‘Als we niet langer, of niet alleen, volgelingen van de VS zijn, wie zijn we dan wel? Dat is geen zuiver theoretische vraag: zelfkennis is niet alleen het begin van alle wijsheid, maar ook van elke strategie. En zonder strategie kunnen de Europeanen op de NAVO-top in Den Haag niet veel gaan doen’, schrijft Sven Bicop.
“De trouwste bondgenoten van de VS”. Dat is sinds decennia hoe de meeste Europese politieke en militaire leiders de rol van Europa op het wereldtoneel zien. Persoonlijk heb ik dat altijd al onvoldoende gevonden. Vandaag volstaat het overduidelijk niet meer, want de president van de VS behandelt zijn trouwe bondgenoten als gevaarlijke rivalen.
Maar als we niet langer, of niet alleen, volgelingen van de VS zijn, wie zijn we dan wel? Dat is geen zuiver theoretische vraag: zelfkennis is niet alleen het begin van alle wijsheid, maar ook van elke strategie. En zonder strategie kunnen de Europeanen op de NAVO-top in Den Haag niet veel gaan doen.
Het feit op zich dat we ons vandaag zo ongemakkelijk voelen, bewijst dat louter de bondgenoot van een ander zijn, geen strategie is. Als je niet meer bent dan een bondgenoot van de VS, dan leidt het idee dat de VS misschien niet meer om je geeft natuurlijk tot existentiële angst. Hadden we voor onszelf een rol uitgedacht die verder gaat, dan was het nog altijd moeilijk omgaan met Trump. Maar we hadden tenminste een stevige basis gehad, in de vorm van een gedeelde visie op onze eigen belangen en prioriteiten, om hem te engageren als gelijken.
Een zelf uitgevonden catch 22
In plaats daarvan hebben we onszelf opgesloten in een catch 22. Na de Tweede Wereldoorlog voelden we ons te zwak om onszelf te verdedigen tegen de Sovjetunie en vroegen daarom de VS om een militaire alliantie. Om de betrokkenheid van de VS te garanderen, zijn we sinds dan bewust zwak gebleven. Niet dat we te weinig uitgaven aan defensie – dat is een mythe. West-Europa bouwde tegelijk sterke welvaartsstaten en sterke legers. Maar zonder de inlichtingen, commandostructuren, beveiligde communicatie en ander zogenaamde “strategische enablers” die het ons mogelijk gemaakt hadden onafhankelijk van de VS te opereren.
In zekere zin werd de NAVO dus té geïntegreerd. De eerste Supreme Allied Commander Europe (SACEUR), Generaal Eisenhower, zag de NAVO als een tijdelijke oplossing tot de Europeanen hun eigen defensie op poten gezet hadden. In werkelijkheid creëerden we een permanente militaire afhankelijkheid van de VS. Het moet gezegd dat Washington zich daar uiteindelijk goed kon in vinden. De VS hielden nooit op ons te vragen om meer te doen – maar meer autonome bondgenoten, dat wilden ze niet.
Van zodra ik op dit thema begon te werken, eind jaren ’90, duwde ik als enthousiaste verdediger van een meer Europese strategie terug tegen deze afhankelijkheid. Hoeveel mensen hebben me sindsdien niet benadrukt hoe Atlantisch ze waren, en hoe fout ik was. Mijn stelling was altijd: jij mag dan wel een Atlantist zijn, maar de eigenlijke vraag is of de VS voor immer en altijd Atlantisten zullen blijven. Nu kennen we het antwoord: neen. Het Atlantisch Bondgenootschap laat Trump en de zijnen koud.
En daar is de catch 22. Als we militair afhankelijk blijven van de VS, zal deze Amerikaanse administratie zijn bijdrage aan de NAVO verminderen. Als de Europeanen zichzelf niet kunnen verdedigen, gaan wij het niet in hun plaats doen, is de niet onlogische redenering. Als we daarentegen militair autonoom worden, zal Trump zeggen: nu kunnen ze zichzelf verdedigen en zal hij de bijdrage aan de NAVO verminderen. Wat Europa nu ook doet of niet doet, het VS-engagement zal afnemen. En eens bepaalde Amerikaanse capaciteiten teruggetrokken zijn, is het zeer onwaarschijnlijk dat een VS-administratie, Republikeins of Democraat, ze ooit nog terugbrengt, gezien de sterke focus van beide partijen op China.
Deze catch 22 bestaat echter alleen in ons hoofd. Het is alleen omdat we ons geen andere strategische rol kunnen inbeelden dan die van trouwe bondgenoot, dat we zo’n verlatingsangst hebben. En dus proberen we Trump tevreden te houden door te beloven 5% van het BBP aan defensie te besteden: 3,5% aan defensie in de strikte zin, en 1,5% aan infrastructuur, weerbaarheid enzoverder.
Maar het zal niet werken. Trump geeft niet om de NAVO. Hij geeft wel om de EU – omdat hij die als een economische en ideologische rivaal ziet, die verslagen moet worden. “5%” zal hem er dus niet van weerhouden een economische oorlog te voeren tegen de EU, of zich in onze binnenlandse politiek te mengen om extreemrechts te ondersteunen. Evenmin zal het volstaan om hem ertoe aan te zetten zijn banden met Poetin te verbreken.
Een percentage onafhankelijkheid
Veel belangrijker dan de percenten, en de enige manier om de catch 22 te overstijgen, is een nieuwe strategische rol voor Europa te kiezen. Wij moeten onszelf zien als één pool van de multipolaire wereld, op dezelfde hoogte als de VS, Rusland en China, en dringend de capaciteit verwerven om autonoom te beslissen en te handelen, in de politieke, economische en militaire sfeer.
Eens ons politiek en militair leiderschap deze boodschap geïnternaliseerd heeft, zullen ze beseffen dat de catch 22 louter inbeelding was. We moeten geen schrik hebben aan ons lot overgelaten te worden, maar ons lot in eigen handen nemen. Zoals alle andere spelers in de wereldpolitiek: wij zijn de enigen die onszelf zwakker maken dan we eigenlijk zijn.
Ik ken het argument dat Europa zichzelf niet kan verdedigen zonder de VS. Mijn antwoord: het is onmogelijk – tot dat het moet en dan zullen we het doen. Of stelt iemand voor dat we ons gewoon meteen overgeven? Natuurlijk zou oorlog momenteel zeer kostelijk zijn, gezien onze fragmentatie en beperkte paraatheid. We zouden winnen, ook tegen Rusland, maar aan een gigantische kost in mensenlevens, materiaal en misschien grondgebied. Voor onszelf beslissen wie we zijn is daarom het beginpunt: van een dringende inspanning om een volledig Europees pakket van strijdkrachten te creëren, dat elke oorlog kan winnen tegen een veel meer aanvaardbare prijs. Uiteindelijk moeten we in staat zijn om, indien nodig, elke agressie af te schrikken, of ons er tegen te verdedigen, en onze periferie stabiel te houden, zonder één enkele Amerikaanse soldaat.
Dus ja, onze defensie-uitgaven moeten omhoog. Maar we moeten de inspanning baseren op wat werkelijk nodig is voor afschrikking en verdediging – niet op een cijfer dat Trump uit de lucht geplukt heeft. We moeten bovendien voorzichtig zijn, want er zullen al gauw stemmen zijn die geen onderscheid meer maken tussen de 3,5% en de 1,5%, en 5% harde defensie-uitgaven verwachten. Terwijl de echte sleutel is: een belangrijk deel van de extra middelen samenleggen om de “strategische enablers” te verwerven die ons militaire autonomie geven en een einde maken aan de afhankelijkheid van de VS.
Atlantisch
Het eigenaardige is dat Europa zich in die afhankelijkheid genesteld heeft, hoewel de NAVO een Atlantisch Bondgenootschap is: er ligt letterlijk een oceaan tussen ons en de VS. Diep in zijn binnenste kon zelfs de meeste overtuigde Atlantist niet anders dan eraan twijfelen of in een echte oorlog om het overleven de VS werkelijk bereid zou zijn de eigen bevolking en grondgebied te riskeren om die van ons te redden. Dat we desondanks zo afhankelijk gebleven zijn, getuigt van een enorm gebrek aan strategie. Als we nu aan niks anders kunnen denken dan hoe Trump blij te maken, blijven we voor altijd afhankelijk van een grootmacht die ons steeds minder relevant vindt. Tijd voor een Europees strategisch initiatief.
Prof. Dr. Sven Biscop doceert aan de UGent en leidt het programma “Europa in de wereld” aan het Egmont – Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen.