Afgelopen vrijdag startte Israël een grootschalig offensief in Iran: onder meer kerninstallaties en residentiële buurten werden geraakt. Alleen de Verenigde Staten kunnen het conflict een halt toeroepen.
Donald Trump beloofde een einde te maken aan de oorlogen in het Midden-Oosten. In plaats daarvan wordt hij geconfronteerd met een nieuwe oorlog. Al is het conflict tussen Israël en Iran volgens de Amerikaanse president eenvoudig te beëindigen. ‘We kunnen makkelijk een deal sluiten’, schreef hij op 15 juni op sociale media. Enkele uren later suggereerde hij dat vrede tussen de twee landen, die sinds 1979 bittere vijanden zijn, slechts een kwestie is van hen meer handel te laten drijven.
Zijn optimisme is gemakkelijk te verwerpen en lijkt misplaatst bij een conflict dat al heeft geleid tot luchtaanvallen op Teheran en raketbeschietingen op Tel Aviv. Toch zal Trump in belangrijke mate bepalen wanneer en hoe die oorlog eindigt.
De komende dagen zal hij een aantal beslissingen moeten nemen die Benjamin Netanyahu, de Israëlische premier, zullen beteugelen of aanmoedigen. Netanyahu is de oorlog begonnen, maar rekent op Trump om die te beëindigen. Maar hoe de president dat wil doen, is koffiedik kijken. Drie mogelijke scenario’s.
‘De Israëlische aanval op Iran toont aan dat risicobereidheid, vroegtijdige actie en agressie lonend kunnen zijn’
1. Trump pleit voor een diplomatieke oplossing
Trump zou een diplomatieke oplossing kunnen eisen. Voor de oorlog begon, probeerde Amerika een nieuw nucleair akkoord met Iran te onderhandelen, ter vervanging van het akkoord dat Trump in 2018 verliet. Dit weekend stond een zesde onderhandelingsronde gepland, die uiteraard werd geannuleerd. Toch blijft Trump aandringen op onderhandelingen. Irans nucleaire project is de ogenschijnlijke focus van Israëls oorlogsinspanningen. Een akkoord om dat project in te perken zou een essentieel onderdeel van een staakt-het-vuren zijn. Maar Trump zal met allerlei obstakels te maken krijgen.
Om te beginnen is geen van de partijen klaar om zo’n deal te sluiten. Israël heeft deze oorlog jarenlang voorbereid en wil niet na enkele dagen stoppen zonder zijn doelen bereikt te hebben. En hoewel Iran zegt bereid te zijn tot een wederzijds staakt-het-vuren, is het nog niet klaar om grote concessies te doen over zijn nucleaire programma. Amerika wil dat Iran zijn uraniumverrijking aan banden legt en een groot deel van zijn kerncentrales ontmantelt – iets waar Iran zich al tientallen jaren tegen verzet.
Israël heeft deze oorlog jarenlang voorbereid. Het wil niet na enkele dagen stoppen zonder zijn doelen bereikt te hebben.
Misschien zal Iran meer toegevingen willen doen als de schade toeneemt. Het regime wil overleven. Maar het vertrouwt Amerika niet, en Trump nog minder: de president verbrak het nucleaire akkoord in 2018, liet in 2020 Irans hoogste commandant ombrengen en stond Israël nu toe een oorlog te beginnen.
De Duitse minister van Buitenlandse Zaken heeft, samen met het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, aangeboden om met de Iraniërs te onderhandelen. Maar Amerika zou nog steeds een centrale rol moeten spelen in de gesprekken. Niemand anders kan zowel Israël als Iran garanderen dat een akkoord standhoudt. Als het Amerika menens is, zal het deze keer beter moeten onderhandelen. Steve Witkoff, Trumps gezant voor het Midden-Oosten, slaagde er gedurende twee maanden in slechts vijf keer met Iran te praten – hij moest ook de oorlogen in Gaza en Oekraïne overzien. Hij wees bovendien hulp van Amerikaanse bondgenoten af – een Europese diplomaat zei dat hij meer gedetailleerde informatie over de gesprekken van Iran kreeg dan van Amerika.
2. Amerika vecht aan de zijde van Netanyahu
Als Trump niet wil onderhandelen, zou hij aan de oorlog kunnen deelnemen. Satellietbeelden suggereren dat Israël de nucleaire centrale in Natanz heeft vernietigd, een bovengrondse faciliteit waar Iran uranium tot zestig procent verrijkte, net onder het niveau dat nodig is voor de productie van wapens.
De verrijkingsfabriek in Fordow is evenwel nog niet geraakt. Die centrale is ingegraven in een berg en ligt te diep voor Israëlische munitie. Israël zou de ingangen en ventilatieschachten kunnen beschadigen, waardoor de faciliteit tijdelijk begraven wordt. Liever vraagt het Amerika om hulp, dat over gespecialiseerde bommen beschikt die diep ondergronds kunnen doordringen. Israël heeft Trump gevraagd om Fordow mee aan te vallen, maar de Amerikaanse president heeft nog niet ingestemd.
In het meest optimistische scenario zouden die aanvallen de faciliteit uitschakelen én Iran zodanig afschrikken dat het een akkoord zou overwegen. Maar de realiteit verloopt wellicht chaotischer. Iran zou kunnen vrezen dat de aanvallen slechts het begin zijn van een bredere campagne om het regime omver te werpen. Dat zou het land ertoe kunnen aanzetten om wraak te nemen op de Verenigde Staten, of op hun bondgenoten in de regio. Tot nu toe heeft Iran dat vermeden, uit angst dat Amerika zich dan in de oorlog zou storten. Maar als Amerika al betrokken is, heeft Iran misschien het gevoel dat het niets meer te verliezen heeft.
Sommige van Trumps aanhangers in Washington, en sommige analisten in Israël, vermoeden dat Netanyahu zo’n scenario in gedachten heeft. Want toen de oorlog begon, zei Israël dat het enkel Amerika’s toestemming nodig had. Nu wil het dat Amerika deelneemt aan een beperkte militaire campagne, die gemakkelijk uit de hand kan lopen.
Netanyahu lijkt steeds meer gefixeerd op het omverwerpen van het Iraanse regime.
Netanyahu lijkt steeds meer gefixeerd op het omverwerpen van het Iraanse regime. In een boodschap aan het Iraanse volk op 13 juni riep hij hen op zich te verzetten tegen hun leiders. Twee dagen later werd hem in een interview met Fox News gevraagd of hij uit is op een regimewisseling. ‘Dat zou zeker het resultaat kunnen zijn, want het Iraanse regime is erg zwak’, antwoordde hij. Verschillende adviseurs van Trump hebben hem aangespoord geen Amerikaanse aanvallen goed te keuren, uit vrees dat dat zou uitmonden in een eindeloze oorlog.
3. De VS laten het conflict aanslepen
Dat brengt ons bij Trumps derde mogelijke beslissing. Israëlische leiders zeggen graag dat hun land zichzelf verdedigt. Maar Israël rekent op de VS, voor inlichtingen, om zich te beschermen tegen Iraanse ballistische raketten en om het leger te bevoorraden. Als Trump zich afzijdig houdt, en als hij serieuze diplomatie weigert – of als zijn inspanningen doelloos en vruchteloos zijn, wat kenmerkend zou zijn voor zijn beleid – moet hij beslissen in welke mate hij Israël blijft steunen.
Hij zou Israël kunnen aansporen om de oorlog toch te beëindigen. Of hij zou het conflict kunnen laten doorgaan, zoals hij al sinds maart in Gaza doet, toen Israël een staakt-het-vuren opzegde. Israël kan vermoedelijk nog weken doorgaan met aanvallen op Iran, zeker als Iran zonder ballistische raketten komt te zitten. Zou het land dan uiteindelijk de overwinning uitroepen? Of zou het Iran blijven bombarderen in de hoop het regime te destabiliseren? En als Iran niet meer zou kunnen terugslaan, zou Israël de oorlog dan uitbreiden naar buurlanden?
Hoe langer de oorlog duurt, hoe onvoorspelbaarder hij wordt. ‘Israël zal niet stoppen tot het de VS erin betrekt of het Iraanse regime valt’, zegt een westerse diplomaat. ‘Beide zijn een grote gok.’ De enige plausibele uitweg is wellicht een akkoord. Maar daarvoor heeft Trump diplomatieke vaardigheden nodig en moet zowel Israël als Iran zich flexibel opstellen – allemaal zaken waar ze niet om bekend staan.
