelt. Tony Goetz verkoopt dat goud onder meer aan Hewlett-Packard, Sony en Starbucks.

De handel in illegaal Venezolaans goud wordt gestimuleerd door de noodtoestand in het land. Venezuela’s nationale munt, de bolívar, is waardeloos geworden door jaren van economische crisis. Venezolaanse handelaars bieden het goud tegen lage prijzen aan, soms 40 procent onder de marktkoers, om buitenlandse deviezen te verkrijgen. ‘Er zit geen papierwerk bij het goud’, zegt een Guyanese goudhandelaar. ‘Ze hebben zo’n honger naar de Amerikaanse dollar dat ze het zich permitteren om 200 kilo op krediet te geven.’

Ook via Brazilië transporteren smokkelaars Venezolaans goud naar Guyana. Volgens verschillende bronnen worden miljoenen dollars in cash over de grens naar Venezuela of Brazilië teruggebracht.

De Guyana Gold Board (GGB), het overheidsagentschap dat de handel overziet, heeft vastgesteld dat handelaars soms hoteladressen in het binnenland van Guyana registreren, in plaats van mijnen, als plaatsen waar ze zogenaamd hun goud hebben verkregen. ‘De hoeveelheid goud die bij de GGB wordt aangegeven’, verklaarde GGB-commissaris Newell Dennison, ‘valt niet makkelijk te rijmen met de hoeveelheid goud die volgens onze officieren wordt geproduceerd door de operaties op de grond.’

GGB-bronnen uit de sector, goudhandelaren en inlichtingendiensten beweren dat ten minste twee van Guyana’s goudexporteurs – El Dorado Trading en Mohamed’s Trading – Venezolaans conflictgoud hebben gekocht. El Dorado Trading exporteert goud naar Guardian International Gold Corp in Canada, Tony Goetz in België en Argor-Heraeus in Zwitserland. Guyanese mijnwerkers die in Venezuela werken, brengen het goud naar Guyana en verkopen het aan El Dorado Trading. Beide bedrijven kopen het goud af en toe rechtstreeks van Venezolaanse criminelen aan de grens, ook wel malandros of sindicatos genoemd.

Volgens de geïnterviewde goudhandelaar weten de directeurs van Mohamed’s Trading en El Dorado Trading heel goed dat hun bedrijven Venezolaans goud kopen. ‘Ze zijn zich er volledig van bewust, omdat ze het geld voor de aankoop van het goud van tevoren moeten betalen voor de aankoop van Amerikaanse valuta in Guyanese dollars.’ De goudhandelaar gaf toe een keer Venezolaans goud te hebben verkocht aan El Dorado Trading.

Los van de beschuldigingen van goudsmokkel aan het adres van El Dorado Trading, wordt de directeur, Tamesh Jagmohan, door de FBI onderzocht voor goudsmokkel naar de VS en worden hij en zijn bedrijf ervan verdacht geld voor terreurorganisatie Hezbollah wit te wassen.

‘De klant El Dorado Trading is inderdaad bekend bij ons bedrijf en levert al jaren aan ons’, laat Hannes Van Loon, manager precious metals van Tony Goetz N.V., weten. Tony Goetz is echter niet op de hoogte van enige aantijging over de relatie tussen El Dorado Trading en Venezolaans goud.

Coronapandemie

Toch zijn er volgens experts voldoende redenen om vraagtekens te zetten bij de buurlanden van Venezuela. ‘Het is geen geheim dat bij de goudhandel betrokken gewapende groepen in Zuid- Amerika zich weinig aantrekken van nationale grenzen en dat het op verschillende momenten in de complexe keten kan misgaan’, zegt Wies Willems, beleidsmedewerker bij Broederlijk Delen in Brussel.

Zolang internationale bedrijven conflictgoud en goud ontgonnen met kwik blijven kopen, zal er weinig veranderen in de Venezolaanse en Guyanese mijnen. Tijdens de coronapandemie zoeken veel investeerders hun heil in goud. De goudprijs steeg maar liefst met 30 procent en maakt de handel steeds aantrekkelijker.

Ook buitenlandse inlichtingendiensten hebben in Guyana geen einde aan de wanpraktijken kunnen maken, ook al is er informatie genoeg. Een buitenlandse inlichtingenofficier klaagt dat er geen rechtszaken kunnen worden aangespannen vanwege de diepe corruptie bij de Guyanese wetshandhaving. ‘De politie is een onderdeel van het probleem, ‘ zegt hij, ‘geen deel van de oplossing.’

* fictieve naam