Wie van de twee is werkelijk uit op vrede: de Russische president Vladimir Poetin of zijn Oekraïense ambtsgenoot Volodymyr Zelensky? In Alaska krijgt Poetin vrijdag een uitgelezen kans om de Amerikaanse president Donald Trump van zijn gelijk te overtuigen. Zelensky, net als Europa, moet vanaf de zijlijn toekijken.
Vrijdag ontmoeten de Amerikaanse president Donald Trump en zijn Russische ambtgenoot Vladimir Poetin elkaar op de Amerikaanse militaire basis Elmendorf-Richardson nabij de stad Anchorage, op ruim 450 kilometer van de Russische grens. Daar zullen de twee elkaar voor het eerst treffen sinds Trumps terugkeer naar het Witte Huis eerder dit jaar. Het is bovendien de eerste ontmoeting in levenden lijve tussen de Amerikaanse en Russische staatshoofden sinds Poetin drieënhalf jaar geleden de grootschalige invasie van Rusland in Oekraïne beval.
Ontsteltenis
Dat laatste is meteen ook de directe aanleiding van hun ontmoeting, die overal ter wereld met veel aandacht gevolgd zal worden. Trump wil dat de oorlog stopt en stelde Poetin recent voor een ultimatum. Dat luidde als volgt: als Moskou niet binnen twaalf dagen akkoord gaat met een staakt-het-vuren, dan zullen er Amerikaanse economische sancties komen tegen landen die de Russische oorlogsmachine mee draaiende houden – zoals India of China. De deadline van dat ultimatum is intussen alweer een week verstreken, maar de Russische opmars en bombardementen gaan onverminderd verder.
Dat Poetin Trump überhaupt te zien krijgt, is voor die eerste al een diplomatieke overwinning, aldus Jana Kobzova van de denktank European Council on Foreign Relations (ECFR). ‘Het betekent in feite een einde van Poetins internationale isolatie. Geen enkele beduidende westerse leider heeft Poetin sinds de grootschalige invasie van Oekraïne willen ontmoeten. Nu krijgt hij een topontmoeting met de Amerikaanse president, zonder dat hij daar één enkele concessie voor heeft moeten doen, zoals een oorlogspauze in Oekraïne. Dat is op zich is al een goed resultaat voor Poetin.’
Het risico blijft dat Trump en Poetin beslissingen nemen over Oekraïne zonder inspraak van het land – en bij uitbreiding over Europa, zónder Europa.
Een grote doorbraak wordt vrijdag niet verwacht. Trump zegt vooral naar Poetin te willen luisteren, nadien kan snel een tweede gesprek volgen. ‘Het kan goed gaan of slecht gaan. Waarschijnlijk weet ik na twee minuten al of er vooruitgang mogelijk is of niet’, zei Trump. Buitenlandminister Marco Rubio ziet het goed komen. ‘Trump heeft Poetin drie of vier keer aan de telefoon gesproken en dat leverde niets op – of toch niet wat we willen. Daarom moet Trump Poetin aan tafel in de ogen kijken. Maar de ontmoeting zelf is geen toegeving, zoals sommigen beweren. Het is wat we moeten doen om duidelijk te krijgen welke beslissing we nemen.’
Hoe kijkt Oekraïne naar de top in Alaska? ‘Trump wil Poetin testen’
Europa, dat in Alaska niet mee aan tafel zit, heeft er minder vertrouwen in. Recent had Trumps speciaal gezant Steve Witkoff een voorbereidend onderhoud met Poetin, waarna Witkoff tot ontsteltenis van de Europese leiders tegenstrijdige verklaringen over de Russische eisen aflegde. Het voorspelt weinig goeds. Slaagt de geslepen Poetin erin ook Trump op een dwaalspoor te zetten en van ondoordachte toegevingen te overtuigen? En dreigen de twee wereldleiders op die manier beslissingen te nemen over Oekraïne zonder inspraak van het land – en bij uitbreiding over Europa, zónder Europa?
Waar Poetin rechtstreeks op Trump kan inpraten, moet Europa via Trump ‘een langdurige en rechtvaardige vrede’ afdwingen. Daarom telefoneerden enkele Europese leiders, onder wie Duits bondskanselier Friedrich Merz, Oekraïens president Volodymyr Zelensky en NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte, woensdag met de Amerikaanse president. Na afloop lieten ze zich positief uit over Trump, al is het weinig waarschijnlijk dat hun zorgen daarmee helemaal verdwenen zijn. Ook al heerst er opluchting over Trumps hardere lijn tegenover Poetin, hij blijft een onberekenbaar politicus.
Alaska-top Trump-Poetin: Europese leiders vrezen ‘Oekraïne zonder Oekraïne’-akkoord
Mineralendeal
De inhoud dan. Een beetje onderhandelaar weet dat volgorde bij vredesgesprekken van groot belang is. Daarom willen Europa en Oekraïne éérst een staakt-het-vuren voordat de substantiële onderhandelingen tussen Moskou en Kiev beginnen. Het niet onlogische gevolg: de huidige frontlijn wordt bevroren, waarmee het door Rusland gewonnen gebied feitelijk als Russisch territorium erkend wordt. Juridische erkenning zal er niet komen, benadrukt Rutte, wel legt Kiev er zich bij neer dat het voorlopig niet in staat is om het door Rusland veroverde gebied terug te winnen.
Dat alleen al is voor Europa een bittere pil om te slikken. Het feit dat grenzen – vooral Europese grenzen – succesvol met geweld kunnen worden veranderd, roept op vele plaatsen in het oude continent nare herinneringen op. Maar de vaststelling blijft: doorheen Europa, dat tijdens de eerste drie jaar van de oorlog ruim 120 miljard euro aan hulp voor Oekraïne uittrok, bestaat er onvoldoende bereidheid om Oekraïne dermate te steunen dat het meer kan dan de Russische agressie overleven. Zelensky moest in de voorbije jaren meer dan smeken om meer en snellere militaire steun.
Veel waarnemers vonden dat Trump zich bij hun laatste ontmoeting in 2018 volledig had laten inpakken door Poetin.
Bij de eigenlijke onderhandelingen, die nog niet voor vrijdag lijken, eisen Europa en Oekraïne spijkerharde veiligheidsgaranties. Ditmaal, zo klinkt het, moeten er wel mechanismen komen die Moskou voldoende afschrikken om de veldtocht verder te zetten. De ervaring leert namelijk dat Poetin, wiens oorlogsdoelen ondanks een mogelijk staakt-het-vuren of vredesbestand onveranderd blijven, zich niet aan de gemaakte afspraken houdt. Vraag is wat Europa zelf voor Oekraïne kan en wil doen – rond de coalition of the willing en zeker hun zogenaamde reassurance force is het al een tijdlang muisstil.
Dat laatste hoeft niet te verbazen. Zonder Amerikaanse rugdekking, zo erkennen ook Europese veiligheidsspecialisten, zou een Europese afschrikkingsmacht in eender welke vorm onvoldoende sterk zijn om op Poetin enige indruk te maken. Maar ondanks de omstreden mineralendeal die Kiev en Washington eind februari met elkaar sloten – volgens Amerikaans vicepresident JD Vance de allerbeste veiligheidsgarantie die Oekraïne zich kan indenken – lijkt de regering-Trump nog steeds niet bereid om een twijfelend Europa daarbij bij te staan.
Wapens voor mineralen: zet de deal tussen Oekraïne en Amerika de deur open naar verdere militaire steun?
Wie treft schuld?
Weinig verrassend is dat alles voor het Kremlin niet acceptabel. Poetin wil eerst toegevingen, dan pas kunnen de wapens eventueel zwijgen. Dat hoeft niet te verbazen. Rusland, dat een kleine 20 procent van het Oekraïense territorium onder controle heeft en naar schatting ruim tienduizend soldaten per maand verliest, nam in juli 550 vierkante kilometer Oekraïens grondgebied in en forceerde maandag nog een aanzienlijke doorbraak – terreinwinst is een van de Russische drukkingsmiddelen om toegevingen af te dwingen, en nog steeds werft Rusland meer soldaten aan dan het verliest.
Het lijdt geen twijfel dat Poetin de onderhandelingen wil aangrijpen om bijkomend Oekraïens territorium te verwerven. Vraag is vooral hoeveel. Wil hij de vier Oekraïense regio’s die Rusland sinds 2022 als zijn eigen grondgebied beschouwt – Loehansk, Cherson, Zaporizja en Donetsk – volledig in handen krijgen? In Cherson, Zaporizja en Donetsk is dat momenteel nog niet helemaal het geval. Of volstaat het voor Poetin dat Oekraïne alleen de regio’s Donetsk en Loehansk volledig opgeeft, terwijl de frontlijn in de twee andere regio’s bevroren blijft? En is Poetin bereid om, rondom Charkiv en Soemy, gebied op te geven? Niets lijkt daarop te wijzen.
Russen over de Oekraïne-top in Alaska: ‘Trump is een ingewikkeld mens, een sluwe, listige kerel’
Ook de houding van Trump, die de geschiedenisboeken wil ingaan als vredespresident, is voor Poetin van groot belang. Het komt er voor de Russische president op neer een zo groot mogelijk wig te drijven tussen Oekraïne en Europa enerzijds en de Verenigde Staten anderzijds. Dat kan door Trump ervan te overtuigen dat Zelensky en niet hijzelf verantwoordelijk is als de gesprekken zouden mislukken, door Trumps interesse in de oorlog zodanig af te zwakken dat sancties uitblijven, of door Trump met bijvoorbeeld een Amerikaans-Russische mineralen- of energiedeal aan zijn kant te krijgen.
ECFR-medewerker Kobzova: ‘Poetin zal moeten balanceren. Aan de ene kant zal hij op een of andere manier moeten reageren op Trumps ambitie om vredestichter te worden tussen Oekraïne en Rusland. Als Poetin helemaal geen flexibiliteit toont, zou dat Trump ertoe kunnen aanzetten om eindelijk werk te maken van strengere sancties tegen Moskou en zijn bondgenoten. Aan de andere kant heeft het Kremlin het gevoel dat het momenteel de overhand heeft op het slagveld, dus als het er diplomatiek geen concessies uit kan slepen, kan het gewoon doorgaan met zijn opmars op het slagveld.’
Trump gaf woensdag te kennen dat hij Zelensky en de Europese leiders meteen na zijn gesprek met Poetin telefonisch zal contacteren. Ook dreigde hij met ‘zware gevolgen’ als Poetin zich in Alaska niet welwillend zou opstellen. ‘Geen enkele president is harder voor Rusland dan ikzelf’, zei Trump na afloop van zijn laatste ontmoeting met Poetin, midden 2018 in de Finse hoofdstad Helsinki. Toch bestond bij vele waarnemers de indruk dat de Amerikaanse president zich toen volledig door zijn Russische collega had laten inpakken. Oekraïne en Europa moeten hopen dat Poetin daar zeven jaar later niet opnieuw in slaagt.