Hommeles in Kazachstan: Russische troepen moeten gewelddadige protesten beteugelen

Protesten in Kazachstan op 05/01/2022. © iStock
Kamiel Vermeylen

In Kazachstan gaat het van kwaad naar erger. Door de grootschalige protesten heeft president Kassym-Jomart Tokajev de hulp van onder meer Rusland ingeroepen. Een Wit-Russisch scenario dreigt.

Het rommelt in Kazachstan. En flink. Sinds enkele dagen vinden er in heel het land intense protesten plaats tegen de gevestigde politieke orde. Aanleiding was de verdubbeling op nieuwjaarsdag van de LPG-prijzen in het land, wat vooral hard aankwam in het westen van Kazachstan – daar waar een aanzienlijk deel van de bevolking op de olievelden werkt en de opbrengsten ziet verdwijnen in megalomane projecten. Of in de zakken van de machthebbers: in Kazachstan is ongeveer 55 procent van de rijkdom in handen van slechts 162 personen, aldus een rapport van KPMG.

Het gaat om de meeste hevige protesten sinds 1986, toen honderden mensen het leven lieten bij verzet tegen het Sovjetregime. De demonstraties begonnen aanvankelijk in Zjanaozen en Aktau, en bereikten nadien een hoogtepunt in Almaty, waar de protesten ruim 35 jaar geleden ook het felst waren. Op beelden van de afgelopen dagen is te zien hoe het leger door een grote menigte opgejaagd rechtsomkeer moet maken. Ander videomateriaal toont dat de demonstranten militairen gevangen nemen. Een klein groepje heeft een tijdlang de controle over de luchthaven van Almaty, de grootste van het land, kunnen overnemen. Op sociale media als de berichtendienst Telegram vragen demonstranten om het ontslag van de president, de vrijlating van politieke gevangenen, een formatie van een overgangsregering geleid door iemand uit het maatschappelijke middenveld en een heropwaardering van de grondwet uit 1993.

De aanvankelijk vreedzame protesten kregen in geen tijd een gewelddadig karakter – al dan niet omdat de betogingen in Almaty gekaapt werden door bendes die zonder weerstand van de politie hun gang konden gaan. Enkele gebouwen werden in lichterlaaie gezet, plunderingen zijn schering en inslag. Bij confrontaties aan onder meer het stadhuis van Almaty zijn er intussen al tientallen mensen gesneuveld. Onder de veiligheidsdiensten hebben een dozijn mensen het leven gelaten, sommigen onthoofd. Dat maakt de demonstraties in een klap veel dodelijker dan het bloedbad dat tien jaar geleden volgde op grootschalige stakingen in Zjanaozen.

Machtsstrijd

Een aangekondigde verlaging van de brandstof-, voedsel- en huurprijzen kon de geesten niet meer temmen. De noodtoestand (voorlopig?) evenmin. Het internet is afgesloten, wat betrouwbare informatiedoorstroming erg bemoeilijkt. Daarnaast blijven de financiële markten dicht. Aan bankautomaten troepen lange wachtrijen bezorgde burgers samen. Vluchten zijn afgelast en het openbaar vervoer opgeschort. De overheid stuurt burgers berichten om binnen en veilig te blijven.

Nog voor de onverwachte demonstraties alle uiteinden van het land hadden bereikt, aanvaardde de president Kassym-Jomart Tokajev het ontslag van de regering van premier Askar Mamin. Volgens sommigen een handig manoeuvre van Tokajev om het laken nog meer dan voordien naar zich toe te trekken. Mamins regering was namelijk een product van Tokajevs voorganger Nursultan Nazarbayev. Die regeerde het land dertig jaar met harde hand en werd door Tokajev op de dag van zijn aftreden beloond door de naamsverandering van hoofdstad Astana naar Nursultan.

Maar Nazarbayevs afscheid als president betekende evenwel niet het einde van zijn politieke invloed in het land. Zelf werd hij voorzitter van de nationale veiligheidsraad. Zijn rechterhand Karim Masimov bekleedde het voorzitterschap van het invloedrijke veiligheidscomité. Zijn dochter was op haar beurt parlementslid en voorzitter van de Senaat.

Met die invloed is het intussen welletjes geweest. Tokajev heeft Nazarbayev, zijn dochter en Masimov uit hun functies ontheven en zelf het voorzitterschap van de veiligheidsraad op zich genomen. Intussen werd ook een interim-regering onder de auspiciën van voormalig vicepremier Alihan Smaiylov op de been gebracht.

Russische soldaten stappen in het vliegtuig naar Kazachstan op 06 januari 2022.
Russische soldaten stappen in het vliegtuig naar Kazachstan op 06 januari 2022.© Belga

‘Terroristen’

President Tokajev neemt het zekere voor het onzekere. Tot verrassing van velen riep hij donderdagochtend de hulp in van de zogenaamde Collectieve Veiligheidsorganisatie (CSTO). Dat is – net zoals de NAVO – een militair samenwerkingsverband dat bestaat uit de oud-Sovjetstaten Rusland, Kazachstan, Armenië, Kirgizië, Wit-Rusland en Tadzjikistan. Voor de eerste keer sinds diens oprichting wordt er in dat verband gezamenlijk actie ondernomen. Al bij al zouden er een kleine drieduizend soldaten van de zes landen naar Kazachstan gaan, waarvan Rusland het gros voor zijn rekening neemt. De CSTO-troepen zijn intussen al aanwezig op het terrein. Het is meteen een niet mis te verstaan signaal aan de demonstranten dat ze het niet enkel tegen de eigen politieke orde op moeten nemen.

Hoewel hij niemand concreet met de vinger wijst, spreekt Tokajev over buitenlandse inmenging en terroristisch gedrag – wat nodig is om buitenlandse hulp te kunnen inroepen. ‘Een zwaktebod van Tokajev dat illustreert hoe snel hij de controle verloren is’, vertelt professor Fabienne Bossuyt, gespecialiseerd in Oost-Europa en Centraal-Azië aan de vakgroep politieke wetenschappen (UGent). ‘Als een verrassing komen de protesten geenszins. Er heerst in het land al een hele tijd een onderhuidse ontevredenheid over de gang van zaken. Bij zijn aanstelling beloofde Tokajev een brede waaier aan economisch en politieke hervormingen. Maar daar is amper iets van in huis gekomen.’

Het blijft afwachten hoe de situatie de komende de dagen verder evolueert. In Almaty reageren demonstranten met pamfletten waarop staat: ‘Niet schieten: wij zijn geen terroristen’. Tokajev heeft intussen laten weten dat de rust in grote delen van het land zou zijn teruggekeerd. Maar door het taalgebruik van de president, het feit dat de ordetroepen met scherp schieten en omdat er militaire ondersteuning uit het buitenland komt, vrezen sommigen voor iets wat op een Wit-Rusland-scenario lijkt. ‘De parallellen met de manier waarop Aleksandr Loekasjenko zich aan de macht probeert vast te klampen zijn opvallend’, besluit Bossuyt.

Voor Russisch president Vladimir Poetin komen de demonstraties alvast ongelegen. Net nu er deze week met de Verenigde Staten, de NAVO en het Normandië-formaat gesprekken plaatsvinden over de gespannen situatie aan de grens met Oekraïne, moet het staatshoofd zijn hoofd ook breken over de zoveelste demonstratiegolf in een van zijn buurlanden.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content