Conservatief denker en politiek consultant Joshua Livestro trekt een duidelijke conclusie na de Tweede Kamerverkiezingen. ‘Centrumpartijen die met de PVV samenwerken worden afgestraft, en centrumpartijen die de PVV expliciet uitsluiten gaan erop vooruit.’
‘We zijn feitelijk meer op België gaan lijken’, verrast Joshua Livestro wanneer we hem de ochtend na de Tweede Kamerverkiezingen in Nederland opbellen. Zelfs als voorlopig nog niet duidelijk is welke partij de grootste wordt, lijkt het duidelijk dat de PVV van Geert Wilders buitenspel zal staan. ‘Wij zullen als Nederlanders niet snel het woord cordon sanitaire uitspreken, maar dat is wel wat we min of meer gaan doen. We hebben het even anders geprobeerd, maar finaal wordt extreemrechts hier opnieuw naar de politieke marge gemanoeuvreerd.’
Als voormalig adviseur voor de VVD volgt Livestro de Nederlandse en Europese politiek op de voet. Hij is een uitgesproken conservatief, die er evenwel niet voor terugschrikt om partijen ter rechterzijde op de regels van het fatsoen te wijzen.
Joshua Livestro: Eigenlijk zijn deze verkiezingen een correctie. Bij de vorige verkiezingen waren enkele partijen, zoals VVD en Nieuw Sociaal Contract, zo onvoorzichtig om de deur voor samenwerking met extreemrechts open te zetten. Dat is de voornaamste conclusie: centrumpartijen die met de PVV samenwerken worden afgestraft, en centrumpartijen die de PVV expliciet uitsluiten gaan erop vooruit. Zowel het CDA als D66 is beloond door de kiezer omdat ze duidelijk waren dat ze met de PVV geen zaken zouden doen.
Bent u verrast dat de VVD ondanks de slechte peilingen toch standhoudt?
Livestro: Laten we eerst even op voorhand stellen: dit was een slechte uitslag, nadat ze ook een hele slechte campagne hebben gevoerd. Doordat ze eerst nog slechter scoorden in de peilingen leeft nu de indruk dat het wel meevalt. Ten onrechte. Als je weet hoe het VVD-electoraat is opgebouwd, kun je enkel constateren dat de VVD hier maar beter harde conclusies uit trekt.
Hoe moeten we het VVD-electoraat begrijpen?
Livestro: Er zijn tien zetels die de VVD altijd naar de bank kan brengen, hoe slecht het ook gaat. Dat zijn kiezers die altijd, ongeacht het weer of de stand van het land, VVD stemmen. Dan zijn er nog eens tien zetels die enkel in extreme omstandigheden van hun VVD-stem afwijken. Dat is al veertig jaar de basis van de partij. Het succes van Rutte was net dat hij andere groepen kiezers wist aan te trekken. Die periode lijkt nu voorbij. De VVD is niet langer de hoofdtafel van de macht, maar de bijzettafel. Het is niet langer een alternatief voor kiezers die naar de PVV neigen.
‘Kennelijk zitten in zowat alle Europese landen een kwart à een derde van de kiezers in dat extreemrechtse blok. Het is uiterst zorgwekkend dat al die stemmen nu ook naar dergelijke partijen gaan.’
Ondanks het verlies bij de PVV lijkt radicaalrechts in Nederland niet kleiner te worden.
Livestro: Dat zien we in heel Europa. Kennelijk zitten in zowat alle Europese landen een kwart à een derde van de kiezers in dat extreemrechtse blok. Het is uiterst zorgwekkend dat al die stemmen nu ook naar dergelijke partijen gaan. Vroeger ging een deel van die stemmen nog naar traditionele partijen. Hun kiezers stappen net als hun kandidaten voortdurend over van partij. Geert Wilders en Joost Eerdmans, de partijleider van JA21, zijn beiden afkomstig uit de grote, traditionele partijen.
VVD heeft de sleutel: dit zijn de 5 belangrijkste conclusies van de Nederlandse verkiezingen
Acht u het mogelijk dat JA21 een blijver wordt ter rechterzijde?
Livestro: JA21 is het zoveelste vehikel waarop die radicaalrechtse kiezers hun hoop vestigen. Er is wel degelijk een gat in de markt voor een partij die rechtse kiezers aanspreekt, maar tegelijk pragmatisch genoeg is om mee te besturen. Dat laat de N-VA in België zien. Alleen durf ik te betwijfelen dat JA21 die partij zal worden.
Waarom niet?
Livestro: JA21 is niet veel meer dan een vergaarbak van politici die elders zijn weggegaan. Ik acht het mogelijk dat Ingrid Coenradie, die tot voor kort staatssecretaris was voor de PVV, zo’n partij zou kunnen leiden. Maar ik betwijfel of JA21-leider Joost Eerdmans dat zal toelaten. Het is niet uitgesloten dat er binnenkort weer Kamerleden zich zullen afsplitsen.
‘Het zal niet eenvoudig zijn om de VVD en GroenLinks-PvdA samen te brengen. Dat zal niet lukken voor de kerst.’
Acht u het mogelijk dat de formatie deze keer wel snel zal gaan?
Livestro: Er is eigenlijk maar één echte optie: een coalitie met D66, CDA, VVD en Groenlinks-PvdA. De optie ‘over rechts’ met JA21 in plaats van GroenLinks-PvdA, die gisteren even mogelijk lijkt, is ondertussen weggevallen. De VVD zal wellicht nog wel een kunstmatige poging doen om die optie levend te houden, maar finaal is het ook voor hen geen aantrekkelijke optie. Maar ook dan zal het niet eenvoudig zijn om de VVD en GroenLinks-PvdA samen te brengen. Dat zal niet lukken voor de kerst.
VVD-leider Dilan Yesilgöz heeft GroenLinks-PvdA zelfs expliciet uitgesloten.
Livestro: Ach ja, dat kan voor een deel geprojecteerd worden op de persoon van Timmermans. Nu die zich op zijn zwaard heeft gestort kan de VVD zeggen dat de kiezer heeft gesproken en dat er door zijn vertrek ‘een nieuwe werkelijkheid’ is ontstaan. Al zal er nog steeds hysterisch op links worden geschoten. Ten rechterzijde doet men het soms voorkomen alsof GroenLinks-PvdA een grotere dreiging is voor Nederland dan Vladimir Poetin. Maar goed, finaal moet het land geregeerd worden, zoals men zegt in Den Haag. En finaal is de traditie bij de VVD wel echt sterk om mee te doen.
Ziet u nog andere opties?
Livestro: In theorie zou Jetten de Pedro Sanchez-methode kunnen toepassen: een coalitie van D66, CDA en PvdA-Groenlinks die dan stemmen sprokkelt bij de kleine partijtjes op links. Maar daarvoor zou Jetten talenten moeten aanspreken die momenteel niet in hem vermoed worden. En ook het CDA zal daar niet zomaar in meegaan.
Binnen D66 gold lange tijd de leuze ‘regeren is halveren’. Dreigt Jetten ook met zo’n scenario rekening te moeten houden?
Livestro: Daar ben ik niet van overtuigd. Dat gebeurde vroeger misschien, toen D66 het bijzettafeltje van de macht was. Vandaag is D66 de tafel. Dat betekent dat je moet onderhandelen en compromissen sluiten, maar je hebt toch net iets meer controle als je de grootste bent. Dat hoeft deze keer niet te gebeuren.
Van stijve hark tot wannabe Rutte: wie is Rob Jetten, de D66-leider die op kop ligt om premier van Nederland te worden?