Volgens een corruptieonderzoek van de Oekraïense anticorruptiediensten hebben prominenten in de Oekraïense politiek en energiesector voor miljoenen gestolen. Durft Zelensky optreden tegen zijn politieke medestanders? ‘Ik hoop echt dat Zelensky aan de juiste kant van de geschiedenis zal blijven’, zegt anti-corruptiestrijdster Olena Haloesjka.
In zijn dagelijkse videoboodschap heeft de Oekraïense president Volodymyr Zelensky hard uitgehaald naar de ministers van Justitie en Energie. Zelensky benadrukte dat ze niet in functie kunnen blijven en hekelde de corruptie in de Oekraïense energiesector.
Daarmee spreekt Zelensky zich uit over de corruptiezaak die het onafhankelijke anticorruptiebureau NABOe uitbracht. Daarbij werden zeven Oekraïense officials beschuldigd van corruptie en machtsmisbruik. Er zou maar liefst 100 miljoen dollar aan overheidsgeld verduisterd zijn.
De voornaamste beschuldigde is Oekraïens minister van Justitie Herman Haloesjtsjenko, die tot juli dit jaar minister van Energie was. Andere beschuldigden zijn Oleksij Tsjernysjov, voormalig ceo van staatsenergiebedrijf Naftohaz én voormalig vicepremier, en Dmytro Basov, het voormalige hoofd van het Oekraïense energieagentschap Energoatom. Een andere opmerkelijke verdachte is Timoer Minditsj, een voormalig zakenpartner van president Volodymyr Zelensky.
‘Zelensky heeft de keuze’, zegt anti-corruptieonderzoeker Olena Haloesjka, die tegenwoordig het International Center for Ukrainian Victory leidt. ‘Ofwel beleeft hij zijn Churchillmoment en maakt hij voor eens en altijd duidelijk dat iedereen die meedoet aan corruptie eruit moet. Ofwel blijft hij zijn vrienden verdedigen, en brengt hij de toekomst van de Oekraïense staat in gevaar.’
Oorlogsinspanning
In eerste instantie reageerde de Oekraïense premier Joelija Svyrydenko eerder lauwtjes op de beschuldigingen. Haloesjtsjenko, die sinds de regeringsherschikking van afgelopen juli minister van Justitie is, werd enkel voorlopig geschorst – al stelde hij zelf dat hij zich niet vastklampte aan zijn positie. Svitlana Hryntsjoek, de huidige minister van Energie die gezien werd als een vertrouwelinge van Haloesjtsjenko, nam wel al ontslag. Svyrydenko kondigde ook een audit aan van EnergoAtom.
Het corruptieschandaal is des te problematischer omdat het rechtstreeks te maken heeft met de Oekraïense oorlogsinspanning. Uit het onderzoek van NABOe blijkt dat er binnen de energiesector een systeem bestond waarbij bouwbedrijven die voor de energiesector werkten onder druk werden gezet om steekpenningen te betalen. Bedrijven die dat niet deden, dreigden hun contracten kwijt te raken. Uit de onderzoeken bleek ook dat de beschuldigden geen haast maakten om extra verdedigingswerken rond hun energie-installaties op te bouwen.
Haloesjka noemt de onthullingen van het onderzoek ‘stuitend’. ‘Als Oekraïense burgers zitten we dagelijks zeven tot acht uur zonder elektriciteit. Het is ronduit wraakroepend om te beseffen dat onze ministers niet hun uiterste best hebben gedaan om onze energie-infrastructuur te beschermen.’
Rol Zelensky problematisch
Zelensky’s rol in de hele zaak is problematisch. Er is niet alleen de betrokkenheid van een voormalig zakenpartner, die toegang had tot de cenakels van de Oekraïense macht. De voorbije jaren probeerde Zelensky de onafhankelijkheid van de anti-corruptiediensten NABOe en SAPO voortdurend te ondergraven. Eind juli joeg Zelensky een wet door het parlement die beide agentschappen onderbracht bij de openbaar aanklager, die op zijn beurt benoemd wordt door de Oekraïense president. Pas na dagen van protesten in verschillende Oekraïense steden besloot Zelensky de wijzigingen ongedaan te maken.
Haloesjka was een van de duizenden betogers die in juli de straat optrok om de protesteren tegen die pogingen om de anti-corruptiediensten onder politieke controle te brengen. ‘Als we dat niet hadden gedaan, hadden we onze politici een vrijgeleide gegeven om geld uit de energiesector te blijven stelen’, benadrukt Haloesjka. ‘Elke hryvnja en dollar doen ertoe wanneer je een uitputtingsslag voert. Er is geen eindeloze stroom aan buitenlandse hulp. Wij hebben de taak om ervoor te zorgen dat al dat belastinggeld niet zomaar wordt gestolen.
Na Zelensky’s aanval op de anticorruptiediensten: ‘Voor Oekraïners is de strijd tegen corruptie een vorm van religie’
Ontradend effect
Hoewel Zelensky voorlopig dus verbaal zijn steun uitspreekt voor het werk van NABOe en SAPO, zijn er andere dreigingen die de strijd tegen corruptie bemoeilijken. Zo werd in juli Roeslan Magamedrasoelov gearresteerd, een van de speurders die het schandaal in de energiesector naar boven bracht. Magamedrasoelov – wiens vader Russisch is – wordt door de Oekraïense inlichtingendienst SBOe beschuldigd illegale handel met Rusland gevoerd te hebben.
‘Wij zijn ervan overtuigd dat die zaak gefabriceerd is’, zegt Haloesjka. ‘Het is een duidelijke poging om het moreel binnen NABOe te breken. Als NABOe-speurders weten dat ze een celstraf riskeren wanneer ze achter hooggeplaatste politici of ambtenaren gaan, heeft dat een ontradend effect.’ Onder burgeractivisten leeft ook de vrees dat de Oekraïense regering harder zal optreden tegen onafhankelijke media.
Voor anti-corruptiegroepen is het eens te meer essentieel om waakzaam te blijven. De vrees dat de Rada, het Oekraïense parlement, toch nog zal proberen om via een achterpoortje controle te krijgen over NABOe en SAPO, zit erin. ‘We moeten waakzaam blijven’, zegt Haloesjka. ‘Ik hoop echt dat Zelensky aan de juiste kant van de geschiedenis zal blijven. Hij hoeft alleen maar de anti-corruptiediensten met rust te laten. Ze hebben vooral geen hulp nodig.’
Olena Jahoepova overleefde foltering, honger en dwangarbeid in bezet Oekraïne: ‘Het is een spel. Ze proberen je mentaal te kraken’