De schending van het Poolse luchtruim door Russische drones confronteert de NAVO met een pijnlijke vaststelling: het heeft elektronische oorlogsvoering decennialang verwaarloosd. ‘Met raketten van twee miljoen dollar zijn we niets, als de Russen gewoon hun signaal kunnen verstoren’, waarschuwt militair experte Marina Miron.
Toen in de nacht van 10 september plotseling negentien Russische drones in het Poolse luchtruim opdoken, zorgde dat voor algehele consternatie. NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte noemde de actie ‘absoluut roekeloos’ en kondigde aan dat de NAVO zijn oostelijke flank zou versterken. Plots kwam de droneoorlog wel heel dichtbij.
De inval toont eens te meer aan hoe drones moderne oorlogsvoering ingrijpend hebben veranderd. Volgens Marina Miron, onderzoeker defensiestudies aan het King’s College in Londen, ging het bij die inval over Gerbera’s, drones van Russische makelij. ‘Het zijn eigenlijk drones die als lokaas dienen. Gerbera’s zijn gemaakt van piepschuim en multiplex en hebben geen springlading. Hun enige doel is de radar in de war brengen, want ze zien er exact hetzelfde uit als bewapende drones.’
Miron benadrukt dat we nog altijd niet weten wat er exact is gebeurd. ‘Het meest waarschijnlijke scenario is dat het een vergissing was. Die Russische drones maakten vermoedelijk deel uit van een zwerm drones die richting Oekraïne vlogen en uit koers zijn geslagen.’ Het houdt vanuit Russisch perspectief geen steek om drones naar Polen te sturen, vindt Miron. ‘Polen is de voorbije maanden net afstand aan het nemen van Oekraïne. Het heeft net gezegd dat het geen troepen wil sturen. Waarom zouden de Russen dan net Polen op stang willen jagen? Als ze willen testen hoe de NAVO reageert, was het veel logischer geweest om dat in de Baltische staten te doen.’
Vanuit militair oogpunt maakt het in zekere zin niet uit of de drones opzettelijk op Polen werden afgestuurd. Zelfs als Rusland niet vooraf van plan was om de NAVO-reactie te testen, waren de drones wel degelijk een test voor de paraatheid van de NAVO. ‘Als het een test was, heeft de NAVO totaal gefaald’, zegt Miron onverbiddelijk. ‘De reactie op een handvol Russische drones was catastrofaal.’
‘De NAVO is erin geslaagd drie van de negentien drones over Polen neer te schieten. Drie van de negentien!’
Waarom?
Marina Miron: Kijk om te beginnen naar het resultaat. De NAVO is erin geslaagd drie van de negentien drones neer te schieten. Drie van de negentien! Erger nog: Belarus had de Polen op voorhand gewaarschuwd dat de drones eraan kwamen. Het was duidelijk dat de NAVO niet wist hoe ze moest reageren. Er zijn Duitse Patriots (luchtafweersystemen, nvdr) ingezet om op lokaasdrones te schieten. Dat is een enorm duur systeem dat niet gemaakt is om drones neer te halen. We hebben gevechtsvliegtuigen en een vliegtuig om bij te tanken uitgestuurd om een handvol ongevaarlijke drones uit de lucht te halen. (grinnikt) Als de Russen morgen honderden drones naar Polen of de Baltische staten sturen – zoals ze nu al doen met Oekraïne – zitten we snel door onze gevechtsvliegtuigen heen.
Hoe reageert Oekraïne op de Russische droneaanvallen?
Miron: Wat ze zeker niet doen, is F-16’s in de lucht sturen. Ze doen aan jamming: ze proberen de signalen van de drones te verstoren zodat ze stuurloos worden. Ze schieten de drones neer met mobiele eenheden die een machinegeweer hebben. Ze maken netten waarin ze kleinere drones vangen. Ze gebruiken kooien van Faraday rond hun voertuigen, waartegen de drones afketsen en waardoor het pantser niet beschadigd wordt. En ze gebruiken natuurlijk jammers om drones van hun voertuigen weg te houden.
‘Voor Oekraïne is “jamming” de veiligste optie, de drone landt dan ergens eens de brandstof op.’
Hoe effectief zijn de Oekraïners in het jammen van Russische drones?
Miron: De meeste drones die Rusland op Oekraïne afstuurt worden niet neergeschoten, maar uit koers geslagen. Een andere strategie is spoofing, waarbij je het gps-signaal van de drone in de war stuurt en drones dus ‘denken’ dat ze ergens anders zijn. Jamming is voor Oekraïne sowieso de veiligste optie. Als je een drone met springlading neerschiet, kan het puin voor schade zorgen. Jamming is veiliger omdat de drone dan doorgaans ergens landt eens de brandstof op is. Het is ook interessanter, omdat de Oekraïners die drone daarna kunnen oprapen, bestuderen en namaken.
Waarom gebruiken de Russen zoveel drones zonder springstof, zoals de Gerbera?
Miron: Rusland stuurt tegenwoordig meestal ‘gemengde’ dronezwermen naar Oekraïne, waarbij er naast bewapende Shahed-drones ook honderden Gerbera-drones vliegen. Eigenlijk dienen die Gerbera’s alleen om de radar in de war te sturen. Ze zien eruit als ‘echte’ drones. Op de radar zie je achthonderd stipjes zonder te weten welke van die stipjes een springlading heeft. Het idee achter die strategie is dat Oekraïne zijn luchtverdedigingsraketten moet opmaken om ze allemaal neer te schieten.
Kan je drones beschermen tegen jamming?
Miron: De dure Russische drones hebben Kometa-M, een zeer gesofisticeerd navigatiesysteem dat beschermt tegen jamming. Zelfs als de drone gejamd wordt, vindt dat systeem nog steeds een manier om te blijven navigeren. Alleen is het moeilijk om zulke apparatuur in massa te produceren. Je hebt er microchips en micro-elektronica voor nodig, dingen die Rusland niet echt in overvloed heeft. Het navigatiesysteem is overigens het duurste onderdeel van de drone.
Hoe effectief is jamming als verdedigingsstrategie?
Miron: Jamming werkt doorgaans niet veel langer dan een maand. Tegen die tijd heeft de tegenstander zijn frequentie alweer aangepast. De Oekraïners en de Russen passen zich voortdurend aan elkaar aan. Het voornaamste nadeel is natuurlijk dat je geen controle hebt over gejamde drones. Ik vermoed dat Russische drones en raketten die op civiele infrastructuur vallen vaak het gevolg zijn van jamming.
Rusland bedacht eerder dit jaar een opmerkelijke tegenmaatregel: ze hangen hun drones nu aan een glasvezelkabel.
Miron: Er werd aan beide zijden lacherig over gedaan, maar het bleek verbazend effectief. Zo effectief dat Oekraïne het ondertussen ook doet. Er zijn enkele duidelijke nadelen. Je kunt minder springstof vervoeren. De kabel geeft aan waar de bestuurder van de drone zich bevindt en de kabel kan in de bomen blijven hangen. Maar die drones hebben een enorm voordeel: ze kunnen niet gejamd worden. En het is blijkbaar erg moeilijk om de draad door te snijden.
Werkt jamming ‘automatisch’? Moeten we het zien als een verdedigingsmuur of is het eerder een draagbaar schild waarmee individuele eenheden zich kunnen beschermen?
Miron: Beide systemen bestaan. Er zijn kleine, draagbare jammers die je bijvoorbeeld op een pantservoertuig of een tank kunt bevestigen. Ze hebben ongeveer de grootte van een taart. Maar je hebt ook grotere systemen met een enorme radar op wielen die een gebied van enkele tientallen kilometers kunnen beschermen. Wanneer de Russen hun apparatuur in Kaliningrad aanzetten, wordt het luchtverkeer boven de Baltische staten verstoord. Die grote jammers dienen wel eerder om kritieke infrastructuur te beschermen. Ik denk niet dat ze inzetbaar zijn op het slagveld. Voor drones zijn die grote systemen sowieso niet handig, want je moet ze voortdurend updaten.
https://www.knack.be/nieuws/belgie/de-opkomst-van-de-vlaamse-drone-industrie/
Heeft de NAVO voldoende jamming-capaciteiten?
Miron: Nee, sinds het einde van de Koude Oorlog heeft de NAVO elektronische oorlogsvoering verwaarloosd. Al die prachtige peperdure precisiewapens werken niet als je elektronische oorlogsvoering niet ernstig neemt. Het lukt misschien als je tegen de Taliban vecht, die geen geavanceerde afweer- of jammer-capaciteiten hebben, maar in een oorlog tegen Rusland is het onduidelijk of het werkt.
Wat moet de NAVO leren van de Oekraïense aanpak?
Miron: Het is fascinerend om te zien hoe creatief de Russen en de Oekraïners zijn in het bedenken van oplossingen. Bij NAVO-troepen zou dat nooit lukken: alles is gereguleerd en moet duizendmaal getest worden.
‘Het heeft geen zin om drones in massa te produceren. Tegen de tijd dat we ze nodig hebben, zijn ze hopeloos gedateerd.’
Kunnen we niet gewoon Oekraïense drones nabouwen?
Miron: Die kun je binnen de twee weken weer weggooien. Zo lang duurt het eer de Russen een manier vinden om erop te anticiperen. Het heeft geen zin om drones in massa te produceren. Tegen de tijd dat we ze nodig hebben, zijn ze hopeloos gedateerd. Dat neemt niet weg dat we dringend moeten nadenken over onze productiecapaciteit. Rusland produceert veel meer drones en munitie dan alle NAVO-landen samen.
We hebben het de hele tijd over goedkope, weinig technologische drones, terwijl westerse drones net hoogtechnologisch zijn. Hebben westerse landen de verkeerde soort drone ontwikkeld?
Miron: Het hangt af van waar je ze gebruikt. Gebruik je ze in Afghanistan, waar de Taliban geen gesofisticeerde jammers hebben? Daar kan het werken. Maar in Oekraïne? Daar hebben we niet veel aan onze hoogtechnologische drones.
Waarom niet?
Miron: Weet u nog hoe in het begin van de oorlog de Turkse Bayraktar-drones golden als hét belangrijkste wapen? Dat heeft enkele maanden geduurd. Waarom? Omdat de Russen na enkele maanden een manier hadden bedacht om ze onschadelijk te maken. Hetzelfde geldt voor de supergesofisticeerde Russisch Orlen-drones. Die heeft Rusland heel even gebruikt aan het begin van de oorlog, maar het is daar snel mee gestopt. Ze snapten al snel dat het geen steek hield om ze te gebruiken. Hun allerduurste, meest gesofisticeerde drones hebben ze zelfs nooit ingezet. Waarom zou je peperdure drones inzetten als je hetzelfde kunt doen met een goedkoper alternatief?
‘De NAVO denkt dat goed militair materiaal superduur moet zijn. In Oekraïne denken ze: we maken een drone van plastic, plakken er een granaat aan, en klaar.’
Amin Papperger, de ceo van het Duitse wapenbedrijf Rheinmetall, waarschuwt dat drones een nieuwe technologiebubbel dreigen te worden. Heeft hij gelijk?
Miron: Drones zijn een blijver – ze worden overigens al gebruikt sinds de jaren zestig. Ik denk dat ze de komende jaren een steeds belangrijkere rol zullen spelen. FPV-drones (first person view, drones met een camera, nvdr) die je kunt gebruiken om te verkennen of te schieten, zullen belangrijker worden. Grotere drones gaan er volgens mij op termijn uit, omdat je ze enkel kunt gebruiken als je luchtsuperioriteit hebt. Finaal hangt het af van wat de tegenstander kan.
China investeert ook veel in droneproductie. Hoe sterk zijn hun drones?
Miron: Ze zijn erg goed. Tijdens de laatste militaire parade hebben de Chinezen enkele indrukwekkende staaltjes laten zien. China is stukken beter in micro-elektronica en artificiële intelligentie dan Rusland. China kijkt zeer aandachtig naar het slagveld in Oekraïne, en leert bij. Maar tegelijk geldt: Chinese drones zijn nog nooit uitgetest op het slagveld. Wie weet komen de Chinezen er na enkele dagen oorlog ook achter dat hun drones eigenlijk te duur zijn?
Wat moet de NAVO leren van hoe Rusland en Oekraïne drones gebruiken?
Miron: Technologie is de fundamentele denkfout in hoe NAVO-legers naar oorlog kijken. Wij denken altijd maar: technologie lost alles op. Wij denken dat goed militair materiaal superduur moet zijn. Dat is niet zo. De Oekraïners snappen dat heel goed. Zij denken: we maken een drone van goedkoop plastic, plakken er een granaat aan, en klaar. Het is niet erg als die drone gejamd wordt of ergens in een veld crasht, want ze heeft toch maar enkele honderden dollars gekost. Het maakt niet uit dat die drones niet in de mist of in de vrieskou kunnen vliegen, of dat de camerabeelden niet perfect zijn.
Dat is totaal anders dan hoe binnen de NAVO wordt gedacht. Wij denken: we ontwikkelen een nieuwe raket. De vijand zal niet weten wat hen overkomt! En dan stellen we vast: onze raketten van 2 miljoen dollar geraken niet door de Russische jamming. En wat dan?
