Rudi Rotthier

Hoe IS verschilt van Al-Qaeda (en waarom dat relevant is)

Tegenstanders, binnen of buiten de moslimwereld, hebben IS vaak on-islamitisch genoemd. Maar is dat zo? Een artikel in het maartnummer van The Atlantic laat stemmen aan het woord die juist vinden dat Islamitische Staat alles met islam te maken heeft. De leiders zijn islamitisch met een “onverdroten, obsessieve ernst”.

Op de top tegen gewelddadig extremisme in Washington, deden president Barack Obama en ook de burgemeester van Vilvoorde Hans Bonte (SP.A) hun best om het onderscheid te maken tussen de ware islam en wat de extremisten geloven.

Barack Obama
Barack Obama© Reuters

Obama heeft herhaaldelijk gezegd, en hij herhaalde het op de top, dat IS niets met de islam te maken heeft, of een haatdragende perversie is van islam, ontstaan door moedwillig passages uit de Koran te plukken en te misbruiken. Dat is, legde zijn woordvoerder uit, gegroeid als antistrategie. IS heeft niet liever dan van het huidig conflict een oorlog te maken tussen islam en de rest, een heilige oorlog, waarbij moslims in het westen slachtoffers van discriminatie zijn, en in het buitenland met wapens bestreden worden. Obama wil die logica met aandrang vermijden, zoals trouwens zijn voorganger George W. Bush deed, nadat hij eerst domweg van een ‘kruistocht tegen terreur’ had gesproken.

Hoe IS verschilt van Al-Qaeda (en waarom dat relevant is)

Tijdens zijn tussenkomst op de top in Washington gebruikte Obama een zin die Amerikanen enigszins deed denken aan de slogan van de wapenlobby: geweren doden niet, mensen doen dat (Obama: ‘Geen enkele religie is verantwoordelijk voor terrorisme, mensen zijn dat’).

De burgemeesters van Vilvoorde en Rotterdam, Hans Bonte en Ahmed Aboutaleb
De burgemeesters van Vilvoorde en Rotterdam, Hans Bonte en Ahmed Aboutaleb© BELGA

Bonte, in dezelfde lijn, had het er in zijn bijdrage over dat in Vilvoorde sleutelfiguren worden aangetrokken die, met religieuze inzichten, het radicaliserende individu ervan proberen te overtuigen dat ‘extreem, gewelddadig salafisme niets te maken heeft met de ware islam’.

In de VS hoorde je meer kritiek dan lof over de top. En een van de punten van kritiek was dat de president zich over religie had uitgesproken. De president is vele dingen maar toch niet moslim-in-chief, of theoloog-in-chief? Wie is hij om ware van onware islam te onderscheiden?

En is het niet gevaarlijk om moslimleiders te omarmen die nu tegen het geweld van IS argumenteren? Wat als ze morgen een standpunt vertegenwoordigen dat de politici niet aanstaat? Moeten we dan snel op zoek naar een andere moslimleider die de ware islam belichaamt?

Een seculiere president moet geen uitspraken doen over ware of onware religie. Punt.

Sjeik Google en Erasmus

In de tussenkomsten van de regering Obama, van de president zelf en van vice-president Joe Biden, overheerste de stelling dat sociale rechtvaardigheid en een meer inclusieve maatschappij het probleem van het gewelddadig extremisme zal oplossen. Maar weten we wel zo zeker?

De burgemeester van Rotterdam Ahmed Aboutaleb (PvdA) in Antwerpen
De burgemeester van Rotterdam Ahmed Aboutaleb (PvdA) in Antwerpen© BELGA

Ahmed Aboutaleb, PVDA-burgemeester van Rotterdam, en ook op de top uitgenodigd, zei in De Wereld draait Door dat hij de vice-president had aangesproken op zijn bewering dat ‘Inclusiviteit, inclusiviteit, inclusiviteit‘ het antwoord was. Aboutaleb, zoals Bonte een sociaaldemocraat, repliceerde dat wat hem betreft inclusiviteit en sociale actie misschien ’50 procent van het antwoord’ was.

De Rotterdamse burgemeester had een bericht ontvangen van een lerares die van een 9-jarige leerling het volgende had gehoord: ‘Juffrouw, als u zo een cartoon tekent, maak ik u dood’. Het jongetje had er volgens Aboutaleb aan toegevoegd dat de dood helemaal niet erg is. ‘Is het een baan dat dit kind tekortkomt of is het iets anders?’ zo vroeg Aboutaleb zich in de uitzending af: ‘Kennelijk is het iets anders dan alleen maar werk’. Als dit opgelost wordt door 10 miljoen euro aan projecten te introduceren, ‘ben ik ervan overtuigd dat (de liberale Nederlandse minister-president) Mark Rutte dat op tafel zou leggen’. Maar dat geld is niet het probleem.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Het probleem lag volgens Aboutaleb ook voor een groot stuk, voor de overige 50 procent, bij de moslimwereld, de Nederlandse moslimgemeenschap, die 400 ‘goed gebekte imams’ tekortkomt, imams die een humanistische visie op de islam kunnen uitdragen en die ‘een beetje Erasmus in zich hebben’. Dergelijke imams kunnen ervoor zorgen dat jongeren niet in de ban geraken van de ’troep’ die ze van ‘Sjeik Google‘ vernemen.

Terwijl dit debat woedt over sociale maatregelen, terwijl westerse politici al dan niet uit tactische overwegingen Islamitische Staat onislamitisch noemen, komt The Atlantic, een eerbiedwaardig Amerikaans maandblad dat al langer dan een eeuw probeert het maatschappelijk debat aan te zwengelen, in zijn maartnummer aanzetten met een uitvoerige analyse van de theologie van IS. Een journalist, Graeme Wood, kreeg enkele maanden de tijd om wereldwijd met specialisten en sympathisanten van IS te gaan praten. Het artikel lag al meteen onder vuur, maar een aantal elementen kunnen zeker bijdragen tot een beter begrip van IS.

De eerste, en misschien wel voornaamste conclusie: het westen onderschat hoe verschillend IS wel is van Al-Qaeda.

Verschil 1: Het belang van territorium

Al-Qaeda is een organisatie die weliswaar op termijn een kalifaat nastreeft en gelooft in de eindtijd, maar die toch vooral politieke doeleinden heeft (zoals het wegvegen van niet-moslims uit de Arabische wereld, of de vernietiging van Israël). Al-Qaeda is tot op zekere hoogte, volgens sommigen tot op grote hoogte, een moderne beweging.

Mohammed Atta, die de acties leidde op 11 september 2001, ging de dag voor de aanslag shoppen in Walmart en eten bij het niet direct als traditioneel halal bekendstaande Pizza Hut.

Al-Qaeda heeft geen behoefte aan grondgebied, integendeel, Al-Qaeda overleeft omdat het niet vast te pinnen is op een grondgebied. Voor IS, daarentegen, is land essentieel.

Een moslim kan alleen maar gered worden, kan alleen maar als moslim leven als hij of zij leeft onder een kalief, in een kalifaat. Dat wil dus zeggen dat in de filosofie, theologie, van IS, alle moslims tussen 1924, het einde van het Ottomaanse kalifaat, en 2014, het begin van het IS-kalifaat, gedoemd waren. En aangezien de IS ook de Ottomaanse kaliefen niet als authentiek beschouwt, zijn moslims in de ogen van de groep al veel langer heilloos gestorven.

De kalief moet rechtschapen zijn, autoriteit tonen (over zijn gebied, een kalief zonder grondgebied is ondenkbaar), en behoren tot de stam van de profeet, de Kureishi of Qurashi. De kalief van IS, Abu Bakr al-Baghdadi al-Husseini al-Qurashi, voldoet volgens zijn medestanders aan die vereisten.

Al-Qaeda-leider Osama bin Laden daarentegen was geen lid van de juiste stam, en de Ottomaanse kaliefen evenmin. Volgelingen hebben de plicht hun kalief af te zetten als hij de richtlijnen van de profeet negeert. Zo mag een kalief ten hoogste gedurende tien jaar, en alleen om tactische redenen, grenzen aanvaarden. Een bestand van langer dan tien jaar is onislamitisch en moet de kalief zijn kop kosten (al kunnen bestanden onder bepaalde voorwaarden verlengd worden).

Verschil 2: Lak aan modernen

Er is, volgens The Atlantic, een tweede belangrijk verschil met Al-Qaeda: de leden van IS hebben lak aan wat ze de ‘modernen’ noemen. Ze gebruiken weliswaar met talent de moderne communicatie- en propagandamiddelen, maar ze willen echt terug naar de situatie zoals ze zich voordeed ten tijde van de profeet en diens onmiddellijke opvolgers. In hun ogen zijn moslims in de latere tijd van het ware pad gedonderd.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Wat velen, en vele moslims, zien als gruwelen en middeleeuwse praktijken van IS, zien zij als een terugkeer naar de ware, of beter gezegd in hun ogen de enige echte islam.

Bernard Haykel, verbonden aan de universiteit van Princeton en de ‘meest vooraanstaande expert inzake de theologie van IS’ (volgens The Atlantic), stelt dat Islamitische Staat getrouw de oorlogsregels van de vroege islam herinvoert. ‘Slavernij, kruisiging en onthoofding zijn niet iets wat excentrieke jihadisten uit de middeleeuwse traditie plukken’, aldus Haykel. De IS-lui zitten wat hem ‘pal in het midden van de middeleeuwse traditie en zetten die over naar de huidige tijd’. De Koran specifieert, aldus Haykel, dat kruisiging een van de straffen is voor ‘vijanden van de islam’.

IS zit ‘pal in het midden van de middeleeuwse traditie en zetten die over naar de huidige tijd’

De speciale taks voor christenen is te vinden in de negende soera, waar ook te lezen valt dat moslims de christenen en joden moeten bekampen tot ze in gewillige onderdanigheid die belasting betalen en tot ze berusten in hun lot’. De profeet, die in een moeilijke oorlogssituatie leefde, legde deze regels op en bezat zelf slaven.

‘Wat opvalt is niet alleen de letterlijke interpretatie die ze brengen, maar ook het serieux waarmee ze deze teksten lezen’ aldus Haykel: ‘Met een onverdroten, obsessieve ernst die moslims doorgaans niet vertonen’.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

De groep deed in het Engelstalige tijdschrift Dabiq uit de doeken dat er discussie gaande was of Jezidi’s gedood moesten worden (als afvallige moslims) of tot slaaf gemaakt (het lot van heidenen). Men wisselde van gedacht onder experten en als de conclusie was dat de Jezidi’s heidenen waren ‘dan moeten hun vrouwen en kinderen volgens de sharia verdeeld worden onder de krijgers van IS die deelnamen aan de Sinjar-operatie. Het tot slaaf maken van de families van de heidenen en hun vrouwen als concubines nemen is een basis-aspect van de sharia en wie dat ontkent of bespot zou de verzen van de Koran en de overlevering ontkennen of bespotten, en wordt daardoor een afvallige’.

Moslims die IS on-islamitisch noemen, zo concludeert Haykel, ‘zijn gegeneerd en politiek correct, met een gesuikerde kijk op hun eigen religie’.

Haykel toont hier geen sympathie voor de groep, hij preciseerde na het verschijnen van het artikel dat hij niet gelooft dat dit de enige interpretatie is en op verre na niet de meerderheidsinterpretatie. Het is een letterlijke, onhistorische, strenge lezing van de Koran, van de overlevering en van de geschiedenis van de eerste kaliefen, met een voorkeur voor gewelddadige passages. Maar wat IS gebruikt, staat er wel allemaal. De verbranding van de Jordaanse piloot hebben vele moslims onislamitisch genoemd. Ten onrechte, volgens Haykel, in de zin dat ‘verbranding van een afvallige’ in de geschriften wel degelijk vermeld wordt als straf.

En los hiervan is het volgens hem nuttig de theologie van IS te bestuderen omdat de groep bijvoorbeeld zelfs voor haar oorlogsvoering en oorlogstactiek lering haalt uit de islamitische bronnen, en aanvallen plant naar het voorbeeld van de profeet.

Verschil 3: IS noemt moslims sneller ‘afvallig’

Er zijn, volgens The Atlantic, nog twee grote verschillen met Al-Qaeda.

IS is veel sterker geneigd om moslims aan te duiden als afvalligen. De 200 miljoen sjiieten zijn afvallig en moeten dus voor IS gedood worden. Maar ook onder de soennieten ontwaart IS massa’s afvalligen. Wie rookt, wie aan verkiezingen deelneemt, wie alcohol drinkt, wie niet bidt etc. Dit is binnen de islam een ernstige zaak, en onuitgegeven. Als je iemand, die zelf iets anders beweert, een niet-moslim noemt, zo gaat de regel, is er maximum één van de twee een moslim. Ofwel heeft degene die beschuldigt gelijk, ofwel is degene die vals beschuldigt geen moslim.

‘Je kunt toch ook geen niet-praktiserende vegetariër zijn’

Een van de Londense aanhangers van IS die in het artikel van The Atlantic aan het woord komt, geeft deze vergelijking: ‘Je kunt toch ook geen niet-praktiserende vegetariër zijn’. Wie niet praktiseert eet dierlijke producten en is geen vegetariër. Zo ook ben je geen moslim tenzij je zo letterlijk mogelijk de heilige geschriften en de profeet navolgt. Wie homo is, hoort er niet bij. Wie anders denkt, hoort er ook niet bij.

Uit die heel beperkende visie op wie moslim is, volgt dat IS zich in de minderheid voelt, omringd en belaagd door andersdenkenden: heidenen, afvalligen, christenen en joden.

Verschil 4: Al-Qaeda is niet bezig met de eindtijd, IS wel

Die kleine groep, en dat is nog iets wat IS onderscheidt van Al-Qaeda, zal de motor zijn in de eindtijd. Al-Qaeda is niet bezig met de eindtijd, de meeste moslims zijn niet bezig met de eindtijd, maar IS gelooft en predikt dat de eindtijd nabij is.

Al-Baghdadi is in zijn eigen telling de achtste (echte) kalief, en er is voorspeld dat er maar twaalf kaliefen zullen zijn alvorens Jezus de belaagde moslims komt redden en zo de Apocalyps inluidt.

IS schakelt zich in een apocalyptische moslimtraditie die wil dat de moslims in de Syrische plaats Dabiq (vandaar de naam van het tijdschrift) een beslissende slag zullen leveren tegen een overmacht van anderen, ‘de kruisvaarders’.

Met dat alles is niet gezegd dat de leiding van IS geen politieke bedoelingen heeft, en religie daarbij gebruikt als smeermiddel om jongeren naar het kalifaat te lokken. Wat wel, volgens Haykel bijvoorbeeld, buiten kijf staat is dat de leiders hun religieuze teksten kennen, en ze vaak beter kennen dan hun tegenstanders. En ze weten hun inzichten te formuleren op een manier die voor hun doelpubliek vaak overtuigend en aanlokkelijk is.

Overigens zonder de minste dosis Erasmus erin.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content