Homoseksuelen vogelvrij in Tsjetsjenië: ‘Homohaters hebben het gevoel dat de overheid aan hun kant staat’

. © REUTERS
Jeroen Zuallaert

Ondanks wereldwijd protest blijven homoseksuelen in de Russische deelrepubliek Tsjetsjenië vogelvrij. Mensenrechtenactivist Igor Kotsjetkov probeert hen in veiligheid te brengen.

‘Nee, we hebben geen mensen die voor ons werken in Tsjetsjenië. Mensenrechtenactivisten worden in Tsjetsjenië op dezelfde manier behandeld als joden in Nazi-Duitsland. Niemand durft het aan.’ Aan het woord is Igor Kotsjetkov, oprichter van de Russische afdeling van LGTB Network. Als leider van de mensenrechtenorganisatie Sphere van het land organiseert hij sinds maart dit jaar een vluchtroute voor homoseksuelen die uit de Russische deelstaat Tsjetsjenië willen ontsnappen.

Sinds december 2016 voert het regime van de Tsjetsjeense president Ramzan Kadyrov een ware klopjacht op homoseksuelen. Ze worden actief opgespoord door politiediensten, gefolterd en in sommige gevallen zelfs vermoord. Volgens ooggetuigenverslagen zijn er het voorbije jaar tientallen homoseksuelen vermoord omwille van hun geaardheid.

Tsjetsjeense homo’s zijn relatief gemakkelijk op te sporen. Alle telefoonverkeer en Whatsapp wordt afgeluisterd. ‘De homogemeenschap in de Kaukasus is zeer klein,’ zegt Kotsjetkov. ‘Iedereen kent er zowat iedereen. Je hoeft dus maar één homoseksueel te vinden om veel andere namen te weten te komen.’ Voor Kotsjetkov is het duidelijk dat de Tsjetsjeense overheid een gecoördineerde campagne is gestart om homoseksuelen uit Tsjetsjenië te verjagen. ‘Voor de politie waren homoseksuelen al een hele tijd een bron van inkomsten. Omdat homoseksualiteit zo’n taboe is, dwingen ze homoseksuelen om zwijggeld te betalen. Deze haatcampagne komt dus duidelijk van de overheid, en niet van de politie zelf: zij hebben uiteraard geen zin om de kip met de gouden eieren te slachten.’

Er is geen zinnige reden te bedenken waarom de overheid dit doet.

Igor Kosjetkov, oprichter Russische afdeling LGTB Network

De Tsjetsjeense overheid voerde al eerder hardhandige strafcampagnes. Aanvankelijk gebeurde dat onder het mom van anti-terreuracties, maar ook relatief onschuldigere vergrijpen als dronken chauffeurs of drugsgebruikers werden met veel geweld aangepakt. Telkens gaven dergelijke campagnes aanleiding tot zware vergrijpen en moorden. De aanleiding voor deze anti-homocampagne is nogal eigenaardig, zegt Kotsjetkov. ‘Tijdens de campagne tegen druggebruikers bleek een van de opgepakte mannen homoseksueel te zijn. Omdat hij afkomstig was uit een gerespecteerde Tsjetsjeense familie, kwam het Kadyrov ter ore dat er homoseksuelen in Tsjetsjenië zijn. Kennelijk vond hij dat geen leuke gedachte.’

‘Geen homo’s in Tsjetsjenië’

‘Er is geen zinnige reden te bedenken waarom de overheid dit doet,’ vervolgt Kotsjetkov. ‘Kadyrov heeft openlijk gezegd dat hij het Tsjetsjeense bloed wil zuiveren, wat letterlijk een nazi-slogan is. Kadyrov heeft het idee dat hij onaantastbaar is, omdat hij al tien jaar straffeloos zijn bevolking terroriseert. Weet u nog dat Donald Trump tijdens de campagne ooit zei dat hij zo populair was dat hij iemand op klaarlichte dag kon doodschieten zonder aan populariteit in te binden? Bij Ramzan Kadyrov is dat letterlijk zo.’

Officieel ontkent Kadyrov dat er in Tsjetsjenië homo’s leven. Zijn perswoordvoerder Alvi Karimov ging zelfs een stap verder door te verzekeren dat ‘als er homo’s in Tsjetsjenië zouden leven, hun familie hen wel naar een plaats zou sturen waarvan ze nooit terug zouden keren.’ Daarmee zit hij waarschijnlijk niet ver van de waarheid. In alle Kaukasische samenlevingen is homoseksualiteit een absoluut taboe. ‘Ook voor Kadyrov kende de Kaukasus al eremoorden,’ vertelt Kotsjetkov. ‘Dat gebeurde bijvoorbeeld bij meisjes die seks hadden voor het huwelijk en daardoor de ‘familie-eer’ bezoedeld hadden.’

Al bij al waren zulke gebeurtenissen redelijk zeldzaam, vervolgt hij. ‘Nu worden die sentimenten aangewakkerd. Er wordt gepropageerd dat een homo een schande is voor de familie. Familieleden krijgen van de politie soms te horen: ofwel doen jullie het, ofwel doen wij het.’ Homoseksualiteit gebeurt in de Kaukasische republieken dus strikt in het verborgene, tussen getrouwde mannen die niemand over hun geaardheid vertellen. ‘Door dat taboe is een homoseksueel is voor de gemiddelde Kaukasiër iets heel abstracts, en is het dus moeilijk om empathie te tonen.’

Propaganda

Van de Russische overheid hoeven belaagde homo’s geen hulp te verwachten. Na de aantijgingen werd Kadyrov in april naar Moskou geroepen voor een onderhoud met Poetin. Tijdens de meeting, die live uitgezonden werd op de overheidskanalen, ontkende hij formeel dat zijn regime homo’s vervolgde en vermoordde. ‘Het is een manier voor het Kremlin om duidelijk te maken dat zij er niets mee te maken hebben. Voor hen is zo’n internationaal schandaal echt vervelend, maar er is weinig aan te doen. Als het Kremlin toegeeft dat de aantijgingen waar zijn, moet het onmiddellijk toegeven dat ze de zaak niet onder controle hebben.’

De aanvallen worden steeds agressiever, omdat homohaters het gevoel hebben dat de overheid aan hun kant staat.

Igor Kosjetkov, oprichter Russische afdeling LGTB Network

Nochtans is het Kremlin mede schuldig aan de vervolgingen, vindt Kotsjetkov. ‘Sinds 2012 heeft Rusland een wet die “homoseksuele propaganda” verbiedt. Homoseksuelen werden net als mensenrechtenactivisten en liberalen gebrandmerkt als buitenlandse agenten, die Rusland van binnenuit aanvielen. De overheid verspreidt sindsdien geruchten dat homoseksuelen zich aan pedofilie bezondigen, dat homoseksualiteit een westerse aanval op onze tradities is. Dat discours heeft de maatschappelijke gevoeligheid tegenover homoseksualiteit aangescherpt.’

‘Er waren voorheen al gevallen van homofobe agressie,’ erkent Kotsjetkov. ‘Maar de aanvallen worden steeds agressiever, omdat homohaters het gevoel hebben dat de overheid aan hun kant staat. Vorig jaar werd in het centrum van Sint-Petersburg een homo afgetuigd, maar de politie nam zijn zaak nooit ernstig. Ze konden de dader zogezegd niet identificeren, terwijl Sint- Petersburg vol camera’s hangt. Er is een soort houding van de overheid die ervoor zorgt dat homoseksuelen vogelvrij zijn.

Nergens veilig

Ook een vluchtroute voorzien blijkt uiterst moeilijk. ‘Een van de grote uitdagingen is geloofwaardigheid: ze moeten zeker weten dat het geen valstrik is. Daarom kunnen ze me contacteren op mijn persoonlijk e-mailadres. Omdat ik een publiek figuur ben, kunnen ze zich ervan vergewissen wie ik ben en weten ze dat ik hen niet aan de politie zal uitleveren. We adverteren ook op datingapps, waarmee we heel wat mensen bereiken.’

Ondertussen maakten al verschillende homoseksuelen – een exact aantal wil hij uit veiligheidsoverwegingen niet geven – gebruik van de vluchtroute. ‘We geven hen de nodige hulp om Tsjetsjenië te verlaten en kunnen elders in Rusland op een onderduikadres terecht. Daar krijgen ze medische en psychologische hulp. Ze leven ondergedoken, kunnen niet gaan werken, zijn vaak helemaal radeloos.’

Toch zijn ze ook buiten Tsjetsjenië niet veilig. ‘Er zijn gevallen bekend van familieleden die hen met geweld naar de luchthaven probeerden te sleuren. Bovendien is er een grote Tsjetsjeense diaspora, die hen zelfs buiten Tsjetsjenië lastigvalt.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content