‘Het verhaal van Geert Wilders – dat hij werd tegengewerkt – werd heel lang geloofd’, zegt hoogleraar Joost van Spanje. Maar het is de vraag of dat zo blijft.
Op 29 oktober mag Nederland alweer naar de stembus voor een nieuwe Tweede Kamer, nadat PVV-leider Geert Wilders in juni de stekker getrokken had uit het kabinet-Schoof.
Die rechtse en extreemrechtse regering van PVV, VVD, NSC en BBB tekende gedurende haar kortstondige bestaan van elf maanden vooral voor amateurisme en stilstand. ‘Ook rond asiel en migratie is er helemaal niks bereikt. Dat is natuurlijk te bizar voor woorden’, zegt Joost van Spanje, hoogleraar Politics aan de Royal Holloway University of London.
Maar ook al liet hij de regering vallen, in de peilingen staat Wilders op kop.
Joost van Spanje: Er bestaat in Nederland al tientallen jaren een gigantisch potentieel van kiezers die echt heel kritisch zijn over het migratiebeleid. Ook in deze campagne is migratie misschien wel het belangrijkste onderwerp. Het aantal partijen waaruit mensen kunnen kiezen als ze zich zorgen maken over migratie groeit weliswaar, maar Wilders is nog altijd de issue owner.
Hij wordt dus niet afgestraft omdat de regering-Schoof rond migratie niks heeft klaargespeeld?
Van Spanje: Wilders beweert dat hij in de regering-Schoof de hele tijd werd tegengewerkt: hij mocht geen premier geworden, en met name de NSC (de partij rond ex-christendemocraat Pieter Omtzigt, nvdr), maar ook rechters en ambtenaren blokkeerden de boel de hele tijd. Wilders zoekt de schuld overal behalve bij zichzelf. Dat verhaal werd opvallend goed geloofd de afgelopen maanden. Nu is het de vraag of dat zo blijft.
‘Wilders zoekt de schuld overal behalve bij zichzelf.’
U denkt van niet? In de peilingen delen toch vooral de partijen die met Wilders in zee gingen in de klappen?
Van Spanje: Wilders staat nu met ongeveer 30 zetels aan de leiding. Maar er zijn allerlei redenen om te denken dat hij het heel moeilijk gaat krijgen en dat er nog veel stemmen kunnen verschuiven.
Zoals?
Van Spanje: Eén reden is de opkomst. Wilders heeft altijd veel moeite om PVV-stemmers daadwerkelijk naar de stembus te krijgen. Een tweede reden is dat heel veel mensen een stem op de concurrenten van Wilders overwegen. Van de dertig zetels die hij nu heeft in de peilingen, zou ongeveer het equivalent van acht zetels twijfelen of ze niet JA21 of BBB moeten stemmen. De conservatieve partij JA21, bijvoorbeeld, positioneert zich op migratie als het realistische alternatief van de PVV.
De derde reden is dat Wilders zijn campagne heeft opgeschort. Hij voelde zich niet veilig omdat hij werd genoemd in een terreurdreiging in België. Maar zijn kiezers zijn vaak lager opgeleid en ook niet zo heel erg in politiek geïnteresseerd. Die zetten de televisie aan en zien Wilders niet. Daarom gaat hij nu toch weer campagne voeren, maar selectief. Vergeet ook niet dat heel veel kiezers, meer dan twee jaar geleden, nog niet weten op wie ze zullen stemmen. Om al die redenen is Geert Wilders echt een reus op lemen voeten.
Komt het Wilders niet goed uit om geen of weinig campagne te voeren? Zijn schaduw hangt sowieso over alle verkiezingsdebatten?
‘Geert Wilders is een reus op lemen voeten.’
Van Spanje: Als hij niet meedoet, verliest hij zijn zichtbaarheid. Maar naarmate Wilders meer in beeld komt, moet hij zich natuurlijk verantwoorden voor wat de regering heeft gedaan. Vriend en vijand zijn het erover eens dat dat heel weinig is. Dus als hij daarover vragen krijgt, heeft hij niks te winnen. Ook steeds meer kiezers raken daarvan doordrongen. De PVV was de grootste partij en leverde de minister van Asiel. Wat wil Wilders nou eigenlijk nog bij deze verkiezingen? Waarom moet de kiezer nog een keer op hem stemmen? Bovendien wordt Wilders nu, anders dan in 2023, buitengesloten door de andere partijen. Zelfs de veelgeplaagde liberale VVD is niet gek, en gaat niet nog een keer mee met die man in zee.
Dus ook al gaat de campagne over migratie en leidt Wilders de peilingen, toch staat hij eigenlijk zwak?
Van Spanje: Het hangt er van of de andere partijen de PVV buitensluiten of niet. Als er andere partijen zijn, zoals in Vlaanderen de N-VA, die ongeveer even harde taal uitslaan over migratie, maar die beleidsmatig misschien wel iets kunnen laten zien en die vooraf partijen als het Vlaams Belang of de PVV isoleren van machtsdeelname, dan hebben die radicalen echt een groot probleem.
Tot slot: wordt het verrassend populaire CDA-boegbeeld Henri Bontenbal, die nota bene pleit voor saaie politiek, de nieuwe premier van Nederland?
Van Spanje: Dat is het meest logische scenario. Simpelweg omdat het CDA het waarschijnlijk heel goed zal doen en daarmee de spil wordt van een toekomstig kabinet, waarvoor heel veel partijen nodig zullen zijn.
