Het verdrag van Rome, de start van de Europese eenmaking, blaast 60 kaarsjes uit. Maar overal in Europa neemt de kritiek op de EU toe, ook in Rome zelf.
De Europese staatshoofden en regeringsleiders vieren dit weekend de zestigste verjaardag van het verdrag van Rome in de Italiaanse hoofdstad, waar een eurosceptische beweging momenteel de scepter zwaait. Een illustratieve paradox, want Italië stelt zich steeds meer vragen bij zijn relatie met de Europese Unie. Niet dat een ‘Italexit’ een concreet risico vormt, maar kritiek op het keurslijf van de eurozone vindt steeds meer gehoor in een land waar de financiële en economische crisis er zwaar heeft ingehakt.
Het laatste onderzoek van het instituut Ipsos wees uit dat het vertrouwen van de Italianen in de Europese instellingen met 38 procent een historisch dieptepunt heeft bereikt. Tien jaar geleden genoten de instellingen nog het vertrouwen van bijna 70 procent van de inwoners van de Laars. Dat vertaalt zich ook in politieke voorkeuren. Zo zou de Vijfsterrenbeweging van populist Beppe Grillo, die onvermoeibaar voor een referendum over de euro pleit, volgens peilingen 30 procent van de stemmen kunnen halen en de eerste partij van het land kunnen worden bij de volgende verkiezingen.
Maar er is niet enkel de Vijfsterrenbeweging. Na de centrumlinkse Democratische Partij van premier Paolo Gentiloni en diens voorganger Matteo Renzi zouden de eurofoben van de Liga Nord bij de volgende verkiezingen, die allicht eind dit jaar of begin volgend jaar plaatsvinden, de derde partij van het land kunnen worden. Partijvoorzitter Matteo Salvini dicht alle problemen van Italië toe aan Europa en migratie. ‘Na de Brexit en de overwinning van Trump is het binnen enkele maanden onze beurt. Onze aanwezigheid in de EU heeft enkel zin indien alle verdragen herschreven worden, van het eerste tot het laatste.’
De feitelijke coalitie tussen de Vijfsterrenbeweging en de Liga Nord was de drijvende kracht achter de ‘neen’-campagne naar aanleiding van het referendum over de grondwet, dat Renzi in december zijn job als premier kostte. Beide partijen steken ook de andere politieke partijen er toe aan om een eurokritisch discours te ontwikkelen. Zo praat ook Forza Italia-boegbeeld en oud-premier Silvio Berlusconi opnieuw over ‘minder Europa’ en de invoering van ‘een tweede munt’ naast de euro.
Ook de overtuigde Europeaan Matteo Renzi vaarde als premier al geregeld uit naar een door Brussel gedicteerd besparingsbeleid en het gebrek aan solidariteit van de andere lidstaten bij de aanpak van de vluchtelingencrisis. In tegenstelling tot andere criticasters ziet Renzi echter geen alternatief in een ontmanteling van de Europese integratie. Integendeel, de Florentijn bepleit de rechtstreekse verkiezing van de voorzitter van de Europese Commissie ‘om de macht aan de burgers te geven en niet aan de ambtenaren’.
Italië is ook niet in grote doen. Het land dreigt opnieuw aan te lopen tegen een Europese inbreukprocedure omwille van zijn torenhoge staatsschuld en hoger dan afgesproken begrotingstekort. De economische groei bedraagt nog geen 1 procent, de werkloosheidsgraad stagneert op bijna 12 procent en de problemen bij de banken zijn niet van de baan. De regering bepleit in Rome meer ademruimte, andere partners in de eurozone aanzien de matige Italiaanse prestaties eerder als een bewijs dat het sociaaleconomische landschap er nog steeds onvoldoende hervormd is.
Naast de financieel-economische problemen vormt het migratievraagstuk de belangrijkste splijtzwam in de relaties tussen Europa en Italië. Italië is vragende partij voor een herziening van de Dublinregels, die stellen dat asielzoekers hun aanvraag in principe moeten doen in het land van aankomst in de Europese Unie. Sinds de sluiting van de Balkanroute heeft de vluchtelingenroute van Libië naar Italië weer aan belang gewonnen. Het land verwacht dit jaar liefst 250.000 nieuwe aankomsten.
‘Ik wil dat Europa meer doet, vooral op het vlak van middelen’, zo onderstreepte Gentiloni aan de vooravond van de festiviteiten naar aanleiding van de verjaardag van het verdrag van Rome. De premier breekt een lans voor een ‘sociaal Europa’ dat inzet op economische groei en investeringen. ‘We moeten opnieuw in beweging komen, want een Europa dat stilstaat is een Europa dat achteruitgaat.’