Dirk Rochtus staat stil bij de regeringsverklaring van de nieuwe Duitse bondskanselier Friedrich Merz, en het voornemen om het defensiebudget te verhogen, tot 5% van het BNP.
De regeringsverklaring van Friedrich Merz (CDU) afgelopen woensdag liegt er niet om. De christendemocratische bondskanselier wil Duitsland weer een leidende rol in Europa zien opnemen. Als het van hem afhangt, wordt het Duitse leger, de Bundeswehr, zelfs het conventioneel sterkste op het oude continent. Johann Wadephul (CDU), zijn minister van Buitenlandse Zaken, is alvast mee.
Op de conferentie van zijn NAVO-ambtgenoten in het Turkse Antalya had hij zijn Amerikaanse collega Marco Rubio een verhoging van het Duitse defensiebudget tot 5% van het BNP toegezegd. Dat nieuws sloeg in de internationale gemeenschap als een spreekwoordelijke bom in. Want tot nu toe had Duitsland alle zeilen moeten bijzetten om ook maar 2% te bereiken. Elke verhoging met 1% betekent een meeruitgave van 45 miljard euro. 5% komt dus neer op een dikke 225 miljard euro. De helft trouwens van de jaarlijkse begroting.
Volgens Gerald Diesener, militair historicus uit Leipzig, wreekt zich nu de jarenlange onderfinanciering van het leger. De meerderheid van de bevolking zou zich daarom afvragen of de nieuwe uitdaging – meer uitrusting, meer personeel – ondanks de vele miljarden wel te volbrengen is en, zo ja, met welke tijdspanne te rekenen valt.
Draaischijf
Merz had het pad voor meer financiering al geëffend door met een tweederdemeerderheid in de oude Bondsdag de schuldenrem los te laten. Die had immers het maken van nieuwe schulden beperkt tot 0,35 % van het bbp. De ruzie tussen de Amerikaanse president Donald Trump en zijn Oekraïense ambtgenoot Volodymyr Zelensky in het Oval Office zou Merz aangespoord hebben tot die grote, revolutionair te noemen stap.
In feite liep hij al langer met die plannen rond. Toen hij eind januari nog in de oppositie zat, had hij al gezegd: ‘We moeten ons kunnen verdedigen opdat we ons niet moeten verdedigen.’
Die zin heeft hij nu in zijn eerste grote rede als kersvers bondskanselier herhaald. In de oren van de Duitsers weerklinkt daarin de afschrikkingsdoctrine van Carl von Clausewitz, de beroemde Pruisische generaal en militaire theoreticus. De verhoging van het defensiedebat, en wel een drastische, zat er sowieso aan te komen met Merz. Hij wil van Duitsland bovendien ‘de centrale draaischijf van de NAVO’ maken, een logistieke uitvalsbasis voor het uitsturen van Duitse troepen en die van de bondgenoten naar Oost-Europa. Dat vereist de modernisering van bruggen, land- en spoorwegen. Wadephul sprak dan ook van een opsplitsing van het beoogde bedrag in 3,5% voor de klassieke defensie-uitgaven en 1,5% voor een aan militaire noden aangepaste infrastructuur.
Eerste viool
Rubio was opgetogen over het Duitse voorstel. Daarachter gaat niet toevallig een doordachte strategie schuil. Na het alarmisme in maart over een eventuele barst binnen het Westerse bondgenootschap wil Wadephul nu dat de Verenigde Staten van Amerika ‘zich duidelijk bekennen tot artikel 5’ van het NAVO-handvest.
Concreet betekent dit dat Amerika verder Europa zijn nucleaire paraplu boven het hoofd houdt en er voldoende troepen stationeert. Voor de Duitse regering gaat het om meer dan Oekraïne. De Europese vredesorde staat in haar geheel op het spel. Duitsland wil binnen een sterker staand Europa de eerste viool spelen in samenklank met uitverkoren bondgenoten.
Merz moet dan toch nog eerst de bittere diplomatieke pil slikken dat het ultimatum van de regeringsleiders van Duitsland, Frankrijk, Polen en het Verenigd Koninkrijk aan Rusland geen weerklank vond bij Poetin. Als Moskou geen wapenstilstand aanvaardde, zou de ‘druk op de Russische oorlogsmachine’ verhoogd worden. Heel gevaarlijk, want moet Merz nu om zijn geloofwaardigheid te herstellen de Taurus-raketten leveren aan Oekraïne? Maar hij wil naar eigen zeggen toch niet dat Duitsland ‘oorlogspartij’ wordt?
Met scherp schieten
Coalitiepartner SPD waarschuwt de CDU ervoor overijld te werk te gaan en over cijfers te ‘speculeren’. Vanuit de oppositie steunt enkel de liberale FDP de verhoging als ‘iets waarvoor het hoog tijd’ was. De andere oppositiepartijen schieten met scherp. ‘Compleet absurd’, klinkt het bij de AfD, ‘procent-fetisjisme’ bij de Groenen, en een ‘verwoestende entree van Wadephul’ bij Die Linke. Sahra Wagenknecht van het naar haar genoemde BSW stelt dat die ‘waanzinnige’ verhoging gepaard zal gaan met enorme besnoeiingen in de sociale uitgaven voor onderwijs, gezondheid en pensioenen. Wat denkt de bevolking zelf? Die kritische partijen zijn goed voor meer dan 40% van de kiezers.
Merz is bereid om een heel hoge prijs te betalen voor de blijvende betrokkenheid van Amerika bij Europa. Het stemt tot nadenken dat hij telkens weer veel ‘toegeeft’ om toch maar zijn doelen te kunnen halen. Hier gebeurt het dus op het wereldpolitieke toneel. Eerder deed Merz het al op binnenlands vlak tegenover de Groenen voor het loslaten van de schuldenrem en tegenover Die Linke om zijn verkiezing tot bondskanselier in de tweede stemronde nog op dezelfde dag mogelijk te maken. Er lijkt een patroon in te zitten waarmee staat en maatschappij voor voldongen en niet altijd onomstreden feiten worden geplaatst.
Dirk Rochtus