In Japan moeten echtgenoten wettelijk dezelfde achternaam aannemen. Vooral vrouwen ervaren hinder van die verplichting, zeker nu ze vaker carrière maken. Een groeiende groep hervormers pleit voor verandering, maar stuit op verzet van conservatieve politici.
Uchiyama Yukari en Koike Yukio zijn al drie keer gescheiden, maar kunnen het nog opmerkelijk goed met elkaar vinden. De twee leraren uit Nagano, een stad in het hart van Japan, zijn nog altijd stapelgek op elkaar.
Toch zijn ze op papier meerdere keren uit elkaar gegaan. Dat deden ze om een wet te omzeilen die stelt dat getrouwde stellen dezelfde achternaam moeten hebben. Meestal wonen de twee gelukkig samen zonder officieel getrouwd te zijn. Maar bij de geboorte van hun drie kinderen zijn ze telkens opnieuw getrouwd – omdat dat de geboorteregistratie vergemakkelijkt – om vervolgens weer te scheiden.
Carrièrekansen
In veel landen ervaren gehuwde koppels sociale druk om een gezamenlijke achternaam aan te nemen. Maar Japan is een van de weinige landen waar dat wettelijk verplicht is. In mei werden in het parlement wetsvoorstellen besproken van oppositiepartijen die de verplichting wilden versoepelen, maar door de regerende Liberaal-Democratische Partij (LDP) kwam daar uiteindelijk niets van terecht.
De wet verplicht vrouwen niet expliciet om de naam van hun man aan te nemen, maar in 95 procent van de gevallen kiezen koppels wel voor die strategie. ‘Toen we trouwden, ging iedereen ervan uit dat ik zijn naam zou aannemen. Niemand vroeg of hij misschien de mijne zou nemen’, zegt Uchiyama Yukari.
Die vanzelfsprekendheid leidt tot steeds meer ergernis, zeker bij vrouwen die carrière maken. Een naamsverandering is lastig voor wie hard geknokt heeft om een reputatie op te bouwen. Je kunt voor officiële documenten een andere naam gebruiken dan voor je werk, maar dat zorgt vaak voor verwarring. Volgens Keidanren, Japans grootste werkgeversorganisatie, belemmert de regelgeving de carrières van vrouwen.
‘Als politici zich conservatief noemen, zouden ze juist zeldzame en unieke Japanse namen moeten willen behouden.’
Voorstanders van een hervorming benadrukken dat een versoepeling ook zou helpen om zeldzame familienamen te behouden. Uit onderzoek blijkt dat, als de huidige trend zich voortzet, uiteindelijk bijna iedereen in Japan dezelfde achternaam zal dragen: ‘Sato’ – nu al de meest voorkomende in Japan. ‘Als politici zich conservatief noemen, zouden ze juist zeldzame en unieke Japanse namen moeten willen behouden’, zegt Kono Taro, een hervormingsgezind LDP-lid.
De versoepeling van de regels zou ook hogere geboortecijfers kunnen opleveren. Morihana Eriko, een 29-jarige uit Tokio, zegt dat ze twijfelde om te trouwen omdat ze dan wellicht haar unieke achternaam moet opgeven. Volgens onderzoek van de ngo Asuniwa zouden naar schatting 590.000 samenwonende koppels officieel huwen als ze hun eigen naam mochten behouden. En omdat er in Japan een sterk stigma op buitenechtelijke geboorten rust, zou dit waarschijnlijk ook tot meer geboortes leiden.
Publieke opinie
Uit betrouwbare peilingen blijkt dat meer dan de helft van de Japanners voor versoepeling is. Ook veel politici zijn in principe voor een hervorming. Toch aarzelen hervormingsgezinde LDP-leden om de rechtse vleugel van hun partij tegen zich in het harnas te jagen, zeker nu er later deze maand verkiezingen voor het Hogerhuis gepland staan.
Eind vorig jaar vroeg de rechtse krant Sankei Shimbun aan kinderen hoe zij het zouden vinden als familieleden verschillende achternamen zouden gebruiken. 49 procent gaf aan dat geen fijn idee te vinden. Conservatieven beweren dan ook dat een versoepeling kinderen in de war zal brengen en familiebanden zal ondermijnen.
‘Hoe luider de roep om verandering, hoe vastberadener het verzet van politiek rechts.’
De discussie is inmiddels symbolisch geworden voor een deel van de Japanse politieke rechterflank, zegt Miura Mari, politologe aan de Sophia Universiteit. ‘Hoe luider de roep om verandering, hoe vastberadener hun verzet’, zegt ze. Op een recente bijeenkomst van Nippon Kaigi – een ultraconservatieve groep die nauwe banden heeft met de LDP – werd de kwestie besproken. Een spreker waarschuwde dat een hervorming van de naamwet ‘traditionele waarden zou verscheuren en het land zou vernietigen’. Hij noemde het zelfs ‘een communistisch complot’.
Vertaling: Emma Van den Hoof
De twijfels van japanoloog Luk Van Haute: ‘Als kind leek vijftig jaar een eeuwigheid geleden’
