Het scheelde weinig, of behalve Polen had ook België zichzelf buitenspel gezet in de ambitieuze Green Deal waarmee Europa het morele leiderschap van de klimaattop in Madrid claimde: het was alle hens aan dek om de N-VA mee te krijgen. Verslag van een week in het spoor van de Belgische delegatie. ‘Ik probeer me in de schoenen van mevrouw Demir te plaatsen.’
‘Een valse start’ – maandag 09/12
De intentie was er wel.
‘ #TimeForAction‘, bloklettert het lichtbord aan de ingang van de Feria de Madrid. Negenentwintigduizend mensen uit zo’n tweehonderd landen komen naar deze vijfentwintigste Conference of the Parties of COP, zoals een klimaatconferentie officieel heet. Ze komen met de trein, het vliegtuig, liftend, per zeilboot. Sommigen planepoolen zelfs.
Buiten Vlaanderen blijft het moeilijk te begrijpen waarom zo’n rijke regio bang is om vol voor de ecologische transitie te kiezen.
COP25 is begonnen met een valse start. Gastheer Chili kreeg door aanslepende straatprotesten liever niet de voltallige wereldpers over de vloer, Spanje was de redder in nood. Er zijn betere manieren om een klimaattop af te trappen dan met duizenden nodeloos geboekte vliegtuigtickets.
VN-secretaris-generaal António Guterres had bij zijn openingsspeech iedereen bij de les proberen te houden. Hij schetste twee paden. ‘Dat van de overgave, waarover we naar het point of no return slaapwandelen’ en ‘een pad waar fossiele brandstoffen blijven waar ze thuishoren – in de grond -, op weg naar een koolstofneutrale samenleving in 2050.’
Guterres herinnerde de verzamelde regeringen aan hun engagement van vier jaar geleden in Parijs: de opwarming van de aarde beperken tot 2 graden Celsius tegen het einde van de eeuw en streven naar 1,5 graad, omdat we met een opwarming van 2 graden volgens het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) eigenlijk ook al op een catastrofe afstevenen.
Honderden experts bundelden onder de kap van het IPCC het meest gerenommeerde wetenschappelijke klimaatonderzoek en stelden op vraag van de internationale gemeenschap een leidraad op. De meeste landen reageerden met klimaatplannen waarin dat advies straal genegeerd werd. Waardoor we, alle nationale plannen opgeteld, naar een temperatuurstijging gaan van meer dan 3 graden tegen 2050. De lat moet dus omhoog, en Guterres waarschuwde iedereen die er al limboënd onderdoor denkt te kunnen schuifelen. In Madrid moeten landen kleur bekennen.
‘Uit de IPCC-rapporten blijkt dat nuluitstoot in 2050 mogelijk is, maar de uitdaging is gigantisch’, zegt Peter Wittoeck, hoofd van de Belgische delegatie op de COP. ‘Het vergt een verregaande transformatie in de hele samenleving.’ Wittoeck kent zijn pappenheimers, van de vijfentwintig klimaatconferenties in de afgelopen kwarteeuw heeft hij er drieëntwintig meegemaakt. Halverwege de conferentie is hij weinig optimistisch. In Madrid moeten de knopen ontward worden waarin de onderhandelaars vorig jaar op de conferentie in Katowice verstrikt raakten. Er moet, om te beginnen, een faire lastenverdeling komen tussen rijke industrielanden en de arme landen die de klimaatverandering het hardst voelen. En er zijn sluitende regels nodig over de handel in emissierechten. Dat moet uitstootintensieve economieën toelaten om de reductie die ze in eigen land niet halen buitenshuis te verwezenlijken. Ontwikkelingslanden moet het de kans geven om ook hun economieën betaalbaar koolstofarm te maken.
‘Amerika werkt wél mee’ – dinsdag 10/12
Ik loop Hugo Morán tegen het lijf, de Spaanse staatssecretaris voor Leefmilieu, druk van hot naar her crossend om van Madrid 2019 een succes te maken. Ziet hij het nog een beetje zitten? ‘Organisatorisch loopt alles gesmeerd’, haast hij zich, maar hij kan niet verhullen dat er inhoudelijk roest op de ketting zit. ‘Zij die de onderhandelingen bemoeilijken, zullen verantwoording moeten afleggen aan de mensen hierbuiten’, klinkt het weinig veelbelovend.
Het is absurd dat België die 35 procent koolstofreductie niet haalt, vooral omdat de doelstelling heel snel 50 procent of meer zal worden.
Tien meter verderop verdringen honderden mensen zich ondertussen rond de Amerikaanse miljardair Michael Bloomberg, sinds vorige maand een van de Democratische presidentskandidaten. ‘Ik ben hier omdat president Donald Trump hier niet is’, zegt hij. ‘Ik wil dat de wereld weet dat de Amerikanen blijven werken aan klimaatverandering, zelfs met een klimaatontkenner in het Witte Huis.’ Maar hij overtuigt niet. De terugtrekking van ’s werelds grootste economie uit het klimaatkkoord van Parijs werpt een schaduw op de conferentie.
‘Bang Vlaanderen’ – woensdag 11/12
Hoog bezoek, met Marie- Christine Marghem (MR), Zuhal Demir (N-VA), Philippe Henry en Alain Maron (beiden Ecolo) zijn de vier Belgische klimaatministers naar Madrid afgezakt. Ze zitten voor het eerst sinds hun aantreden samen, en dat doen ze in Spanje. Ook een land met een mooie surrealistische traditie.
De Belgische delegatie heeft werk op de plank. De Europese Commissie heeft het Belgische energie- en klimaatplan een onvoldoende gegeven en eist tegen het jaareinde een concreter plan. De ministers moeten hun afzonderlijke klimaatplannen bundelen tot een coherent geheel. Geen evidentie, want de doelstellingen liggen ver uiteen. Wallonië gaat voor 55 procent koolstofreductie tegen 2030, Brussel voor 40 procent. Vlaanderen gaat voor 35 procent, maar komt met het nieuwe Vlaamse klimaatplan aan maatregelen voor niet meer dan 32,6 procent. Dat dat de Belgische doelstelling van 35 procent in gevaar brengt, mag de sfeer niet drukken. Die is uitstekend, zeggen de ministers na afloop. Een akkoord is er nog niet, maar dat komt er later deze maand. ‘Dat ze met elkaar praten, is blijkbaar al een succes’, verzucht de klimaatspecialist van een ngo.
Wanneer ik Brussels klimaatminister Maron een dag later spreek, doet hij erg zijn best om niet op Vlaanderen te schieten, maar een tevreden man kan hij niet zijn. ‘In een ideale wereld zouden de klimaatdoelstellingen van de vier regeringen natuurlijk coherent zijn. Ik probeer me in de schoenen van mevrouw Demir te plaatsen en begrip op te brengen voor haar limieten. Maar buiten Vlaanderen blijft het moeilijk te begrijpen waarom zo’n rijke regio, die haar inwoners een mooie toekomst kan verzekeren, bang is om vol voor de ecologische transitie te kiezen.’
Ook buiten het ministerkorps overheerst onbegrip over het Vlaamse klimaatplan. ‘Terwijl het een daad van trots zou moeten zijn om het beter te doen dan de anderen, lijkt Vlaanderen er op dit moment trots uit te halen om zo weinig mogelijk te doen’, zegt Jean-Pascal van Ypersele, klimaatwetenschapper aan de UCLouvain en adviseur van de Belgische delegatie. Hij begrijpt de Vlaamse weerstand niet. ‘Vlaanderen is het sterkst bedreigd door de stijgende zeespiegel. De kust en de haven van Antwerpen zullen als eerste de impact voelen.’
Van Ypersele erkent dat uitstootreductie voor het geïndustrialiseerde, dichtbevolkte Vlaanderen moeilijker is dan voor de andere regio’s. ‘Maar dat kan geen excuus zijn. Elders in de wereld kennen ze die uitdagingen ook, en daar kiezen ze wél voluit voor een uitstootvrije economie. Als Vlaanderen niet meebeweegt, zullen zij ons wegconcurreren.’
Ook Laurien Spruyt van Bond Beter Leefmilieu (BBL) is weinig enthousiast over het Vlaamse klimaatplan. ‘Er staan veel maatregelen in, maar met een heel beperkte doeltreffendheid. Ook wij zijn voor een maximumsnelheid van 100 kilometer per uur op de Brusselse ring, maar dat levert slechts 0,2 procent van de uitstootdoelstelling op. Met efficiëntiewinsten zullen we er niet raken, om naar nuluitstoot te gaan hebben we een disruptief beleid nodig. Niet een extra laagje isolatie in een dak plaatsen, maar echt kiezen voor energieneutrale woningen. Niet met euro 6-diesels rijden, maar met auto’s die niets uitstoten, en liever nog met de fiets en het openbaar vervoer. Met de maatregelen die er nu liggen, geloven wij niet dat zelfs die 32,6 procent zal worden gehaald.’
Dat de Vlaamse regering rekent op technologische innovatie om de komende jaren alsnog 35 procent reductie te halen, vindt Van Ypersele een onzinnig argument. ‘Komaan, de technologie om het energieverbruik van gebouwen te laten dalen is al vijftig jaar bekend. En welke technologie heb je nodig om te investeren in openbaar vervoer? Het is absurd dat België die 35 procent niet haalt, vooral omdat we weten dat de doelstelling heel snel 50 procent of meer zal worden.’
Terwijl de Belgische ministers debatteren in Madrid, stelt in Brussel de Europese Commissie haar Green Deal voor. Er komt een klimaatwet die vastlegt dat Europa in 2050 klimaatneutraal moet zijn. Dat betekent dat tegen 2030 al 50 à 55 procent reductie gehaald moet worden. De Commissie stelt ook een ‘ road-map‘ voor met vijftig maatregelen om dat doel te bereiken.
De Green Deal is hét nieuws van deze klimaattop, de broodnodige opsteker waar van slaap gedepriveerde onderhandelaars, academici en ngo’s naar snakten. Minister Demir toont zich minder enthousiast: ‘Europa doet wat het wil. Wij hebben net een Vlaams klimaatakkoord opgesteld, dat gaan we nu uitvoeren.’
Maar ook binnen de Vlaamse meerderheidspartijen klinkt de roep om meer ambitie. ‘Het is goed dat de regering een haalbare en betaalbare doelstelling naar voren schuift. Maar 32,6 procent is te weinig’, zegt Vincent Van Quickenborne (Open VLD). Samen met enkele andere parlementsleden reisde hij in het kielzog van de ministers naar Madrid. Van Quickenborne, voorzitter van de commissie Energie, Klimaat en Leefmilieu in de Kamer, wil ook federaal meer beweging. ‘Welke kleur de nieuwe regering ook krijgt, er zullen zeer ambitieuze klimaatdoelstellingen in het regeerakkoord moeten staan. Maar we gaan daar niet op wachten. Onmiddellijk na het kerstreces zullen we in de Kamer wetsvoorstellen behandelen om alle nieuwe bedrijfswagens vanaf 2024 verplicht emissievrij te maken. Voor de lente moeten die wetten rond zijn.’
‘Maak plaats! Maak plaats!’ – donderdag 12/12
Ik heb afgesproken met IPCC-voorzitter Hoesung Lee. In tegenstelling tot Guterres schuwt ’s werelds meest invloedrijke klimaatwetenschapper zowel het hoge volume als de grote woorden, maar zijn boodschap is dezelfde. ‘Onze rapporten tonen dat de klimaatopwarming tot 1,5 graad beperken haalbaar en kostenefficiënt is. De technologische ontwikkeling gaat sneller dan we voorzien hadden en de kostprijs daalt sneller dan we voor mogelijkheid hadden gehouden’, zegt Lee. Wat houdt ons dan tegen? ‘De prijs van fossiele brandstoffen weerspiegelt niet de reële kosten ervan. We moeten de hoge maatschappelijke kosten meerekenen in de prijszetting. Dan creëer je een gelijk speelveld en zie je dat nuluitstoottechnologie de goedkopere optie is.’ Een twintigtal landen heeft nu al zo’n koolstofprijs die de reële kosten van fossiele brandstoffen benadert.
Ook steeds meer grote bedrijven springen op de kar. In het paviljoen van de Europese Commissie leggen onder andere het Duitse conglomeraat Siemens, de Franse gasmultinational Air Liquide en de Zweedse mijnbouwer LKAB uit hoe ze de industrie koolstofneutraal willen maken. ‘De technologie is er en wij kunnen dit kostenefficiënt maken’, zegt de Siemens-topman, die een recept voor groene synthetische brandstof komt voorstellen. ‘Alleen de regulering ontbreekt. We vragen de Europese Commissie om daar zo snel mogelijk werk van te maken, zodat wij vooruit kunnen. Laat ook dat deel van de Green Deal zijn.’
Door zijn tactisch geprogrammeerde Green Deal heeft Europa handig het morele leiderschap van de klimaattop geclaimd. Kleine eilandstaten mogen nog zo hard hun noodkreet slaken en het goede voorbeeld geven met innovatief klimaatbeleid, wanneer Europa beslist het eerste klimaatneutrale continent te worden, heeft dat impact. Terwijl in het voorjaar velen vreesden dat de Europese Unie na 26 mei zou wegzinken in een populistisch moeras, sluit het 2019 af met de prijs van comeback van het jaar. Al wie op de COP optimistisch wil blijven, klampt zich vast aan de rokken van Europa.
De prijs van fossiele brandstoffen weerspiegelt niet de reële kosten ervan. We moeten de hoge maatschappelijke kosten meerekenen in de prijszetting.
De Green Deal is een gamechanger, net zoals de recente beslissing van de Europese Investeringsbank om vanaf 2021 te stoppen met al zijn investeringen in fossiele brandstoffen, en 1000 miljard euro vrij te maken voor klimaatbeleid en duurzame energie. Al wie in Europa nog geld wil verdienen, weet nu wat te doen. Als zo’n tanker eenmaal is vertrokken, ga je niet tegen de boeg duwen. Je springt aan boord en gaat zoals de Siemens-topman op het dek staan schreeuwen: ‘Maak plaats! Maak plaats!’
Het is tekenend voor deze COP dat ook vandaag het grootste nieuws niet uit Madrid maar uit Brussel komt. Op zijn eerste top als Europees president weet Charles Michel 27 van de 28 violen te stemmen naar de symfonie van de Commissie. Alleen Polen doet niet mee.
Al scheelde het volgens betrokkenen weinig of de Green Deal was een verhaal van Europa min Polen en België geworden. Binnen de Vlaamse regering was het de afgelopen dagen alle hens aan dek om de N-VA mee te krijgen, klinkt het. ‘Bepaalde onderdelen van wat Europees voorlag, waren voor hen echt niet vanzelfsprekend. Maar we hádden daar al lang en hard over onderhandeld, en in het regeerakkoord staat dat wij de Europese plannen en de doelstelling van klimaatneutraliteit onderschrijven. Dit is voor ons een must’, zegt CD&V-parlementslid Robrecht Bothuyne.
België holt al enkele jaren achter het Europese peloton aan. Twaalf EU-lidstaten verbonden zich ertoe om verder te gaan dan de Europese doelstelling, waaronder al onze buurlanden. België daarentegen zakt op de in Madrid voorgestelde Climate Change Performance Index van plaats 31 naar 35, uit 61 landen met een hoge uitstoot. Van ‘gemiddeld’ naar ‘zwak’. Vorige week kreeg ons land ook nog eens het Fossiel van de Dag uitgereikt, de prijs van ngo-koepel Climate Action Network voor ‘een land dat zijn best heeft gedaan om vooruitgang in de klimaatonderhandelingen te blokkeren’.
‘Dat is vooral beschamend omdat België ooit een internationale voortrekker was’, zegt Kamerlid Tinne Van der Straeten (Groen). ‘ Ça me gène. We willen niet de schandvlek van Europa zijn doordat we niet eens een nationaal klimaatplan kunnen maken’, zegt Brussels minister Maron. Ook tijdens de top in Parijs kreeg België de prijs, toen de verschillende beleidsniveaus het niet eens raakten over de Belgische lastenverdeling voor de uitstootreductie.
‘Het huidige federale overlegmodel werkt niet goed genoeg. We hebben een nationale klimaatwet nodig, of toch tenminste een nationaal klimaatbeleid’, zegt Maron. ‘De uitstootdoelstellingen kunnen beter federaal bepaald worden. Dan kan elke regio nog altijd kiezen hoe ze die doelstelling zal halen.’
Ook voor Van Quickenborne moet het federale niveau meer de leiding nemen. ‘Alles herfederaliseren is uitgesloten. Maar nu heeft zelfs de kleinste partner vetorecht, dat werkt niet.’
‘De lucht die we inademen is in België honderd procent regionaal’, zegt Marghem schamper. ‘We zullen het moeten doen met de zesde staatshervorming, maar die verdere regionalisering maakt de behoefte aan constante coördinatie alleen maar groter.’
Dat het zo niet verder kan, daarover lijkt iedereen op de COP het eens. ‘Ik vind het erg dat we er kennelijk nog altijd niet in slagen om te overtuigen dat we ons steentje zullen bijdragen aan de overeenkomst van Parijs’, zegt delegatieleider Wittoeck. ‘Ik kreeg enkele dagen geleden van Zwitserland publiekelijk de vraag hoe wij als federaal land ons klimaatbeleid organiseren. Ik kon natuurlijk moeilijk antwoorden: niet zo goed. In andere federale landen is er een hiërarchie tussen de federale overheid en de deelstaten, in België niet. Zeker bij een beleidsthema dat zodanig dwars door alles heen snijdt, is het natuurlijk makkelijker als iemand het initiatief kan nemen en het laatste woord heeft in de eindbeslissingen.’
Wittoeck hoopt dat de beleidsmakers daarover zullen nadenken. ‘De huidige situatie maakt het ons niet gemakkelijker om geloofwaardig te zijn in de internationale debatten. Wij willen dat de EU een vooruitstrevende en coherente positie verdedigt. Als het beeld ontstaat dat België zelf niet voldoende doet, helpt dat onze geloofwaardigheid niet vooruit.’
België bokst op Europees niveau niet alleen in het presidentiële pluche boven zijn gewicht, achter de schermen genieten de Belgische onderhandelaars een sterke reputatie. Ze blijven vaak langer aan dan hun collega’s in andere landen en werken in de diepte. ‘Verschillende van onze experts adviseren de EU-hoofdonderhandelaars rechtstreeks of mogen zelf namens de Unie onderhandelen. Dat geeft veel extra invloed, je kunt je eigen accenten leggen’, zegt een Belgische onderhandelaar. ‘Maar als we nu op tafel kloppen, krijgen we steeds vaker te horen: “Wat heeft België gedaan?”‘
‘Honderden plastic wikkeltjes’ – vrijdag 13/12
Meer klachten over geloofwaardigheid komen er van enkele honderden jongeren die de hal van het congrescentrum bezetten. Het is vrijdag, en dus spijbelen ze opnieuw onder de slogan ‘ FridaysForFuture‘. De manifestanten zijn snoeihard in hun oordeel, maar proberen ook zelf het goede voorbeeld te geven. Terwijl kwetsbare eilandstaten op de COP gefrustreerd zijn over de lippendienst die hen bewezen wordt, voeren hier vertegenwoordigers uit die landen écht het hoge woord.
Evenmin toevallig grijpen vooral vrouwen naar de megafoon. Ze eisen het leiderschap over hun toekomst op. Dat de grote ster van het klimaatdebat een zestienjarig meisje is, heeft hun een zet in de rug gegeven. Greta Thunberg overvleugelt alles en iedereen in Madrid. Waar ze opduikt, wordt ze door een leger camera’s bestookt. Zelf is Thunberg niet onder de indruk, de publieke aandacht houdt de stijging van de zeespiegel niet tegen. ‘Onze acties waren zinloos, er is niets gebeurd!’ bijt ze de parties toe.
Thunberg vergist zich. Als het over klimaat gaat, heeft bijna elk land in de wereld op dit moment zijn meest ambitieuze regering tot dusver. ‘We hebben jullie gehoord en jullie hebben gelijk’, klinkt hier telkens weer uit de mond van topfunctionarissen, en die woorden zijn lang niet altijd hol.
Dat neemt niet weg dat er op COP25 genoeg wolven in schapenvacht zijn om de debatten te blokkeren. Ze mogen in het Qatar-paviljoen nog zo veel powerpointpresentaties over duurzaamheid projecteren, wat écht spreekt zijn de honderden plastic wikkeltjes verspreid over de tafels, eentje voor elke dadel die er afzonderlijk in verpakt zat. Zelfs doen alsof is voor sommigen te veel gevraagd.
Golfstaten hebben massaal personeel van olie- en gasbedrijven naar Madrid gestuurd als deel van hun officiële delegaties. Meer dan de helft van de delegatie uit Koeweit en bijna een derde van die uit Saudi-Arabië staat of stond ooit bij die bedrijven op de loonlijst.
Als 2019 het jaar was waarin klimaatontkenning zelfs in die kringen naar de marginaliteit verbannen werd, dan was het net zo goed het jaar van de massale greenwashing. Oliebedrijven zoals ExxonMobil en Shell spamden het hele openbare leven met advertenties over schone lucht en energiezuinig rijden. Datzelfde Shell geeft jaarlijks zo’n 49 miljoen dollar uit aan lobbywerk om klimaatbeleid tegen te houden. Op een receptie van de Belgische delegatie zegt iemand van de autolobby dat je met een elektrische auto niet eens van Kortrijk naar Brussel kunt rijden. Hij vindt het maar een pensenkermis, zo’n klimaattop. Dezelfde autofabrikanten die zich door die lobby laten vertegenwoordigen, pakken wel uit met hun visionaire elektrische voertuigen. Het is die mix van desinformatie, greenwashing en achterkamergekonkel die al wie vooruit wil in Madrid mateloos irriteert.
Verschillende Belgische experts mogen namens de EU onderhandelen, maar we krijgen steeds vaker te horen: “Wat heeft België gedaan?
‘Iedereen – landen, bedrijven en de financiële sector – moet met plannen komen om klimaatneutraal te worden’, zegt Laurence Tubiana, die als voorzitter van de klimaattop van 2015 een groot aandeel had in het akkoord van Parijs. De voormalige Franse minister draagt zowaar een badge van de radicale klimaatprotestbeweging Extinction Rebellion op haar revers. Is er dan geen scheidingslijn meer tussen activisme en beleid? ‘Noem me gerust activiste’, zegt ze lachend. ‘Er is geen tijd meer voor gepalaver. We gaan in de juiste richting, maar het gaat te traag.’
‘Geen momentum’ – zaterdag 14/12
De COP had gisteren moeten eindigen. De onderhandelingen gaan door, maar iedereen voelt: het momentum is er niet. ‘Beter geen akkoord dan een slecht akkoord over de emissierechten. Een slecht uitgewerkt marktmechanisme kan alle ambities van Parijs van de kaart vegen en zou niet goed zijn voor het concurrentievermogen van onze bedrijven’, zegt Wittoeck. ‘Er liggen momenteel voorstellen op tafel die écht niet kunnen.’
‘Dictaat van de minderheid’ – zondag 15/12
‘We zijn moe, dit was de langste COP tot dusver’, zegt de Chileense voorzitter van de conferentie, Carolina Schmidt. The New York Times ziet het resultaat ‘breed veroordeeld als een van de slechtste in een kwarteeuw klimaatonderhandelingen’. Terwijl een zeventigtal landen hun ambities verhoogden, sterkte de Amerikaanse terugtrekking uit het Parijse akkoord onder andere Brazilië, Australië en Saudi-Arabië om de verdere uitwerking ervan te blokkeren. China en India weigeren hun doelstellingen op te schroeven vooraleer de rijke landen geld op tafel leggen. In Madrid wint het dictaat van de minderheid.
Was dit alles nu een maat voor niets? Is hier twee weken theater opgevoerd, zoals de activisten buiten denken? Of gebeurt er echt iets op zo’n COP? ‘Meningen zullen hier niet fundamenteel veranderen, onderhandelingsposities wel. Ook voor ons is het vaak moeilijk om de echte beweegredenen van landen in te schatten. Er wordt heel tactisch gespeeld op een COP’, zegt Wittoeck. ‘Het is de paradox van het multilateralisme. Iedereen heeft er belang bij om samen te werken, maar vanuit een gepercipieerd eigenbelang lukt dat vaak niet.’
Dus ja, er gebeurt iets op zo’n COP. Maar op die van Madrid: bitter weinig. COP25 werd de top van het gepercipieerde eigenbelang.
