Ursula von der Leyen kreeg dit jaar de Karelsprijs voor haar Europese leiderschap tijdens crises. Maar de affaire rond geheime Pfizer-sms’jes werpt een schaduw over haar stijl van besturen – en over de geloofwaardigheid van de Europese Commissie, schrijft Robbert de Witt (EW).
Ach, zo’n prijs is natuurlijk ook alleen maar interessant voor de personen die worden gehuldigd en voor de genodigden die blijmoedig applaudisseren. De rest van de wereld – of eigenlijk: de rest van Europa – maakt er zich helemaal niet druk om wie precies de jaarlijkse Karelsprijs krijgt uitgereikt.
Een beetje een feestje voor bobo’s dus, elke Hemelvaartsdag in die prachtige Duitse stad Aken.
Sinds 1950 gaat deze Karelsprijs naar de persoon die zich op uitzonderlijke wijze heeft ingezet voor de eenwording van Europa. Ondanks het mooie Europese karakter van de prijs, maakt de lijst met laureaten duidelijk dat nationale sentimenten een grote rol spelen.
Elk land zijn beurt – desnoods het hele volk
Want het is nog niet voorgekomen dat de Karelsprijs vier keer achter elkaar naar een Italiaan is gegaan. Nee hoor, keurig kwam elk land een keertje aan de beurt.
Zo was er schijnbaar in de jaren tachtig geen geschikte winnaar uit Luxemburg te vinden (in 1960 had Luxemburger Joseph Bech de prijs gekregen) en dus werd in 1986 het hele Luxemburgse volk uitgeroepen tot winnaar. Allemaal geweldig ingezet voor de Europese eenwording! Hulde!
Loftuitingen voor Von der Leyen als crisisleider
Dit jaar kreeg Ursula von der Leyen de prijs. De voorzitter van de Europese Commissie wordt geprezen om haar leiderschap tijdens diverse crises, in het bijzonder de Oekraïne-oorlog en de coronapandemie. De Duitse speelde ‘een cruciale rol in de financiering van de ontwikkeling van werkzame vaccins, wat ertoe leidde dat Europa binnen enkele maanden toegang had tot miljarden doses covid-19-vaccins’.
Tja, zo kun je haar discutabele optreden tijdens de pandemie ook uitleggen. Maar in de ellenlange opsomming van de prestaties van ‘VDL’ staat geen woord over de kwestie die nu al een paar jaar aan haar kleeft: Pfizergate.
Haar omgang daarmee oogt helemaal niet prijswaardig. De affaire is, zo schreef EW-correspondent in Brussel René van Rijckevorsel al vaak, om verscheidene redenen typerend voor de omstreden wijze waarop Ursula von der Leyen de Europese Unie bestuurt.
Een vaccindeal van 35 miljard – in het geheim gesloten
Zo heeft zij de neiging om persoonlijk de regie naar zich toe te trekken als dat in haar ogen nodig is. Alsof zij de president van het continent is, inclusief presidentiële bevoegdheden. Zoals in april 2021, op het hoogtepunt van de coronapandemie.
Er was op dat moment wereldwijd een race gaande om voldoende vaccins te krijgen om de eigen bevolking te beschermen tegen het hoogst besmettelijke virus. Von der Leyen onderhandelde persoonlijk met de baas van farmaceut Pfizer en regelde zo 1,8 miljard vaccins voor de EU-lidstaten.
Het zou gaan om een contract ter waarde van mogelijk 35 miljard euro – de precieze details van de deal die de Commissievoorzitter sloot met Pfizer-CEO Albert Bourla bleven geheim. En dat zijn ze nog altijd. Von der Leyen weigerde sms’jes te openbaren, ondanks verzoeken hiertoe van onder meer The New York Times.
Ombudsman en Hof: dit ruikt naar machtsmisbruik
De Europese Commissie beweerde dat de berichtjes er niet meer zijn, omdat sms’jes automatisch worden gewist. Ook zouden zulke tekstberichtjes geen officiële documenten zijn, waardoor er geen plicht is ze op verzoek openbaar te maken.
De Europese Ombudsman mopperde al in 2022 dat de Commissie heeft gefaald omdat ze de sms’jes niet kon vinden. En het Europees Hof van Justitie oordeelde vorige maand: ‘De Commissie heeft geen plausibele verklaring gegeven ter rechtvaardiging van het feit dat zij niet in het bezit is van de gevraagde documenten.’ Ook benadrukte het Hof het belang van transparantie in het bestuur van de Europese Unie en de plicht om verantwoording af te leggen.
Veel praat over rechtsstaat, weinig transparantie in praktijk
Wat tekstberichtjes van een paar jaar geleden, wie ligt daar nou wakker van? Maar hier is iets fundamenteels mis met het dagelijks bestuur van de Europese Unie.
Kennelijk voelt de hoogste ambtenaar zich machtig genoeg om te sms’en met de baas van een Amerikaanse pillengigant, en zomaar eventjes miljarden te besteden namens de lidstaten waarvoor zij werkt.
Ursula von der Leyen roept om de rechtsstaat, maar negeert haar zelf
Om vervolgens niet alleen de inhoud van deze telefonische onderhandelingen te verduisteren, maar ook een middelvinger op te steken naar de media én de instanties die haar hierover op de vingers tikken.
En tegelijk heeft de Europese Commissie, Ursula von der Leyen voorop, voortdurend de mond vol van Europese normen en waarden, het belang van de rechtsstaat, vrijheid en democratie, enzovoort, enzovoort.
Helaas, in Aken was het applaus er niet minder om.
Robbert de Witt (1978) is adjunct-hoofdredacteur van EW.
