Professor Internationale Politiek Tom Sauer vindt dat Europa het nieuwe Amerikaanse vredesplan au serieux moet nemen. ‘Het zou niet de eerste keer zijn dat een nieuwe veiligheidsarchitectuur wordt uitgetekend na een grote oorlog. Daarvoor gaan we wel aan tafel moeten willen zitten, en gebruik maken van diplomatie.’
De Amerikanen en de Russen hebben de laatste weken achter de schermen gewerkt aan een 28-puntenplan om vrede te bewerkstelligen in Oekraïne. Ook Oekraïne zou betrokken geweest zijn. Nog voor de inkt droog was, staat Europa weer aan de kant te jammeren dat het niet betrokken werd. Er zijn nochtans veel redenen om het vredesplan au serieux te nemen.
De oorlog op Europees grondgebied startte meer dan drie en een half jaar geleden. Honderdduizenden militairen hebben het leven gelaten, aan beide zijden. Nog meer zijn voor het leven gekwetst. Miljoenen zijn gevlucht. De Oekraïense economie kan enkel overleven dankzij Westerse geldelijke steun van tientallen miljarden per jaar. De Russische oorlogseconomie is ook niet eeuwig vol te houden. En op het terrein boekt Rusland salamigewijs voortgang.
Oekraïne staat er niet goed voor. Noch qua aantal manschappen, noch qua munitievoorraden. Het afgelopen jaar hebben tienduizenden Oekraïense soldaten de frontlinie verlaten en hoogstwaarschijnlijk het land ontvlucht. De populariteit van Zelensky is al langer dan vandaag aan het dalen. De Oekraïense bevolking is de oorlog beu. De recente corruptieschandalen – hoogstwaarschijnlijk het topje van de ijsberg – brengen de regering in Kiev in nog nauwere schoentjes. Het ziet er dus niet goed uit voor Oekraïne.
Misschien tijd om aan een plan B te denken en trachten de oorlog te stoppen, liefst door middel van een vredesakkoord? Oekraïne heeft meer redenen om aan tafel te gaan dan Rusland. Maar ook Rusland lijkt bereid, gezien het recente vredesplan. De details van het plan zijn ondertussen bekend en bevat onder meer volgende punten: Oekraïne blijft soeverein, maar zou geen lid van de NAVO kunnen worden, wel van de EU; de geannexeerde gebieden zouden bij Rusland komen/blijven, inclusief de stukken van de Donbas die nog in Oekraïense handen zijn; het Oekraïense leger moet afslanken; er komen geen Westerse troepen in Oekraïne, wel andere veiligheidsgaranties; in Oekraïne moet de Russische taal opnieuw worden erkend alsook de Russisch-Orthodoxe kerk. Echt verrassend is deze lijst niet.
Die zal ook niet te nemen of te laten zijn.
Het is nu aan Oekraïne om duidelijk te maken wat haar rode lijnen zijn. Maar als beiden er niet uit geraken, kan men er van op aan dat Trump de druk op Oekraïne gevoelig zal verhogen. Met andere woorden, Zelensky voelt de druk langs alle kanten toenemen om een einde te maken aan de ellende.
Hoe moet Europa reageren? Europa heeft zichzelf in een hoek geduwd waaruit het blijkbaar nog moeilijk uitgeraakt. Door 100% kant te kiezen voor Oekraïne is het per definitie onmogelijk te doen wat de regering van Donald Trump wel aan het doen is, met name bemiddelen. We zouden al eens kunnen beginnen om een andere bril op te zetten, met name de bril die de belangen van Europa belangrijker acht dan die van Oekraïne. Dat is de vanzelfsprekendheid zelve, behalve op het Schumanplein waar emoties, principes en grote woorden zoals internationaal recht en mensenrechten (behalve als het gaat over migranten, Palestina, Soedan, Congo, etc) overheersen.
Terwijl in de Wetstraat de begroting niet op orde geraakt en elke sector op elk niveau (federaal, Vlaams, lokaal) serieus moet besparen, is er één sector die jaarlijks vijf miljard euro meer krijgt, dus meer dan twintig miljard extra gedurende deze regeringsperiode, met name defensie (en Oekraïne). Met beloftes om in de toekomst jaarlijks nog eens tien miljard extra per jaar (!) uit te geven aan defensie. Terwijl de Europese NAVO bondgenoten nu al meer dan vier keer zoveel uitgeven aan defensie dan Rusland, en over veel meer militaire capaciteiten en manschappen beschikken.
Dit valt economisch, sociaal en dus politiek niet langer uit te leggen. De vele stakingen zijn een signaal. De rekker staat in veel Europese landen meer en meer gespannen.
Een einde (proberen te) maken aan de oorlog is niet alleen noodzakelijk vanuit humanitair perspectief, maar zou opnieuw zuurstof kunnen geven aan onze economie en politiek. Het zou ook andere bedreigingen zoals de klimaatopwarming opnieuw en terecht hoger in de prioriteitenlijst kunnen brengen.
Rusland zal altijd onze buur blijven, of je dat nu wil of niet. Dan kan je maar beter goede buren trachten te zijn. En de komende jaren zal het met Poetin zijn. Het einde van de oorlog kan een nieuwe start zijn. Het zou niet de eerste keer zijn dat een nieuwe veiligheidsarchitectuur wordt uitgetekend na een grote oorlog. Daarvoor gaan we wel aan tafel moeten willen zitten, en gebruik maken van diplomatie. Iets wat we de afgelopen drie en een half jaar onbegrijpelijk nagelaten hebben om te doen. Doorprik die Brusselse bubbel. Een nuchtere benadering graag. Laten we dus dit Amerikaans-Russisch vredesplan constructief aangrijpen om ook onze Europese duit in het zakje te doen om een einde te maken aan deze oorlog.
Tom Sauer is Professor Internationale Politiek aan de Universiteit Antwerpen en momenteel als Visiting Scholar verbonden aan SAIS-Johns Hopkins University in Washington DC.