De opbodpolitiek tussen Washington en Teheran zet het nucleaire akkoord met Iran op de helling. De Europese Unie staat met de rug tegen de muur. ‘We moeten voorkomen dat alle bruggen opgeblazen worden’, vertelt een topdiplomaat aan Knack
In de Oostenrijkse hoofdstad Wenen sloten in 2015 enkele grootmachten, waaronder China, Rusland, de Verenigde Staten en de Europese Unie, een nucleair akkoord met Iran. Het zogenaamde Gezamenlijk Alomvattend Actieplan voorzag doorgedreven controles van het Internationaal Atoomagentschap. Die controles zorgen ervoor dat Iran enkel kernenergie mag opwekken voor vreedzame doeleindenen voorkomen dus dat het land kernwapens produceert. In ruil hieven de andere partijen tal van economische sancties tegen het regime op en werden de bevroren Iraanse tegoeden opnieuw vrijgegeven.
Proxy-oorlogen
Maar het akkoord staat al enkele jaren onder immense druk. Ruim een jaar na de verkiezing van Amerikaans president Donald Trump stapte de Verenigde Staten uit de overeenkomst. Volgens Trump is het akkoord een product van slechte onderhandelingen van voorganger Barack Obama en biedt het op termijn onvoldoende garanties. Zo zijn er in het akkoord geen bepalingen opgenomen over de productie van ballistische rakketten die nucleaire wapens kunnen voorzien. Bovendien loopt de termijn van het akkoord maar tot 2030, waardoor Iran nadien eventueel een nucleair wapenprogramma kan opstarten. Trump reageerde in zijn gekende stijl: ‘Dit akkoord gooit een levenslijn naar een moorddadig regime dat bloedvergieten, chaos en oorlog veroorzaak’, klonk het in de zomer van 2018.
Waarschijnlijk komt het niet tot een rechtstreekse militaire confrontatie komt de VS en Iran, al kan het misverstanden of ongelukken helemaal fout lopen.
De vertroebelde relatie tussen de Verenigde Staten en Iran speelt hierbij een aanzienlijke rol. Beide landen zijn al langer verwikkeld in proxy-oorlogen in het Midden-Oosten, waarbij Iran tracht om haar invloedssfeer te vergroten terwijl de Verenigde Staten die net zo klein mogelijk wil houden. Zo steunt het Iraanse regime de Houthi-rebellen in Jemen tegen de Soennitische aartsvijand en Amerikaans bondgenoot Saudi-Arabië. Daarnaast levert Iran ook financiële en logistieke steun aan rebellengroepen in Irak, waar de Verenigde Staten nog steeds troepen heeft om het land te stabiliseren. Ten slotte wordt Iran ervan verdacht dat het de Palestijnse terreurorganisatie Hamas raketten levert waarmee het Israël kan bestoken.
Reden genoeg voor de Verenigde Staten om opnieuw zware economische sancties tegen Iran in te voeren. Aanvankelijk kwam er sancties tegen Iraans goud en andere metalen, al werden die stapsgewijs verder uitgebreid. Waarnemers zeggen dat Washington op die manier probeert om een wissel van de macht in Teheran te forceren. Probleem is echter dat de Amerikaanse sancties ook Europese bedrijven viseren die handel met Iran voeren. Hoewel de Europese Unie aan garanties werkt om zulke bedrijven te beschermen tegen die Amerikaanse tuchtmaatregelen, hebben tal van grote ondernemingen hun activiteiten in Iran al opgeschort. Dat zorgt ervoor dat het land momenteel in enorme economische moeilijkheden verkeert.
Met de rug tegen de muur
Nochtans voorzag de Irandeal de belofte dat de sancties tegen Iran zouden worden opgeschort indien het land de afspraken zou naleven. Maar nu de beloftes op economische voorspoed als sneeuw voor de zon zijn verdwenen, kiest Iran voor de vlucht vooruit. In een reactie op de huidige economische moeilijkheden heeft het land aangekondigd om bepaalde delen van het nucleaire akkoord op te schorten zonder evenwel uit de overeenkomst te treden.
Teheran heeft aangekondigd dat het opnieuw verrijkt uranium en zwaar water (dat wordt gebruikt in kernreactoren en bij de productie van kernwapens, nvdr.) wil opslaan en geeft de Europese Unie zestig dagen de tijd om iets aan de huidige impasse te doen. Iraans president Hassan Rohani eist vooral dat de Europese Unie de sancties tegen de olie- en de bankensector verzacht. Volgens Iran is die beslissing in lijn met de bepalingen van de overeenkomst, al wil het naar eigen zeggen de vrede bewaren en de nucleaire deal opnieuw leven inblazen.
Dat plaatst de Europese Unie met de rug tegen de muur. Enerzijds heeft Brussel maar weinig vat op bedrijven die getroffen dreigen te worden door Amerikaanse sancties en is het dus niet bij machte om de economische rampspoed in Iran te verlichten. Anderzijds is de Europese Unie ervan overtuigd dat het huidige akkoord dé manier bij uitstek is om Iran onder controle te houden. ‘Het wordt hoe langer hoe moeilijker om de deal overeind te houden. We moeten voorkomen dat alle bruggen opgeblazen worden’, vertelt een topdiplomaat aan Knack. Het manoeuvre toont in ieder geval aan dat het Iraanse regime bereid is om zijn vel duur te verkopen. Reken daarbij de vier recente pogingen van Iran aanslagen te plegen op Europees grondgebied en het wordt duidelijk dat ook Teheran niet meteen de meest betrouwbare partner is.
Intussen bereikt de opbodpolitiek tussen de Verenigde Staten en Iran een nieuw hoogtepunt. Eerder deze week heeft de Verenigde Staten onder impuls van nationaal veiligheidsadviseur John Bolton besloten om het vliegdekschip USS Abraham Lincoln naar de regio in het Midden-Oosten te sturen. Naar eigen zeggen is dat een reactie op aanwijzingen dat de Iraanse Nationale Garde, die door de Verenigde Staten als een terroristische organisatie wordt beschouwd, plannen zou hebben om Amerikaanse en Iraakse troepen aan te vallen.
Vraag is vooral in welke mate beide landen bereid zijn om het huidige conflict verder op de spits te drijven. ‘Ik verwacht niet dat het tot een rechtstreekse militaire confrontatie komt tussen de twee, al is het natuurlijk mogelijk dat door misverstanden of ongelukken helemaal fout loopt’, besluit de topdiplomaat.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
