Het harnas van Il Cavaliere Berlusconi lijkt onherstelbaar beschadigd

Silvio Berlusconi mag dan een legendarische comeback kid zijn, het lijkt dat hij onherstelbare schade heeft opgelopen, denkt docent Europese en vergelijkende politiek Steven Van Hecke. ‘Het vertrek van Berlusconi zou de EVP goed uitkomen.’

Soms verraadt één beeld meer dan duizend woorden. In de Italiaanse senaat kregen we daar een mooi voorbeeld van te zien. Terwijl Silvio Berlusconi vlak voor de vertrouwenstemming een stukje theater opvoert – dat zijn we van hem gewoon – wordt hij door premierEnrico Letta voor zoveel bochtenwerk vierkant weggelachen. De lichaamstaal van de premier was duidelijk: door Il Cavaliere laat hij zich niet meer intimideren, ook al heeft hij tot nader order de steun van minstens een deel van Berlusconi’s Il Popolo della Libertà nodig om zijn regering in het zadel te houden.

De ridder is weliswaar nog niet definitief van zijn paard gevallen – Berlusconi heeft nu eenmaal een stevige reputatie als comeback kid – maar zijn harnas lijkt toch onherstelbaar beschadigd. Stel dat de rijkste man van Italië na zijn U-bocht er alsnog in slaagt alle centrumrechtse krachten opnieuw rond zijn persoon te verenigen, van een krachtdadig en ongecontesteerd leiderschap kan na de openlijke dissidenties van de voorbije dagen geen sprake meer zijn. De vraag is trouwens niet alleen ‘wil of kan Berlusconi zijn verdeelde troepen nog aanvoeren’, maar ook ‘wie wil er nog in zijn gelid lopen’? De voortekenen zijn alleszins ongunstig en het is weinig waarschijnlijk dat de zogenaamde afvalligen zonder meer gedwee naar de schaapstal van Berlusconi zullen terugkeren. Nu plots dochter Marina als alternatief naar voren schuiven, lijkt op een manoeuvre dat minstens één veldslag te laat komt.

In het tweede scenario, als een deel van de partij zich definitief afscheidt, ziet het er voor Berlusconi evenmin rooskleurig uit. De electorale kansen van zijn Forza Italia 2.0 mogen niet onderschat worden maar de pivotale positie die Berlusconi zo stevig bezet hield, lijkt hij dan definitief te hebben verloren. Voor het overleven van de regering-Letta is zo’n romppartij alleszins niet nodig. Voor of tegen Berlusconi is jarenlang zijn handelsfonds geweest. Van zodra die polarisatie wegvalt en hij zijn rol als kingmaker niet meer kan spelen, smelt zijn politieke relevantie als sneeuw voor de zon. Daarmee zou dan tegelijk een einde komen aan een tijdperk, want sinds begin jaren ’90 is Berlusconi dé centrale figuur in het Italiaanse partijenlandschap.

De oprichting van een nieuwe centrumpartij – feitelijk een hergroepering van de christendemocraten die sinds de implosie van de Democrazia Cristiana in 1992 tot de politieke diaspora veroordeeld waren – wordt dan zeer waarschijnlijk. De steun van het Vaticaan lijkt alleszins gegarandeerd. Maar ook en vooral in Brussel en enkele andere Europese hoofdsteden zou een dergelijke formatie op veel applaus kunnen rekenen. Nadat in de zomer van 2011 Angela Merkel en Nicolas Sarkozy Berlusconi als regeringsleider vakkundig hebben afgeserveerd, zijn de politici die met hem nog op de foto willen op één hand te tellen, ook binnen de Europese Volkspartij (EVP), de partij van christendemocraten en conservatieven waartoe Berlusconi behoort.

Dat hij goede maatjes bleef met een ander zorgenkind van de EU, de Hongaarse premier Victor Orban, eveneens geaffilieerd met de EVP, maakte het alleen extra gênant. En dan zwijgen we nog van zijn bijzondere vriendschap met de Russische president Vladimir Poetin en zijn felle uithalen tegen de euro. Pijnlijk als andere EVP-ers intussen het continent van de financieel-economische ondergang trachten te redden. Een exit van Berlusconi zou de EVP dus goed uitkomen. Geen enkele partij wil immers voortdurend geassocieerd worden met regeringsleiders die nauwelijks nog over Europese credibiliteit beschikken. Of die een Duits politicus – nota bene de huidig Europese parlementsvoorzitter Martin Schultz – vergelijken met een “capo” (nazikampbewaker).

Niet voor niets werd Mario Monti binnengehaald als de redder van Italië en moest Berlusconi diens ‘blijde intrede’ in de EVP-cenakels met lede ogen aanzien. Sinds ook Monti van het voorplan is verdwenen, staat de positie om Italië te vertegenwoordigen in de grootse politieke familie van Europa ‘vacant’. Dat de EVP in de aanloop naar de Europese verkiezingen van haar Italiaanse kwelduivel zou verlost worden, is uiteraard mooi meegenomen. De speculaties over valabele kandidaten die het palmares van Berlusconi zo snel mogelijk doen vergeten, kunnen beginnen. Met dank aan Letta, zelf ook een christendemocraat, treedt in Rome mogelijk een nieuwe politieke leider naar voren die zich in Brussel aan een warm welkom mag verwachten.