‘Het besef groeit ook in Turkije dat hun leiderschap niet echt democratisch is’

© Reuters
Simon Demeulemeester

In Turkije zijn ongeziene protesten tegen het autoritaire bewind van premier Recip Tayyip Erdogan losgebarsten. Is daarmee een Turkse Lente op komst? Wat met het leger? En komen Erdogan en zijn AKP in gevaar? Drie vragen aan journalist Jelle Henneman, die net enkele dagen in Turkije doorgebracht heeft.

In Turkije zijn ongeziene protesten tegen het autoritaire bewind van premier Recip Tayyip Erdogan losgebarsten. Is daarmee een Turkse Lente op komst? Wat met het leger? En komen Erdogan en zijn AKP in gevaar? Drie vragen aan journalist Jelle Henneman, die net enkele dagen in Turkije doorgebracht heeft.Is er een Turkse Lente op komst?

Jelle Henneman: ‘Dat hangt ervan af wat je daarmee bedoelt. Ten eerste gaat deze opstand niet over brood, zoals de Arabische Lente, wel over het Turkse leiderschap. In Turkije staan ze wat dat betreft een stuk verder. Premier Recep Tayyip Erdogan meent dat wie tegen hem is, tegen de democratie is. Daarmee doet hij in feite niets anders dan wat de kemalisten voor hem deden. De eigen machtsbasis wordt gezien als het argument om de rest van de bevolking te koeioneren. Onder Kemal Atatürk was de islam kop van jut, nu zijn de islamisten van de AKP aan de macht.

Ten tweede is die vraag ook moeilijk te beoordelen omdat het in Turkije erg moeilijk is om de mainstream aan te duiden. De Turkse samenleving is erg gepolariseerd: je hebt de secularisten, de oriëntalisten, de nationalisten, de islamisten, de moslims, …

De vraag die we dan kunnen stellen is, is dat aan het veranderen omdat men inziet dat deze vorm van leiderschap geen volwaardig democratisch leiderschap is? In een volwassen democratie houdt de leider ook rekening met zij die niet voor hem gekozen hebben. Dat is sinds 1923, met de aanvang van het kemalisme, nooit doorgedrongen in de Turkse democratie – noch bij de kemalisten, noch bij Erdogan.

Een ander verschil met de Arabische Lente is wie hier op straat komt: dit is niet het lompenproletariaat. Ik waande me op Rock Werchter tijdens die optochten. Er waren vooral jongeren, vrouwen op hoge hakjes, professoren, … Toen ik aan Turken vroeg of het Taksimplein (waar de onlusten uitbraken, red.) hun Tahrirplein wordt, antwoorden ze dat ze zich eerder vergelijken met de Occupy-bewegingen.

Erdogan wordt ‘Gazman’ genoemd. En waarom dat is, heb ik gemerkt toen ik rustig een pintje aan het drinken was in een café. Plots begonnen mijn ogen te prikken, door het traangas. De politie gooide die uit helikopters naar beneden. En dat op een moment dat het eigenlijk kalm was – ze wilden de straten gewoon leegmaken. Daar gaat dit protest om: je mening mogen uiten, kritiek mogen geven. Dat de politie traangas en pepperspray inzet tegen een hoop groene jongens die een stadspark (het zogenaamde Gezi Park, red.) willen, dat pikken ze niet meer.

Niemand verwacht echt het aftreden van Erdogan, ook al vragen ze dat, maar wel dat hij zijn leiderschap bijstelt. Het gevoel heerste dat Erdogan niet zal toegeven, dat hij zich niet zal excuseren. Maar ook dat hij dit niet kan volhouden. Het belooft dus een hete zomer te worden.’

Het leger is de historische machthebber in het Turkije dat Ataturk heeft vormgegeven, maar door de AKP danig aan banden gelegd. Hoe reageren de generaals?

Jelle Henneman: ‘De Turken die betogen hebben het ook gehad met het leger. Dat past in het volwassen worden van hun visie op democratie. Ze beseffen dat ze ook van dat leger dat nieuwe, democratischere leiderschap niet te verwachten hebben.

De kranten staan vol opinies over de kwestie, maar nergens wordt het leger vernoemd. Enerzijds is de kans dat ze zullen ingrijpen zeer klein, en anderzijds zitten de betogers er ook niet op te wachten.’

Recip Erdogan kan geen vierde keer premier worden. Zijn plan is om in 2014 de fakkel over te nemen van president Abdullah Gül, maar niet zonder eerst de macht van dat ambt flink uit te breiden. Komt zijn plan hiermee in gevaar? Hij heeft er immers een erg breed draagvlak voor nodig.

Jelle Henneman: ‘Niemand twijfelt er aan dat mochten er morgen verkiezingen zijn, de AKP van Erdogan met de vingers in de neus wint. De oppositie is erg verdeeld, maar ze groeit nu een beetje naar elkaar toe. Het kan dus zijn dat Erdogan geen 50 procent meer haalt, maar ‘slechts’ 40. Als Erdogan zijn plan wil doordrukken, heeft hij echter een constitutionele meerderheid nodig. Hij zal dus anderen nodig hebben.

Het kan wel dat de AKP Istanbul verliest door er nu zo huis te houden. Er liepen in de conservatieve wijken ook islamisten, de machtsbasis van de AKP, in de optochten mee. Istanbul mag dan niet meer de hoofdstad zijn, het is nog steeds economisch en cultureel een erg belangrijke stad en kan dus een voorbode zijn – vergelijk het met Antwerpen bij ons. Erdogan was er burgemeester, en hij en de AKP zijn er groot geworden.

Het is wel ironisch dat net zijn machtsbasis, de rijker wordende middenklasse, zich nu vragen begint te stellen. Zij zijn dankzij de erg liberale en kapitalistische AKP dan wel rijker geworden, hun verwachtingen zijn ook gegroeid. En ze zijn niet alleen.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content