Het lijkt moeilijk voorstelbaar dat Hamas Trumps 20 puntenplan zal goedkeuren.
In het Witte Huis verklaarde Donald Trump op 29 september dat het ‘mogelijk een van de grootste dagen ooit in de beschaving’ was, een dag die zou kunnen leiden tot ‘eeuwige vrede’. Zelfs los van die overdrijving is er een verrassend grote stap gezet richting het beëindigen van de twee jaar durende oorlog in Gaza.
Trump had de Israëlische premier Benjamin Netanyahu naar het Oval Office geroepen en hem eindelijk zover gekregen dat hij instemde met een staakt-het-vurenplan dat door veel Arabische en islamitische leiders wordt gesteund.
Het plan biedt een opvallend verfijnde en evenwichtige aanpak voor Gaza. De grote vragen zijn nu of de nihilisten van Hamas zullen instemmen met een voorstel dat hen verplicht macht en wapens af te staan, of Netanyahu zijn extremistische bondgenoten kan intomen en of Trump, die voorzitter zou worden van Gaza’s wederopbouwcomité, echt bereid is zich te engageren voor deze hondsmoeilijke opdracht.
Het plan van 20 punten
De details, kaarten en tijdschema’s van Trumps 20 puntenplan moeten nog via moeizame bemiddeling worden uitgewerkt. Toch zijn de basislijnen duidelijk. In de eerste fase moeten binnen 72 uur na de inwerkingtreding van een staakt-het-vuren alle resterende 48 Israëlische gijzelaars – zowel de levenden als de lichamen van de doden – worden vrijgelaten, na bijna twee jaar gevangenschap in Gaza. In ruil daarvoor laat Israël 1950 Palestijnse gevangenen vrij, onder wie 250 levenslang gestraften wegens moord op Israëli’s – een bittere pil.
In een latere fase volgt de ontwapening van Hamas. Daarna zullen Israëlische troepen gefaseerd worden teruggetrokken. Tot nu toe wilde Israël verantwoordelijkheid blijven voor de veiligheid in Gaza. Volgens het plan zal het uiteindelijk alleen nog het perimetergebied controleren, inclusief de grens met Egypte, ‘tot Gaza voldoende beveiligd is tegen een hernieuwde terreurdreiging’.
De veiligheid binnen Gaza wordt de taak van een ‘internationale stabilisatiemacht’. Een ‘technocratisch, apolitiek Palestijns comité’ zal het burgerlijk bestuur overnemen, inclusief de openbare diensten. Hulp zal worden geleverd. Trump heeft zijn fantasie laten varen om de Gazanen te verwijderen en er een Riviera-resort te bouwen. In plaats daarvan zal hij een ‘vredesraad’ leiden, met daarin onder meer Tony Blair, de voormalige premier van het Verenigd Koninkrijk. De vredesraad zal toezien op de wederopbouw, ten bate van de Gazanen, die ‘voorkeurstarieven’ zullen krijgen.
Hamas
De eerste hindernis is Hamas: zullen de overblijvende leden in Gaza en de leiders daarbuiten het plan aanvaarden? De vrijlating van de gijzelaars als eerste stap is een heel zware toegeving, aangezien zij Hamas’ belangrijkste onderhandelingsmiddel vormen. De organisatie beweert nu al dat ze niet alle gijzelaars kan lokaliseren. Het is ook onduidelijk welke garanties Hamas krijgt dat Israël zijn offensief niet hervat zodra de gijzelaars zijn overgedragen. Voor Hamas maken wapens deel uit van de identiteit als ‘verzetsbeweging’, een volledige ontwapening ligt dus niet voor de hand, zeker niet zolang Israël aanwezig blijft in Gaza.
Een volledige ontwapening van Hamas ligt niet voor de hand, zeker niet zolang Israël aanwezig blijft in Gaza.
Zelfs als Israël zich terugtrekt en Hamas deels ontwapent, zal veel afhangen van de nieuwe stabilisatiemacht. Tot nu toe heeft geen enkel land zich ondubbelzinnig geëngageerd om troepen te sturen. Egypte, dat aan Gaza grenst, zal er zeker bij betrokken zijn. Die stabilisatiemacht zal afhankelijk zijn van de stilzwijgende samenwerking van Hamas. Hoewel Israël het grootste deel van de Hamasleiding en vele duizenden strijders heeft gedood, blijven er nog duizenden actief die guerrilla-aanvallen plegen en zich verbergen in het tunnelnetwerk.
Bij het ‘technocratische’ burgerbestuur van Gaza zou Hamas niet betrokken worden. Maar wat met ambtenaren die sinds 2007 voor Hamas hebben gewerkt? Volgens het plan mogen Hamasleiders in Gaza in ballingschap gaan. Maar als ze weigeren te vertrekken, zullen ze dan afzien van politieke inmenging en intimidatie van hun tegenstanders?
Israël
De tweede grote hindernis is Israël. Op papier bereikt het plan de officiële oorlogsdoelen van Israël: het ontmantelen van Hamas’ militaire en bestuurlijke structuren in Gaza en de bevrijding van de gijzelaars. Maar Netanyahu verzette zich tegen de terugkeer van de Palestijnse Autoriteit (PA) uit Ramallah naar Gaza, die hij beschuldigt van steun aan terreur. Zelfs als het nieuwe Gazabestuur formeel niet verbonden is met bestaande Palestijnse facties, voorziet de deal op aandringen van Arabische landen wel een terugkeer van de PA na een ‘hervormingsprogramma’ én een toekomstig vredesproces dat tot Palestijnse staatsvorming zou kunnen leiden. Netanyahu heeft dat herhaaldelijk uitgesloten.
Het plan druist in tegen de wensen van de ultranationalisten in Netanyahu’s coalitie, die openlijk plannen koesteren om Gaza permanent te bezetten.
Tijdens de persconferentie betwijfelde hij of ‘het luipaard van de PA zijn vlekken kan veranderen’ en bevestigde hij zijn afwijzing van een Palestijnse staat in de verre toekomst. Het meer directe probleem is dat het plan indruist tegen de wensen van de ultranationalisten in Netanyahu’s coalitie, die openlijk plannen koesteren om Gaza permanent te bezetten, de bevolking te verdrijven en er Israëlische nederzettingen te bouwen. Netanyahu kan alsnog proberen terug te krabbelen om zijn radicale partners te behouden. Als zij afhaken, dreigt hij een verkiezingsstrijd te moeten aangaan met weinig kans op overwinning.
Israëlische aanval op Gaza stuit op groeiende twijfels bij bevolking en bondgenoten
Bemiddeling
Wat er nu gebeurt, hangt af van de druk die beide partijen ervaren. Hamas’ beschermers, Qatar en Turkije, zullen aandringen op een akkoord. Maar Hamas kan verdeeld raken tussen de pragmatische politieke vleugel in Doha en de hardline militaire commandanten in Gaza. Tijdens de persconferentie zei Trump dat als Hamas het voorstel afwijst, ‘Israël mijn volledige steun zou hebben om een einde te maken aan de dreiging van Hamas.’ Toch lijkt dat doel moeilijk haalbaar, en zonder akkoord dreigt de oorlog vooral langer te duren en de dodentol nog hoger op te lopen.
Om tot een deal te komen, zal Trump ook onophoudelijk druk moeten zetten op Netanyahu, die zich het afgelopen jaar weigerde te verbinden aan vergelijkbare plannen. Trump lijkt daar nu ook toe bereid. Op de dag van de persconferentie regelde hij een telefoongesprek tussen Netanyahu en de Qatarese premier Mohammed bin Abdulrahman al-Thani, waarin Netanyahu excuses aanbood voor een recent mislukte Israëlische luchtaanval op Hamasleiders in Doha, die alle bondgenoten van Amerika in de Golf woedend had gemaakt.
Vooruitzichten
Het plan van Trump bevat veel elementen van een voorstel waarmee zijn voorganger Joe Biden in mei 2024 op de proppen kwam. Het lijkt ook sterk op de tweede fase van het staakt-het-vurenakkoord dat Israël eerder dit jaar afwees, terwijl Trump er toen onverschillig tegenover stond. Toch kreeg Trump Netanyahu nu zover om het plan in principe te aanvaarden én te erkennen dat er geen Israëlische annexatie van Gaza komt. Hamas bracht dood en vernieling over Gaza, terwijl Israël zichzelf internationaal isoleerde en door velen werd veroordeeld. Het lijkt moeilijk voorstelbaar dat Hamas Trumps pragmatische visie nu zal omarmen, of dat Netanyahu zijn eeuwige oorlog opgeeft. Maar zelfs als Trumps ‘eeuwige vrede’ onhaalbaar blijft, heeft hij de beste kans tot nu toe gecreëerd om deze oorlog te beëindigen.
Hoe Israël de steun van de Amerikanen aan het verliezen is: ‘De peilingen zijn onthutsend’
