Francis Fukuyama

‘Identiteit kan gebruikt worden om verdeeldheid te zaaien, maar ook om mensen te verenigen’

Francis Fukuyama Amerikaanse socioloog, politicoloog en filosoof

‘Onze huidige wereld gaat tegelijkertijd in de richting van de tegengestelde dystopieën van hypercentralisering en eindeloze fragmentering.’ Aldus Francis Fukuyama in Identiteit, zijn nieuwste boek waarvan Knack u een passage kan aanbieden.

Angsten met betrekking tot de toekomst komen vaak het best tot uiting in fictie, met name sciencefiction waarin men zich toekomstige werelden probeert voor te stellen op basis van nieuwe technologieën. In de eerste helft van de twintigste eeuw draaide het bij veel van die vooruitziende angsten om grote, gecentraliseerde, bureaucratische tirannieën die een eind maakten aan individualiteit en privacy. In 1984 voorzag George Orwell hoe Big Brother mensen controleerde door middel van het ’telescherm’, terwijl in Brave New World van Aldous Huxley werd getoond hoe de staat biotechnologie gebruikte om de samenleving te stratificeren en te controleren. Maar de aard van de gefingeerde dystopieën begon in de laatste decennia van de twintigste eeuw te veranderen, toen ecologische rampen en onbeheersbare virussen de hoofdrol gingen spelen.

Identiteit kan gebruikt worden om verdeeldheid te zaaien, maar ook om mensen te verenigen.

Maar één bepaald genre appelleerde aan de angsten die de identiteitspolitiek opriep. Cyberpunkauteurs zoals Bruce Sterling, William Gibson en Neal Stephenson zagen een toekomst die niet werd beheerst door gecentraliseerde dictaturen, maar door ongecontroleerde sociale fragmentatie die werd gefaciliteerd door een nieuwe opkomende technologie die het internet werd genoemd. In Stephensons roman Snow Crash uit 1992 werd een alomtegenwoordig virtueel ‘metaversum’ opgevoerd waarin individuen zich van avatars konden bedienen, op elkaar konden reageren en naar believen van identiteit konden veranderen. De Verenigde Staten waren uiteengevallen in ‘burbclaves’, voorstedelijke enclaves voor specifieke identiteiten zoals Nieuw Zuid-Afrika voor de racisten met hun vlaggen van de Confederatie, of Groot- Hong Kong van mister Lee voor Chinese immigranten. Er waren paspoorten en visa nodig om van de ene buurt naar de andere te reizen. De CIA was geprivatiseerd en de USS Enterprise was een drijvend onderdak voor vluchtelingen geworden. Het gezag van de federale overheid slonk tot het alleen nog de grond omvatte waarop federale gebouwen stonden.

Onze huidige wereld gaat tegelijkertijd in de richting van de tegengestelde dystopieën van hypercentralisering en eindeloze fragmentering. Zo bouwt China aan een verstikkende dictatuur waarbij de overheid informatie vergaart omtrent de dagelijkse transacties van al haar burgers en big data-technieken en een sociaal kredietsysteem gebruikt om haar bevolking te controleren. Aan de andere kant zien we in andere delen van de wereld de instorting van gecentraliseerde instellingen, de opkomst van mislukte staten, polarisatie en een toenemend gebrek aan consensus over gemeenschappelijke doeleinden. Sociale media en het internet hebben de opkomst van zelfstandige gemeenschappen gefaciliteerd, die niet worden afgeschermd door fysieke barrières maar door het geloof in een gemeenschappelijke identiteit.

'Identiteit kan gebruikt worden om verdeeldheid te zaaien, maar ook om mensen te verenigen'
© Atlas Contact

Het aardige van dystopische fictie is dat zij bijna nooit uitkomt. Het is een goede waarschuwing dat wij ons kunnen voorstellen hoe trends in het heden van kwaad tot erger zullen gaan: 1984 werd een krachtig symbool voor een totalitaire toekomst die wij wilden voorkomen en hielp mee om ons daarvoor te behoeden. Wij kunnen ons betere omstandigheden voorstellen, waarbij rekening wordt gehouden met de toenemende diversiteit van onze samenlevingen, maar waarbij toch een visie wordt gepresenteerd hoe die diversiteit nog altijd gemeenschappelijke doeleinden zal dienen en de liberale democratie eerder zal steunen dan ondermijnen.

Identiteit is het thema dat ten grondslag ligt aan veel van de huidige politieke verschijnselen, van nieuwe populistisch-nationalistische bewegingen en islamitische strijders tot de discussies die worden gevoerd op de campus van universiteiten. We zullen er niet aan ontkomen om over onszelf en onze samenleving na te denken in termen van identiteit. Maar we moeten niet vergeten dat de identiteiten diep in ons binnenste niet vastliggen en dat wij ze ook niet per se met onze geboorte hebben meegekregen. Identiteit kan gebruikt worden om verdeeldheid te zaaien, maar het kan tevens gebruikt worden om mensen te verenigen, zoals ook is gebeurd. Dat zal uiteindelijk de remedie zijn tegen de populistische politiek van nu.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content