Met 9 zetels was het radicaal-rechtse JA21 een van de grote verrassingen bij de Tweede Kamerverkiezingen. Portret van een rumoerige splinterpartij, die zich presenteert als een fatsoenlijk alternatief voor de PVV.
‘Ik mag niet vloeken, maar holy shit!’ liet Joost Eerdmans gisteren optekenen in De Telegraaf. De lijsttrekker van JA21 krijgt in de exitpoll van woensdagavond maar liefst 9 zetels toegewezen. En daarmee wil hij aan de slag, stelt Eerdmans.
Nauwelijks twee jaar geleden was JA21 nochtans op sterven na dood. Met slechts 1795 stemmen overschot behaalde de partij ternauwernood één zeteltje in de Tweede Kamer. In die campagne waren twee van de drie Tweede Kamerleden en hun enige Europees Parlementslid naar een andere partij overgestapt. JA21 dreigde een zoveelste narrenschip ter rechterzijde te worden waarbij prominenten en parlementsleden bij het eerste zuchtje wind overboord sprongen.
VVD heeft de sleutel: dit zijn de 5 belangrijkste conclusies van de Nederlandse verkiezingen
Erfgenaam van Fortuyn
De ‘JA’ staat voor ‘Juist Antwoord’, maar het zijn ook de eerste twee letters van de namen Joost Eerdmans en Annabel Nanninga, die de partij in 2020 oprichtten, nadat beiden uit het Forum voor Democratie van Thierry Baudet stapten. Eerdmans en Nanninga maakten de stap toen bekend raakte dat de Forum-jongerenafdeling antisemitisme, racisme en homofobie propageerde.
Oprichter Joost Eerdmans werd in de vroege jaren 2000, nadat hij een tijd voor het christendemocratische CDA en de rechts-liberale VVD werkte, een discipel van Pim Fortuyn. Hij trok daarna naar de al snel opgeheven partij Eén, zocht daarna opnieuw aansluiting bij het indertijd door Fortuyn opgerichte Leefbaar Rotterdam, om tot slot bij het Forum voor Democratie van Thierry Baudet uit te komen.
JA21 vult een gat binnen het Nederlandse politieke landschap: tussen VVD en PVV in. Eerdmans omschreef JA21 in de Nieuwe Revu ooit als ‘een rechtse no-nonsensepartij’ van mensen met ‘gewoon gezond verstand’ voor wie ‘de VVD te links is, de PVV te rechts en de FvD inmiddels te idioot’.
Van stijve hark tot wannabe Rutte: wie is Rob Jetten, de D66-leider die op kop ligt om premier van Nederland te worden?
Fatsoenlijk extreemrechts
Het partijprogramma van JA21 leest gedeeltelijk als een klassiek rechts discours: een kleinere overheid, minder belastingen, meer blauw op straat. Tegelijk gaat de partij een stuk verder dan de doorsnee centrumrechtse partij. Zo wil de partij illegale migranten van een enkelband voorzien en surveilleren. Het wil geen asielzoekers meer opvangen, de boerka verbieden en alle klimaatbeleid stopzetten.
Het voornaamste verschil met het PVV-partijprogramma lijkt te zijn dat JA21 ongeveer hetzelfde wilt, maar eerlijk genoeg is om toe te geven dat een totale migratiestop praktisch gewoon niet haalbaar is. In tegenstelling tot Forum voor Democratie of de PVV profileert JA21 zich wel als een bestuurspartij, die bereid is tot een zekere inschikkelijkheid. Het voornaamste verwijt aan Wilders is zijn niet-constructieve houding, niet zijn programma.
Nog een belangrijk verschil met Wilders: Eerdmans houdt ervan om talkshows af te schuimen. In de Tweede Kamer is hij – onder onheilspellende artiestennaam DJ Jopie – de vaste deejay bij feestjes. Eerdmans zweert in die hoedanigheid bij nummers als ‘Walking On Sunshine’ of ‘Relight My Fire’, maar geeft – geheel in lijn met zijn enthousiasme om te besturen – aan dat hij openstaat voor verzoeknummers.
Ook de communicatieaanpak is anders. Ja21 presenteerde zich als recht-voor-de-raap, maar probeerde tegelijk ook als fatsoenlijk over te komen. In tegenstelling tot de PVV of Forum voor Democratie (en Pim Fortuyn indertijd) spreekt JA21 nauwelijks over de islam. ‘Er zijn heel veel moslims die dagelijks hun best doen om in Nederland te integreren op een manier die je bij mensen van elke geloofsovertuiging zou willen zien’, stelde Eerdmans in 2022 bij NRC.
Eerdmans bewering dat er steevast ‘boven de gordel’ wordt gestreden contrasteert evenwel met bepaalde partijgenoten. Annabel Nanninga, nummer twee op de lijst, noemde bootmigranten ooit ‘dobbernegers’ in een van haar columns, en stelde dat het vluchtelingenprobleem opgelost kan worden met ebola. Ook tijdens deze campagne noemde Nanninga pro-Gazabetogers ‘nuttige idioten van Hamas’.
Trouweloze minnaars
Het is een open vraag in welke mate JA21 de volgende electorale cyclus overleeft. Tijdens de campagne stuntte JA21 door Ingrid Coenradie binnen te halen. Coenradie was in het afgelopen kabinet staatssecretaris van Justitie voor de PVV, en gold als een van de weinige PVV-bestuurders die het aandurfde om Geert Wilders te bekritiseren. Coenradie is een onmiskenbaar politiek talent. En dat kan uiteraard voor problemen zorgen.
Want net als de rechtse kiezer zijn radicaal-rechtse politici in Nederland trouweloze minnaars. Het is maar de vraag met hoeveel parlementsleden JA21 bij de volgende verkiezingen zal aantreden. Het lijkt niet onwaarschijnlijk dat het succes ook enige politieke gelukszoekers aantrekt. Zelf houdt Eerdmans vol dat de partij ‘geen plofkip’ is.
Veel zal ervan afhangen hoe de formatie verloopt. Een middencoalitie (D66, VVD, CDA en GroenLinks-PvdA) is momenteel de meest evidente optie. De optie ‘over rechts’, waarbij JA21 de plaats van GroenLinks-PvdA overneemt, behaalt (in de huidige stand van zaken) slechts 75 zetels. Om een stabiele coalitie te hebben, zal dus de hulp moeten ingeroepen worden van een kleinere partij, zoals BBB, SGP of ChristenUnie. Ingrid Coenradie hield er gisteren alvast de goede moed in. ‘Met 9 zetels kan men ons niet uitsluiten’, aldus de voormalige PVV-excellentie.
Voormalig VVD-adviseur Joshua Livestro: ‘VVD is niet langer de hoofdtafel, maar het bijzettafeltje van de macht’