Duitsland heeft een regeerakkoord: braaf en kleurloos, ondanks de astronaut

Duitsland heeft een regeerakkoord. De beloften van toekomstig bondskanselier Friedrich Merz om het land te hervormen zijn afgezwakt, schrijft The Economist.

Voor wie even wilde ontsnappen aan de politieke en economische stormen die Donald Trump veroorzaakt, bood Duitsland op 9 april een veilig onderkomen. Na wat naar Duitse normen een relatief snelle onderhandeling was, rondde het centrumrechtse christendemocratische blok onder leiding van Friedrich Merz zijn coalitiebesprekingen met de sociaaldemocraten van de SPD af en publiceerde het zijn regeerprogramma.

Na zijn overwinning bij de Duitse verkiezingen op 23 februari had Merz waarnemers geschokt door de toekomst van de NAVO onder Trump in twijfel te trekken en te verklaren dat Europa ‘onafhankelijkheid van Amerika moet bereiken’.

Duits regeerakkoord: strenger migratiebeleid, vrijwillige legerdienst

Deze week was er van zulke vuurwerkretoriek geen sprake. Gevraagd of hij een boodschap had voor de Amerikaanse president, antwoordde Merz eenvoudigweg: ‘Duitsland ligt weer op koers.’ Passend genoeg lieten veel beleggers die geschrokken waren van Trumps grillen Amerikaanse staatsobligaties links liggen en kozen ze voor de rustigere wateren van de Duitse obligatiemarkt.

Bestseller in spe

De coalitieovereenkomst – een klepper van 146 pagina’s – is een doorsnee, centristisch document zonder veel verrassingen. De beleidsvoorstellen zijn zo uitgefilterd dat Markus Söder, leider van de Beierse zusterpartij CSU, grapte dat het document op weg was naar de bestsellerlijsten.

Toch zijn er weinig sporen te vinden van de hervormingsdrang die Merz eerder leek te vertonen. Tijdens de verkiezingscampagne profileerde hij zich als iemand die komaf zou maken met de zelfgenoegzaamheid die volgens hem de Duitse economische problemen van de afgelopen jaren had veroorzaakt. Misschien is de meest ambitieuze belofte nog wel een letterlijke ‘moonshot’: de regering wil een Duitse astronaut laten deelnemen aan een maanmissie.

Een hoofdstuk is gewijd aan het terugdringen van bureaucratie – een veelgehoorde klacht die SPD-covoorzitter Lars Klingbeil, vermoedelijk de volgende minister van Financiën, lijkt te hebben omarmd als zijn missie. (Hij beloofde ook het Duitse overheidsapparaat te ontdoen van de faxmachines waarop het nog grotendeels draait.)

Bescheiden toezeggingen over belastingen, investeringen, sociale zekerheid en energieprijzen wijzen grosso modo in de goede richting – de slechtste instincten van de partijen lijken elkaar te hebben geneutraliseerd.

Een belangrijke zin in de overeenkomst vermeldt dat alle beloften aan een fiscale toets worden onderworpen, merkt econoom Jens Südekum van de Heinrich Heine-universiteit in Düsseldorf op. Dat zou sommige voorgestelde cadeautjes kunnen temperen. Toch ontbreekt een serieuze confrontatie met diepere problemen, waaronder de naderende demografische crisis in Duitsland. Veel kwesties zijn doorgeschoven naar commissies.

Afgezwakte migratiepolitiek

Een soortgelijk verhaal bij immigratie. In januari bracht Merz de verkiezingscampagne in beroering met de onbezonnen belofte om eenzijdig asielzoekers aan de Duitse grenzen te weigeren. Hij stemde zelfs met het radicaal-rechtse AfD mee om een symbolische anti-immigratiemaatregel door het parlement te krijgen.

Dat is nu afgezwakt tot een toezegging om irreguliere migranten te weigeren ‘in coördinatie met onze Europese buren’. Veel mensen die bescherming genieten in Duitsland zullen geen gezinshereniging meer mogen aanvragen, en er komen versnelde deportaties, wat de hardliners binnen de CDU zal behagen. Toch zullen ontwikkelingen buiten Duitsland meer invloed hebben op het aantal migranten. Mede dankzij de val van Bashar al-Assad in Syrië is het aantal asielaanvragen in Duitsland sterk gedaald.

Voorzichtige buitenlandpolitiek

Ook in het buitenlandbeleid is voorzichtigheid troef. Kort na zijn opzienbarende overwinningstoespraak duwde Merz een stevige grondwetswijziging door de Bondsdag, waarmee de meeste defensie-uitgaven werden uitgezonderd van de ‘schuldenrem’ (die overheidsleningen beperkt), en er een infrastructuurfonds van 500 miljard euro werd opgericht. Veel partijgenoten die al ontevreden waren met het tegenvallende verkiezingsresultaat, raakten hierdoor nog meer van streek. Merz rechtvaardigde zijn koerswijziging deels met een verwijzing naar de schok die Trump veroorzaakte.

Van die geest is weinig terug te vinden in het coalitieakkoord, zegt Jana Puglierin, hoofd van het Berlijnse kantoor van de denktank European Council on Foreign Relations. De tekst bevat de gebruikelijke gemeenplaatsen over het ‘grote succesverhaal van de relatie met Amerika en een inzet om de trans-Atlantische banden binnen de NAVO te versterken’.

Over Europa valt weinig te vinden. Ondertussen is de CDU/CSU er, ondanks de rekruteringsproblemen bij de Bundeswehr, voorlopig niet in geslaagd de SPD te overtuigen van een vorm van herinvoering van de dienstplicht. ‘Het lijkt op oude wijn in nieuwe zakken’, zegt Puglierin. ‘Het draagt niet bij aan Merz’ geloofwaardigheid.’

Er leeft binnen de CDU dan ook een breed gevoel dat Merz, een politieke groentje zonder bestuurlijke ervaring, zich slecht had voorbereid op de coalitieonderhandelingen en zich heeft laten overrompelen door de SPD, een partij die, op vier jaar na, sinds 1998 onafgebroken in de regering zit.

Omgeven door scepsis

Als de SPD-leden later deze maand het akkoord goedkeuren, treedt Merz in mei aan als bondskanselier, omgeven door scepsis: 28 procent van zijn eigen kiezers gelooft niet dat hij geschikt is voor de job. Sinds de verkiezingen is de CDU/CSU gedaald in de peilingen. Deze week zakte de partij voor het eerst onder het AfD. Als er morgen verkiezingen zouden zijn, zou de huidige coalitie geen meerderheid halen.

Toch is dit ‘slechts een momentopname’, zegt CDU-parlementslid Günter Krings. ‘Het is belangrijk om kalm te blijven en gewoon aan het werk te gaan.’ De schuldenovereenkomst van vorige maand zorgt er in elk geval voor dat het kabinet-Merz niet wordt lamgelegd door het soort begrotingsruzies die de vorige regering onder Olaf Scholz (SPD) fataal werden.

En de signalen zijn positief: de belangrijkste figuren in de coalitie, vooral Merz en Klingbeil, lijken een effectieve werkrelatie te hebben opgebouwd. Een exportgerichte economie opnieuw doen groeien in een wereld vol handelsoorlogen is geen makkelijke opgave, maar ze delen tenminste hetzelfde doel.

De deal komt voor de partners van Duitsland geen moment te vroeg. In Europa betreurden velen de terugtrekkende beweging van de Duitse diplomatie onder Scholz, en het Duitse geluid was opvallend afwezig te midden van recente geopolitieke onrust.

Bondgenoten verwelkomden Merz’ besluit over de schuldenrem als een vroege aanwijzing van zijn betrokkenheid bij de Europese veiligheid. Maar zelden is een coalitieakkoord tot stand gekomen in zo’n chaotische wereld. Het is aan de volgende kanselier van Duitsland om het schip erdoorheen te loodsen.

‘Is toekomstig bondskanselier Friedrich Merz nu al een lame duck?’