Fox News: de stem van rechts, wit en boos Amerika schuift op naar het centrum

Het was voor een Europese kijker vaak een confronterende ervaring: een uur Fox News kijken, met een presentator die met luide bullebakkenstem,alle tegenargumenten wegblafte. Maar sinds enige tijd komt er grotere nuance in het nog altijd overwegend rechtse discours. En wel omwille van de centen en het politieke bereik.

Nieuwszender Fox News is zakelijk gesproken de kip met gouden eieren. Sinds de zender in 1996 werd opgericht heeft het niet alleen de concurrentie CNN en MSNBC ver achter zich gelaten (samen halen die zenders intussen nog slechts de helft van de kijkers van Fox) maar ook een gestage en spectaculaire winst opgeleverd voor het moederbedrijven News Corp en 21th Century Fox van Rupert Murdoch. Fox News is gedurende 69 opeenvolgende kwartalen gegroeid, en maakte vorig jaar 1,2 miljard dollar (1,05 miljard euro) winst op een omzet van 2 miljard.

Die winst maakt Fox News en zijn CEO Roger Ailes (74) onaantastbaar binnen het media-imperium van Murdoch.

Zowel de aanpak van de zender als de winst zijn een gevolg van het bescheiden begin. In 1996 gingen Ailes en Fox zonder veel centen de concurrentie aan met CNN. Dat het een rechtse zender zou worden, lag voor de hand. Rechts lag het gat in de markt. Ailes, tot dan mediaconsulent voor Republikeinse politici, en Murdoch, beschouwen zichzelf als onverbloemd rechts.

Door het gebrek aan middelen kon Fox News geen buitenlandse reportages draaien, journalisten uitsturen of een correspondentennet opbouwen. De betere optie bleek: praten. Talk is cheap, vooral naar tv-normen. Ailes had samengewerkt met radiofiguur Rush Limbaugh, en in de radiowereld vond hij figuren die ook op tv konden praten. Maar omdat praten ook gauw saai kan zijn, werd er luid gepraat, werd er hevig gediscussieerd, en werden er meningen verkondigd die elders niet te horen waren, die ook wel vaker dan nodig uitzinnig waren. Zo werd Fox News een commentaarzender eerder dan nieuws-tv. Het was een netwerk voor de boze witte man, bevolkt met boze witte mannen. Men vertrok vanuit de positie van de underdog, ging tekeer tegen de ‘liberale media’ (CNN, MSNBC, de grote zenders NBC, ABC en CBS, en vooral The New York Times) maar tegelijk teerde men op wat die liberale media aan schandalen opspitten (vaak zonder bronvermelding werd dat materiaal gebruikt, om vervolgens te klagen dat de liberale media zich onvoldoende inspanden).

De basishouding van Fox News was de basishouding van de grote baas van de zender, Roger Ailes, die vond en vindt dat Amerika moet gered worden van de jaren ’60. In The Loudest Voice in the Room, een boek over Ailes dat vorig jaar uitkwam, omschrijft auteur Gabriel Sherman die basishouding als volgt: er is een epische strijd aan de gang tussen de Amerikaanse droom en de tegencultuur van de jaren ’60. Ailes ziet zichzelf als de spreekbuis, de opperbevelhebber, van het legertje dat de Amerikaanse droom verdedigt. ‘Revolutionairen’, zei hij ooit zelf, doelend op dat deel van de bevolking dat het niet met hem eens is, ‘willen mensen die hebben dingen ontnemen. Ze willen niet scheppen. Ze klitten samen om mekaar te steunen’. Hij, Ailes, ziekelijke zoon van een arbeider, wil de gewone Amerikaan voor die parasieten waarschuwen. De typische vertegenwoordiger van de revolutionair is naar zijn normen president Obama, die voor hij in de politiek ging welzijnswerker was, ‘community organiser’, nooit een echte baan had gehad, en met zijn ‘socialistische maatregelen’, zoals veralgemeende ziekteverzekering, het geld wil weghalen bij wie wel zijn best doet.

Ailes, schrijft Gabriel Sherman, vertelt vaak een anekdote over zijn vader. De jonge Roger Ailes moest uitkijken wat hij deed, hij leed en lijdt aan hemofilie, waardoor zijn bloed niet makkelijk stelpt. Op een dag was hij aan het springen op zijn bed. Zijn vader maande hem om van het bed te springen, opende zijn armen als om hem op te vangen. ‘Spring, Roger, spring!’ Toen de zoon sprong zette de vader een stap achteruit zodat Roger op de grond donderde. Zijn vader hielp hem weer overeind. ‘Vertrouw nooit iemand’, zei hij. Dat was zijn levensles: vertrouw nooit iemand.

‘Arbeidersbloed’

Een andere anekdote, uit dezelfde periode: Roger was bij een auto-ongeval betrokken en dreigde, hoewel dat ongeval niet zo ernstig was, dood te bloeden. Zijn vader en enkele werkmakkers voerden hem naar het ziekenhuis, waar die arbeiders met de juiste bloedgroep bloed afstonden waarmee de zoon gered werd. ‘Vergeet nooit dat er arbeidersbloed in je aderen stroomt’, zei zijn vader nadat Roger weer bij zijn positieven kwam. Zijn vader was een arbeider in een groot bedrijf in Ohio waar hij uiteindelijk ploegbaas zou worden van een onderhoudsteam. Hij had een goed inkomen, later een goed pensioen. Hij kon zijn kinderen laten studeren. Hij was, zoals Roger zou worden, conservatief, een vertegenwoordiger van hardwerkend Amerika, wantrouwig tegen vakbonden die volgens hem voordelen toekenden aan wie dat niet verdiende. In die fabriek in Ohio, met een sterke vakbond, was de conservatief de underdog.

Het wereldbeeld van Roger Ailes werd het wereldbeeld van Fox News. Fox News werd de omroep van wantrouwig Amerika.

De zender had de tijd mee. Kort na de oprichting barstte het Lewinsky-schandaal los – het perfecte schandaal voor moraalridders. Vervolgens kwam er de hertelling in Florida na de presidentsverkiezingen die uiteindelijk tot de verkiezing leidden van George W. Bush, met een minderheid van stemmen. Geen jaar later was er 11 september.

Ailes had zijn strepen verdiend als media-adviseur voor Richard Nixon in 1968. Later werd hij campagneleider en strategist voor een aantal Republikeinse kandidaten, niet in het minst van G.H. Bush, bij de presidentsverkiezing in 1988, die hij won na een vuile campagne.

Fox News, aldus Sherman, was voor de nu 74-jarige Ailes een verlengstuk van zijn carrière als campagneleider voor Republikeinen. Hij wou met zijn zender drie dingen bereiken: zoveel mogelijk financiële winst, politieke overwinningen voor de Republikeinen, en de Amerikaanse droom veiligstellen tegenover zij die hem belagen.

Op het eerste punt was zijn succes overdonderend. Op het tweede punt niet zo. Fox News gaf de extremisten van de Tea Party een forum, daarbij nitwits, sterrenwichelaars, christenen die zo conservatief waren dat ze alleen nog voor zichzelf spraken, en hun aanwezigheid haalde (gematigde) stemmen weg bij de Republikeinen. Sinds Fox News uitzendt zijn er vaker Democratische overwinningen geweest dan Republikeinse. Ailes, en zijn baas Rupert Murdoch, hebben zich wel een machtspositie verworven binnen de Republikeinse partij. Zo lieten Murdoch en in mindere mate Ailes verstaan dat ze geen zin hadden in een nieuwe presidentskandidatuur van Mitt Romney. Geen week nadat Murdoch geeuwend en zichtbaar ongeïnteresseerd was gesignaleerd bij een speech van Romney, maakte die duidelijk dat hij geen kandidaat zou zijn. Je kunt moeilijk een Republikeins kandidaat zijn zonder de steun van Fox News.

Kerstmis verdedigd

Op het derde punt liet Ailes zijn presentatoren controverses aanstoken die allicht alleen in zijn hoofd bestonden. Zo waarschuwt Fox News, en met name steranker Bill O’Reilly, al jaren dat ‘progressieve seculieren’ het op kerstdag gemunt hebben. Voor die seculieren zou kerstmis als uiting van christelijke dominantie onbetamelijk en onaanvaardbaar zijn. Ze zullen niet rusten vooraleer de feestdag van de kalender is geschrapt.

Tegenwoordig is het een campagnepunt van Fox dat president Obama de term moslimterrorist nooit gebruikt (hij gebruikt soms ‘religieus terrorist’). Waarom niet de dingen noemen wat ze zijn? En waarom is hij wel helder over de rol van het christendom in de kruistochten en in de slavernij, dingen die terroristen aangrijpen om hun eigen wreedheden te rechtvaardigen?

Dat Fox News, doorgaans onbillijk, altijd drammerig en luid, bestaat nog steeds, maar in de steile opgang van Fox waren enkele elementen niet zo positief.. De achterban wordt ouder, sterft uit. Uit onderzoek bleek dat mensen die zichzelf als ‘consistent conservatief’ beschouwen al voor 84 procent naar Fox News kijken. Tweede vaststelling: hoe partijdiger de presentator, hoe minder kijkers, en hoe meer oudere kijkers. Je kunt dan wel op de welvaartstaat kappen, en op zwangerschapsverlof, en op het homohuwelijk, maar een snel groeiende groep Amerikanen is voor die dingen, en een snel slinkende groep is tegen. Het is niet dat de boze witte mannen opgeraken, maar ze vormen geen basis meer voor een tv-station dat blijvende groei nastreeft. Ze vormen trouwens ook geen voldoende basis meer voor een Republikeinse partij die overwinningen nastreeft.

Pendeldiplomatie

De zichtbare kentering kwam er in november 2012, in de nacht dat Obama werd herkozen.

Ailes heeft het niet voor Obama. Hij had met ontslag gedreigd toen zijn iets meer pragmatische baas Rupert Murdoch had overwogen om in 2008 enkele van zijn kranten Obama te laten ondersteunen. Murdoch koos voor Ailes en tegen Obama – zijn kranten ondersteunden John McCain.

In 2012 had Ailes aan vrienden laten weten dat hij naar Ierland zou migreren bij herverkiezing van de president. Ailes had er alles aan gedaan om generaal David Petraeus, held van Irak en Afghanistan, te bewegen tot een kandidatuur namens de Republikeinen. Hij had zelfs pendeldiplomatie naar Afghanistan georganiseerd. Petraeus had andere plannen. Uiteindelijk werd Mitt Romney de kandidaat. Ailes ging zover de niet als ‘bonafide conservatief’ beschouwde Romney te steunen en gedeeltelijk te coachen. Maar Romney verloor zwaar en Ailes verhuisde niet.

In de verkiezingsnacht bleef Karl Rove, de onzichtbare en vaak zichtbare hand achter de verkiezingsoverwinningen van George W. Bush en een langdurige medewerker van Fox News, maar doordrammen over de staat Ohio, die nog in de richting van Romney kon kantelen. Andere zenders verklaarden Obama gewonnen, de eigen specialisten van Fox gaven Obama de winst in Ohio, maar Rove, een gedroomde tegenstander van links en een icoon voor rechts, bleef maar factoren opsommen, statistieken opzoeken, ongetelde stemmen aanhalen, waarmee Ohio alsnog naar Romney zou gaan. Rove was op dat moment een slachtoffer van zijn eigen propaganda geworden, hij was de Fox-kijker geworden, die weigerde te geloven dat de Amerikanen zo dom konden zijn deze president opnieuw te verkiezen.

Presentatrice Megyn Kelly, een jonge veertiger, slim, hoog opgeleid, blond, met benen die te pas en te onpas in beeld komen, vaak breed glimlachend (als verschillend van de boze witte mannen), kon het niet meer aanzien. En toen Rove voor de zoveelste keer probeerde te argumenten dat alles nog kon kantelen, kwam ze tussen. ‘Is dit’, vroeg ze aan het idool van rechts, ‘een rekensom die je als Republikein maakt om je beter te voelen, of is het echt?’

The New York Times schreef naderhand dat ‘Fox News aan de kant van journalistiek belandde, van de feiten en van een in de realiteit gegronde verhaallijn als verschillend van de partijfantasie’ die men gewoonlijk met Fox associeerde. In termen van Fox News was dit vadermoord. Rove vertegenwoordigde alles wat was geweest. En hij werd onderuit gehaald. Megyn Kelly maakte duidelijk hoe belachelijk hij wel was.

Onlangs lanceerde de Times in haar zondagsmagazine een term die dit omschrijft. Het was een Megyn-moment. Megyn Kelly, die kort na deze tussenkomst haar eigen show kreeg (The Kelly File), en die qua ratings en kijkbereik intussen O’Reilly op de hielen zit, verrast haar kijkers door af en toe standpunten in te nemen die afwijken van het Fox-model. Zo leidde ze tijdens een interview met voormalig vice-president Dick Cheney een vraag in met volgende opmerking: ‘Keer op keer heeft de geschiedenis geleerd dat je het mis had inzake Irak’. Cheney is meer nog dan Rove een held van rechts (en van de olielobby). Hij werd tot dan unaniem bejubeld door Fox News. Het verdere interview verliep saai, maar de beginzin werd opgepikt door komiek Jon Stewart, die een vreugdedansje maakte terwijl hij het fragment uitzond.

Een ander Megyn-moment: een man argumenteerde, ooit een courante mening op Fox, dat vrouwen die werken ingaan tegen de biologische ordening van de wereld. ‘Wie’, zo vroeg Kelly hem, ‘is er doodgegaan en heeft van jou de minister van wetenschap gemaakt (scientist in chief)?’ De man kwam de vraag niet meer te boven.

Het zijn geen revolutionaire uitspraken of vragen, maar binnen het universum van Fox zijn ze baanbrekend. Zo baanbrekend dat de naar Amerikaanse normen progressieve nieuwssite Huffington Post en komiek Jon Stewart nu geregeld Fox positief vermelden. Niet altijd, want er zijn ook Megyn-momenten die in de andere richting gaan. Zo verklaarde ze, als grap, zei ze later, dat Santa Claus absoluut blank was.

Het voorzichtig applaus van links valt samen met kritiek van rechts. Republikeinse presidentskandidaten, zoals Sarah Palin (die na 2008 in dienst kwam van Fox News, maar later ontslagen werd, volgens eensluidende officieuze bronnen omwille van incompetentie) doen hun beklag dat ze nauwelijks nog op Fox mogen verschijnen. Populaire maar enigszins geschifte figuren zoals Glenn Beck werden afgevoerd. Oudere kijkers vinden de ‘ruk naar links’ onverteerbaar en kiezen voor internetprogramma’s waar de oude waarden nog wel onbezoedeld worden gepresenteerd.

‘Ruk naar links’ is trouwens een notie die in dit geval nergens op slaat. Presentator Sean Hannity kan als vanouds zijn onversneden Republikeinse lijn blijven vertegenwoordigen, zij het op een later uur en voor minder kijkers. O’Reilly blijft zich opstellen als de stem van de gewone man, maar zoals die gewone man ziet hij nu geen graten meer in bedrijven die bekende holibi’s inschakelen voor reclameboodschappen. Vrijdag verdedigde hij het recht van Obama om bepaalde ontmoetingen geheim te houden – ‘Cheney deed dat ook’. Het is een billijkheid die vijf jaar geleden ondenkbaar was. Hij blijft weliswaar nog altijd op zijn hoede voor aanvallen op het kerstfeest, en voor academici die terrorisme verdedigen, of voor de rechtenorganisatie ACLU, maar mildheid is een eind dichterbij gekomen.

Megyn Kelly vertegenwoordigt de grotere diversiteit van Fox News, zij wint de jonge kijkers die Fox wil binnenhalen. Ze is nog altijd rechts, maar ze verdedigt feministische standpunten, ze haalt wetenschappers naar haar studio die Republikeinse hopefuls tegenspreken omtrent vaccinatie. Ze loopt wel weer netjes mee in het Fox-verhaal over het niet-gebruik van de term moslimterrorist door de president. Het ongewisse is een aantrekkingspunt: je weet niet aan welke kant van het debat ze zal belanden.

Ailes heeft, volgens zijn niet-geautoriseerde biograaf Gabriel Sherman, de ambitie om de nieuwsuitzendingen van de grote netwerken af te troeven. Dan is er nog werk aan de winkel, want Megyn Kelly en O’Reilly halen dagelijks 2 à 3 miljoen kijkers daar waar de nieuwsuitzendingen van de netwerken NBC, CBS en ABC in de waaier van 6 tot 8 miljoen zitten.

6 of 8 miljoen is voor Fox nog een heel ver verschiet. Maar tot dusver werkt de minder rechtse toon positief. Er komen meer ‘politiek gematigde’ kijkers bij dan er conservatieven afhaken.

De litmustekst voor Ailes worden de volgende presidentsverkiezingen. Wie wordt de Republikeinse kandidaat, en kan Fox haar of hem aan een verkiezingsoverwinning helpen? En kan daarmee alsnog de tegencultuur van de jaren ’60 worden gestopt?