Van Peru en Nepal tot Indonesië en de Filipijnen: wereldwijd gaan jongeren de straat op om de ongelijkheid in hun land aan te kaarten. Soms in schooluniform, soms met een anime-vlag in de hand, bijna altijd beïnvloed door sociale media. ‘Het is hoog tijd dat politici de politieke expressie van jongeren op sociale media serieus nemen.’
‘Dit is een waarschuwing voor de regering. Ze moet naar haar volk luisteren’. Toen de Indonesische muurschilder Emas Muhammad Ferdas dit eind augustus aan CNN vertelde, had hij het niet over molotovcocktails of geweld. Hij had het over een vlag: de lachende doodskop met strohoed van de zogeheten Straw Hat Pirates uit de Japanse mangareeks One Piece.
Eind augustus groeide die vlag in Indonesië uit tot het symbool van de jongerenprotesten tegen de buitensporige voordelen die parlementsleden genieten. Een paar weken later hesen gen Z-betogers in Nepal dezelfde vlag toen ze het parlement in de hoofdstad Kathmandu in brand staken en de corrupte regering omverwierpen. In Manilla in de Filipijnen vond op 21 september dan weer het grootste anticorruptieprotest in tien jaar tijd plaats, met opnieuw veel jonge betogers én de piratenvlag.
De golf van protesten die in Indonesië, Nepal en de Filipijnen duizenden mensen op de been bracht, wordt door de Aziatische jongeren de ‘Aziatische lente’ of ‘the global gen Z uprising’ genoemd.
‘Sociale media fungeren tegelijk als klaagmuur, megafoon en logistiek instrument om demonstraties op poten te zetten.’
Olie op het vuur
De protesten hebben twee dingen gemeen. Eén: ze ontstaan uit frustraties over ongelijkheid. Jongeren hebben het gevoel dat ze geen kansen krijgen van hun regering en keren zich tegen het establishment. Bezuinigingen, belastingverhogingen, nepotisme, werkloosheid en corruptie vormen de brandstof van de betogingen.
Twee: sociale media spelen een grote rol. ‘Sociale media fungeren tegelijk als klaagmuur, megafoon en logistiek instrument om demonstraties op poten te zetten’, zegt Cato Waeterloos, professor sociale wetenschappen aan Universiteit Hasselt. ‘Protesterende jongeren zijn niet nieuw, maar in tegenstelling tot een paar decennia geleden gebruiken ze nu sociale media’, zegt Waeterloos. ‘Sinds #MeToo en Black Lives Matter weten we dat onlinebeelden miljoenen mensen kunnen mobiliseren. Ze overstijgen het lokale en worden symbolen van breedgedragen onvrede.’
‘In Nepal zien jongeren online dat de kinderen van politici een luxeleven leiden. Zulke beelden gieten olie op het vuur.’
Hoewel de huidige protesten worden omschreven als gen Z-protesten, gaat het volgens Waeterloos niet alleen over een generatieconflict, maar ook om een klassenstrijd: jongeren versus de bevoorrechte elite. ‘Het visuele aspect speelt een grote rol. In Nepal zien jongeren bijvoorbeeld online dat de kinderen van politici een luxeleven leiden. Als er onvrede is, gieten zulke beelden olie op het vuur.’
Politiegeweld
In Indonesië zorgden onlinebeelden voor een keerpunt in de protesten. Foto’s van de 21-jarige maaltijdbezorger Affan Kurniawan, die tijdens een betoging werd aangereden door een politiewagen, gingen de wereld rond. Kurniawan, die in het ziekenhuis overleed, was niet aan het protesteren toen hij onder de auto terechtkwam, maar onderweg voor een levering. Na zijn dood werden de protesten grimmiger. Overheidsgebouwen en huizen van politici werden bestormd. De woning van minister van Financiën Sri Mulyani werd geplunderd en de sportwagen van een parlementslid, dat de burgers eerder had uitgemaakt voor ‘de domste mensen ter wereld’, werd live op TikTok vernield.
Een gelijkaardig kantelmoment deed zich voor in Nepal, toen CCTV-beelden opdoken van een elfjarig meisje dat werd aangereden door het konvooi van een minister, dat na het ongeluk gewoon verder reed. Jongeren stroomden massaal de straten op, 51 van hen kwamen om door politiegeweld. Huizen van ministers en van de premier werden geplunderd en het historische Singha Durbar-paleis ging in vlammen op.
De jongerenprotesten gaan er opvallend gewelddadig aan toe. ‘Geweld van beide kanten kan een vicieuze cirkel in gang zetten’, zegt Waeterloos. ‘Omdat er vaak geen duidelijke organisatie achter zit, is het moeilijk te begrijpen waar een beweging precies voor staat. Dat maakt ze kwetsbaar voor desinformatie en geweld.’
Selfies
Er worden selfies gemaakt voor een brandend parlementsgebouw en TikTok-dansjes krijgen een apocalyptische achtergrond. Als gen Z protesteert, doet ze dat met een vleugje humor. ‘Het illustreert de verwevenheid van politiek, pop- en memecultuur’, stelt Waeterloos. ‘Sociale media zijn het primaire informatiekanaal van jongeren, en entertainment en nieuws lopen er door elkaar.’
Het is dan ook niet verrassend dat het symbool van de protesten een vlag is uit de populaire anime One Piece. De reeks vertelt het verhaal van een piratenbemanning die in opstand komt tegen een almachtige wereldorde en vecht voor vrijheid en gelijkheid. De vlag is voor de jongeren een symbool geworden voor verzet tegen onderdrukking en het recht om je eigen koers te varen.
‘De politiek loopt het risico de protesten te onderschatten.’
De vlag heeft invloed tot ver buiten Azië. In Peru wapperde de Straw Hat-vlag tijdens jongerenprotesten tegen georganiseerde misdaad en president Dina Boluarte. En ze werd gespot in de straten van Parijs tijdens de recente ‘Bloquons tout’-acties. ‘Symbolen zoals een piratenvlag uit een bekende anime geven jongeren de kans om hun politieke identiteit uit te drukken en tegelijk een gedeelde beweging vorm te geven’, zegt Waeterloos.
Generatiekloof
De afgelopen jaren vonden vergelijkbare protesten plaats in Bangladesh (2024) en Sri Lanka (2022), waar studenten de regeringen omverwierpen. Ook in Kenia trekken jongeren al een jaar massaal de straat op om te protesteren tegen bezuinigingen, politiegeweld en corruptie. De dood van de jonge Rex Masai in 2024, neergeschoten tijdens een demonstratie, werd een symbool van verzet. Op dit moment zijn de protesten en de dodelijke repressie ervan nog steeds gaande. En hoewel er 65 moorden gedocumenteerd werden, werd nog geen enkele agent gearresteerd of vervolgd.
Waar de volgende protestbeweging zal plaatsvinden, is koffiedik kijken. Zeker is dat de kloof tussen de jongere en oudere generaties steeds dieper wordt, zegt Waeterloos. ‘De politiek loopt het risico de protesten te onderschatten, omdat ze zo gefragmenteerd en vluchtig lijken.’ Volgens haar is het hoog tijd dat politici en onderzoekers deze nieuwe vormen van politieke expressie serieus nemen. ‘Anders dreigt de onvrede alleen maar verder te escaleren.’