Hoe de Oostenrijkse verkiezingen Merkel in nauwere schoentjes brengen

© Belga
Kamiel Vermeylen

De overwinning van Sebastian Kurz in Oostenrijk maakt de regeringsonderhandelingen in Berlijn nog moeilijker dan voordien. Zeker omdat drie van de vier Duitse partijen zondag klappen kregen bij regionale verkiezingen in Niedersachsen. Vooral over het migratievraagstuk geraken de tafelgasten niet door dezelfde deur.

Zondag vonden in de Duitse deelstaat Niedersachsen vervroegde verkiezingen plaats. Vanuit Berlijn werd er aandachtig toegekeken, aangezien het een waardemeter betekende voor de huidige verhoudingen en coalitievorming in de Bondspolitiek. Daar werd formele start van de coalitiegesprekken zelfs uitgesteld tot na de nationale verkiezingen. De overwinning van de SPD komt als een godsgeschenk uit de hemel voor SPD-voorzitter Martin Schulz. De christendemocratische CDU van Angela Merkel moet daartegen haar wonden likken. De nationale coalitiegesprekken beginnen met een valse start, mede omdat het succes van de Oostenrijkse Sebastian Kurz het electorale goeddunken van een strenge migratiekoers heeft bewezen.

From zero to hero

In augustus van dit jaar maakte Elke Twesten, toenmalig parlementslid voor Die Grünen in Niedersachsen, plotsklaps bekend dat ze haar partij zou verlaten voor de christendemocratische CDU van bondskanselier Angela Merkel. In normale omstandigheden eerder een politiek fait divers, ware het niet dat de rood-groene regering slechts een meerderheid had van 67 zetels op de 135. De transfer van Twesten zorgde er dus voor dat de deelstaatregering viel.

Op het moment dat er nieuwe verkiezingen werden uitgeschreven door de toenmalige deelstaatpresident Stephan Weil (SPD), zag het er niet goed uit voor de sociaaldemocraat. Weil werd onder meer geviseerd voor zijn vermeende betrokkenheid bij de dieselaffaire. Aangezien de deelstaat Niedersachsen twintig procent van de aandelen van Volkswagen in handen heeft, is de minister-president automatisch vertegenwoordiger in de raad van bestuur.

Volgens critici moest Weil dus weet hebben van de sjoemelsoftware en de prijsafspraken met andere constructeurs. Bovendien beschuldigde het gevreesde boulevardblad Bildzeitung de sociaaldemocraat ervan een kritische regeringsverklaring onder druk van Volkswagen te hebben aangepast.

Stemde bij de Bondsdagverkiezingen maar 27,4% van Niedersachsen op de SPD, dan is dat aandeel enkele weken later met bijna tien procentpunten toegenomen.

Weils bureau ontkende de aantijgingen en publiceerde prompt de oorspronkelijke proefversie. Daaruit bleek echter dat er aan de kern van de tekst nauwelijks was gesleuteld en de meeste voorstellen van Volkswagen werden genegeerd. Wel liet Weil op aanbeveling van Volkswagen de bedrijfsnaam weg in een kritische opmerking over de sjoemelsoftware. Het feit dat hij überhaupt een aanpassing toeliet, deed de wenkbrauwen fronsen over de nauwe band die politici met het bedrijfsleven zouden onderhouden.

En dat liet zich voelen in de peilingen. Begin augustus kon de CDU nog veertig procent van de kiezer overtuigen, terwijl de SPD met achtentwintig procent van de stemmen lijdzaam moest toekijken hoe haar concullega’s ook in Niedersachsen op een verkiezingsoverwinning zouden afstevenen. Na de zware verkiezingsnederlaag van de SPD bij de Bondsdagverkiezingen op 24 september leek het pleit helemaal beslecht. Toen behaalde de partij slechts 20,5%, het slechtste verkiezingsresultaat uit haar geschiedenis.

Maar merkwaardig genoeg gaven de eerste peilingen na de federale verkiezingen aan dat Weil langzaam maar zeker de kloof aan het dichten was. De regeringsklap leek voor Merkel harder aan te komen dan voor de SPD. Zondag kon Weil die kentering ook op verkiezingsdag verzilveren, alsof de kiezer de SPD opnieuw in de armen sloot. De SPD boekte 4,3 procent winst en behaalde zo haar beste verkiezingsresultaat ooit in de Duitse deelstaat.

Concurrentie verbleekt

Dat is meteen een flinke opsteker voor SPD-voorzitter Martin Schulz die daarmee zijn rampjaar enigszins kan milderen. Na drie verloren deelstaatverkiezingen en een blamage op 24 september zit hij terug wat steviger in het zadel met het oog op de partijdag in december. Daar zou zijn voorzitterschap herbevestigd moeten worden, al dringen andere namen zich ook op, waaronder kersvers fractieleider Andrea Nahles of minister-president van Mecklenburg-Vorpommern Manuela Schwesig. De afgelopen dagen viel zelfs de naam van de burgemeester van Hamburg, Olaf Scholz. In Niedersachsen gaven de SPD-kiezers overigens aan dat Stephan Weil een meer betrouwbare kandidaat had geweest bij de Bondsdagverkiezingen.

De drie partijen van de Jamaica-coalitie moeten een voor een verliezen incasseren

Hoewel deelstaatverkiezingen in Duitsland vaak draaien om interne en regionale bekommernissen, werden die in Niedersachsen extra nauwlettend in het oog gehouden door de nationale politici in Berlijn. Na de verkiezingsnederlaag van de SPD en de pyrrusoverwinning van de Union (de samenwerking tussen de CDU en de Beierse CSU) zijn er gesprekken aan de gang over een zogenaamde Jamaicacoalitie. Dat is een akkoord tussen de liberale FDP, de christendemocratische Union en die Grünen.

Net die drie partijen deelden zondag in de klappen. Zowel de FDP als de CDU moesten 3,4% toegeven, waarmee die laatste haar slechtste resultaat in haar regionale geschiedenis behaalt. De overstap van Twesten werd na de bekendmaking van de resultaten op hoongelach onthaald. Het plan om de CDU in het zadel te hijsen is faliekant mislukt, al zullen bij de partij nog enigszins tevreden zijn dat een verderzetting van de rood-groene coalitie niet meer mogelijk is. Want ook die Grünen hadden het niet onder de markt. De partij kijkt tegen een verlies van vijf procent aan.

Het water is diep

De regeringsonderhandeling tussen de vier partijen in Berlijn beginnen dus niet met rugwind, terwijl ze dat wel had kunnen gebruiken. De vier partijen delen op verscheidene vlakken allerminst dezelfde standpunten en het lijkt er niet meteen op dat het water ondieper wordt. De CDU en de CSU geraakten het enkele weken dan toch eens dat er jaarlijks niet meer dan tweehonderdduizend vluchtelingen Duitsland binnen mogen. Bovendien denkt de Union erover na om de tweejarige opschorting van de gezingshereniging voor vluchtelingen die subsidiaire bescherming genieten opnieuw te verlengen. En ook de FDP is een strengere migratiekoers wel genegen.

Maar voor die Grünen is zo’n bovengrens uit den boze. Voorzitter Simone Peter zei enkele dagen na de Bondsdagverkiezingen dat de ‘CSU zich er maar beter op voorbereid dat er met een bovengrens geen regeerakkoord met de Grünen zal komen’. En ook het voorstel van de gezinsvereniging is voor die Grünen uitgesloten, zo beargumenteerde lijsttrekker Katrin Göring-Eckardt zondagavond op de Duitse televisie.

Maar of de CSU op dat vlak zal willen inbinden, is erg onwaarschijnlijk. In de zware verliezen van de Union zag de CSU, onder impuls van voorzitter en brulbeer Horst Seehofer het bewijs dat de vluchtelingenkoers te soepel was gebleven. Ook de secretaris-generaal van de CSU Andreas Scheuer noemde de verkiezingsnederlaag in Niedersachsen een nieuw alarmsignaal voor de Union.

Tot hun grote frustratie interpreteerde Angela Merkel het verkiezingsresultaat van 24 september eerder als een overwinning omdat de Union wel de grootste partij is gebleven. Ook op zondagavond zei Merkel dat de verkiezingsuitslag in Niedersachsen haar geen zorgen baart, omdat het louter om een regionale en deelstaatpolitieke aangelegenheid gaat. Maar dan bekijkt Merkel het ietwat door een rooskleurige bril. Stemde bij de Bondsdagverkiezingen maar 27,4% van Niedersachsen op de SPD, dan is dat aandeel enkele weken later met bijna tien procentpunten toegenomen. 53% van de kiezers gaf overigens aan dat een vierde ambtstermijn voor Angela Merkel er een teveel is.

Sebastian Kurz

Bovendien ziet de CSU zich ook gesterkt door de verkiezingsoverwinning van de eenendertigjarige Sebastian Kurz (ÖVP) in Oostenrijk. Kurz is er in geslaagd om ten koste van de radicaal rechtse Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ) de grootste van het land te worden. Daarvoor moest die echter wel (een deel van) de controversiële en conservatieve standpunten overnemen. Dat is ook de koers die de CSU uit wil. Niet toevallig noemt Kurz in een interview met de Beierse krant Merkur de samenwerking met Seehofer tijdens de vluchtelingencrisis enorm vruchtbaar.

Op die manier lijken de verkiezingen in zowel Niedersachsen als in Oostenrijk ervoor te zorgen dat de moeilijke Jamaica-onderhandelingen nog lastiger dan voordien zijn geworden. Het programmatorische water tussen de CSU, de CDU, de FDP en de Grünen is enorm diep, en de partijen zullen weinig bereid zijn om ver van hun standpunten af te wijken en gezichtsverlies te lijden. Hoewel uit meerdere rondvragen blijkt dat meer dan de helft van de Duitse kiezer positief staat tegenover een zwart-geel-groene coalitie, zal die alleszins niet voor meteen zijn. De oorspronkelijke deadline van Kerstmis werd ondertussen door de betrokken partijen al van tafel geveegd.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content