Drugskoning El Chapo ontsnapt opnieuw: het lange, inventieve leven van De Korte

Krantenadvertenties beloven een beloning aan wie nuttige informatie biedt © AFP
Rudi Rotthier

Dat hij vorige zaterdag uit zijn gevangenis ontsnapte, langs een 1,5 kilometer lange tunnel waar hij instapte via een gat in zijn douche, lijkt misschien nog enigszins voorspelbaar voor de man die de drugstunnel uitvond. Maar dat hij als ongeletterde aan het hoofd kwam van een miljardenbusiness is dat veel minder. Portret van de man die nooit zonder privé-kok op de vlucht slaat, en die viagra slikt zoals anderen pistachenoten.

Elke zaterdag brengt Rudi Rotthier, onze correspondent in Canada en de VS, u met een boeiend achtergrondverhaal een unieke inkijk in de stad of streek waar hij op dat moment resideert.

Voorafgaand en wellicht ten overvloede toch even vermelden dat de karteloorlogen en de afrekeningen in Mexico de voorbije jaren tienduizenden doden gemaakt hebben. Joaquin Guzman Loera, alias El Chapo, De Korte (of De Gedrongene), is 1,65 meter, volgens sommigen 1,68 meter groot, en heeft als absolute leider van het grootste drugskartel, Sinaloa, duchtig meegedaan aan dat bloedvergieten. Hij en zijn organisaties hebben “door drugverslaving, door geweld, en door corruptie” bijgedragen tot “de dood en de vernieling van miljoenen levens”, aldus een Amerikaanse woordvoerder.

Mexicanen denken daar soms genuanceerder over.

Terreur, te veel of te weinig

“Arm Mexico, zo ver van God en zo dicht bij de Verenigde Staten”, zou politicus José de la Cruz Porfirio Diaz gezegd hebben. Hij was president tussen 1876 en 1911 en zijn uitspraak had in die periode niets met drugs te maken. Maar ze wordt de voorbije jaren veelvuldig aangehaald om de hopeloze situatie van het land te illustreren. Enerzijds zijn er de Amerikanen die koppig hun ‘war on drugs’ organiseren. Anderzijds zijn er de Columbianen, en in toenemende mate de Mexicanen zelf, die drugs produceren, en is er een markt van Amerikanen die veel geld hebben en die gretig drugs consumeren.

Guzman in 1993, bij het begin van zijn eerste gevangenschap
Guzman in 1993, bij het begin van zijn eerste gevangenschap© BELGA

De Mexicanen hebben in recente decennia de handel grotendeels overgenomen van de Columbianen. Met als gevolg dat miljarden dollars verdiend worden, die drugsbaronnen in staat stellen politici, politie, rechters, journalisten af te kopen – en als dat niet werkt, ze te bedreigen en/of om te leggen. De bedreiging geldt zowel voor de rechtstreeks betrokkenen als voor hun families.

El Chapo is de meester van deze ‘zilver of lood’-aanpak: neem mijn geld of riskeer mijn kogel. Hij beseft, zeggen Amerikaanse specialisten, dat te veel terreur slecht is voor zijn zaken. Te weinig terreur ook, trouwens.

El Chapo is behalve de meester van de terreur op maat, ook een kampioen in de maneuvers tegen andere kartels.

Reizende leraar

Hij werd, volgens niet betrouwbare gegevens, in het voorjaar van 1957 geboren in La Tuna, een dorp met 120 inwoners in een afgelegen, verpauperd, bergachtig deel van de westelijke staat Sinaloa. Een eigen onderwijzer was er niet in het dorp, maar af en toe kwam een een rondreizende leraar langs. El Chapo, de zoon van een boer, wellicht een marihuanaboer, zou bij die rondreizende leraars het equivalent van drie schooljaren hebben gevolgd. Over het algemeen wordt beweerd dat hij feitelijk analfabeet is, al lijkt hij wel in staat om te sms’en. Voor zijn talloze liefdesbrieven schakelt hij hulp in.

Hij ontvluchtte op jonge leeftijd een gewelddadige vader, en kwam via een familielid in de drugshandel terecht. Hij kreeg het toezicht over lokale drugsboeren en werd na enkele jaren verantwoordelijk voor drugstransporten uit Zuid-Amerika. In die periode was hij in beginsel een soort veredelde verkeersleider voor drugsvluchten, maar hij bleek zo efficiënt in zijn transporten dat hij snel hogerop geraakte. Hij speelde een rol in strijd met de Columbianen, en hij kwam uiteindelijk helemaal aan de top van het grootste kartel, dat onder zijn bewind land verwierf voor de productie, rivaliserende kartels onderuit haalde en zijn marktpositie drastisch verbeterde.

Er zijn voldoende gevallen van bloedvergieten, afdreigen, marteling etc. bekend om El Chapo een paar honderd keer tot levenslang te laten veroordelen, of om dat ten minste te proberen, maar er zitten duidelijk andere aspecten aan hem vast. Hij werd door het magazine Forbes bij de rijkste en de machtigste mensen in de wereld gerangschikt. Hij is, schatte het zakenmagazine in 2011, de tiende rijkste Mexicaan (maar haalt wereldwijd net niet de top 1.000), en hij komt, ook weer volgens Forbes, op de 55ste plaats in de lijst van ’s werelds machtigste mensen.

Manifestatie voor de vrijlating van Guzman in 2014
Manifestatie voor de vrijlating van Guzman in 2014© REUTERS

Guzman heeft tegelijk ook een Robin Hood-achtige reputatie, die bezongen wordt in ballades. Hij zou geregeld, in Sinaloa of in naburige provincies, restaurants bezocht hebben. Dat ging volgens een vast stramien. Zijn handlangers kwamen eerst de gelagzaal binnen, zamelden beleefd doch uitdrukkelijk en met enig wapenvertoon de telefoons in, en legden de gasten uit dat ze hun maaltijd rustig konden verderztten, maar dat ze het restaurant niet zonder toestemming mochten verlaten. Ze zouden de telefoons na afloop terugkrijgen. Eens El Chapo en zijn gevolg klaar waren met hun biefstuk en garnalen, kregen de andere gasten inderdaad hun telefoons terug en leerden ze dat El Chapo alle rekeningen had vereffend.

Journalisten die dezer dagen Sinaloa bezoeken, horen veel meer positieve geluiden over Guzman dan negatieve. Hij stopt geld toe aan mensen in nood, zeggen ze (en men spreekt in de tegenwoordige tijd). Hij zorgt voor tewerkstelling en stabiliteit daar waar de overheid zich nooit laat betrappen op een daad die de mensen helpt. Mensen voelen zich veilig als hij in de buurt is, zeggen ze. En sommigen zwijgen als vermoord.

El Chapo stelt volgens sommige schattingen 150.000 mensen tewerk, vooral onrechtstreeks. Hij is vriendelijk. Hij betaalt royaal.

‘Een zakengenie’

Hem worden immense talenten toegedicht. Guillermo Valdes, een voormalig hoofd van de Mexicaanse inlichtingendienst, en in principe een aartsrivaal, beschreef hem tijdens een gesprek met El Pais als “een uitzonderlijk leider – een zakengenie. Ik denk dat El Chapo een persoon is met leiderskwaliteiten en met een strategische visie die andere narco’s niet hebben. En zij erkennen dat. Hij is een heel intelligent persoon, met een grote capaciteit om te luisteren. Met een groot vermogen om mensen te verleiden, en tegelijk met een grote verbeelding en creativiteit”.

Hij weet zich goed te omringen. Hij eist discipline. Hij kan delegeren. Hij is bescheiden, maar tegelijk egocentrisch, vastberaden. Hij diversifieert zijn markt, introduceerde bijvoorbeeld amfetamines, zoekt uitbreiding naar Europa en Australië. Hij geeft gratis stalen van sterk verslavende pillen mee met andere leveringen en zorgt zo voor marktexpansie. Hij stuurt de markt, door bijvoorbeeld de heroïneprijs zo te verlagen dat gebruikers goedkoper af zijn met heroïne dan met pijnstillers.

Het gat aan de andere kant van de vluchttunnel - in het huis dat handlangers bouwden
Het gat aan de andere kant van de vluchttunnel – in het huis dat handlangers bouwden© EPA

Hij is inventief. Toen de Amerikanen een moderne, elektronisch beveiligde grensmuur oprichtten om drugstransporten te verhinderen, ging El Chapo die spitstechnologie te lijf met een techniek die duizenden jaren oud was: de katapult. Hij slingerde zijn drugsbalen ver over de muur.

Hij liet aan de Mexicaanse kant van de grens een fabriek installeren waar pepers ingeblikt werden. De fabriek produceerde blikken met dubbele bodem: een laag pepers boven een laag drugs. Via Mexicaanse winkels in de VS kon hij die blikken en drugs zo een tijd semilegaal verkopen.

En hij staat natuurlijk bekend als uitvinder van de drugstunnel, tunnels die, zoals de tunnel onder de superbeveiligde Altiplano-gevangenis, snel en efficiënt gegraven worden, en die, zoals in zijn gevangenistunnel, voorzien worden van verluchting, verlichting en een motor om de transporten makkelijker te laten verlopen. Tientallen grenstunnels van het kartel zijn intussen ontdekt, 90 volgens een recente schatting. Die tunnels stellen vanuit zijn oogpunt de bevoorrading van de VS veilig – door de tunnels kan hij snel leveren.

Per ongeluk een aartsbisschop gemold

In een wereld die op illegaliteit is gebouwd, zijn ramingen niet heel betrouwbaar, maar men schat dat Guzman en zijn kartel een kwart tot de helft van de Amerikaanse drugsimporten voor zijn rekening neemt, en tot 90 procent van de bevoorrading van een stad als Chicago, waar hij tot ‘vijand nummer 1’ werd uitgeroepen, een titel die ooit werd bedacht voor Al Capone. Hoewel Guzman wellicht nooit in de stad is geweest, acht men hem toch verantwoordelijk voor de dodelijke drugsoorlogen in de stad.

De motor in de vluchttunnel
De motor in de vluchttunnel

In 1993 werd Guzman voor het eerst gevangen genomen. Er woedde een karteloorlog. Guzman vond dat zijn positie onder druk kwam door acties van de Arellano Felix-familie uit Tijuana. Er werd een aanslag tegen de familie georganiseerd, tijdens een familiefeest. De aanslag was een gemengd succes: er vielen 9 doden, maar de top van de familie kwam levend weg. Er kwam vrij snel een vergeldingsaanslag tegen Guzman, aan de luchthaven van Guadalajara. Onder onopgehelderde omstandigheden werd niet Guzman maar wel de aartsbisschop van Guadalajara neergeknald, Juan Jesus Posadas Ocampo. Volgens sommigen hadden de schutters de auto van de bisschop verward met die van Guzman.

De dood van de bisschop viel slecht bij de autoriteiten, die een klopjacht inzetten. Guzman, die volgens sommige bronnen heel katholiek is (al zijn kinderen, en dat zijn er minstens 20, zouden gedoopt zijn), vluchtte naar Guatemala waar hij enkele weken later werd gearresteerd en uitgeleverd aan Mexico. El Chapo werd tot 20 jaar cel veroordeeld, vooral voor drugshandel en omkoperij – bizar genoeg niet voor geweldpleging of moord.

Assepoester

Hij werd ondergebracht in de Puente Grande-gevangenis, waar hij eerst eerder bescheiden eisen stelde, volgens het boek van Malcolm Beith, The Last Narco (2010). Maar gaandeweg begon hij zelf de gevangenis te runnen. De opsomming van protocol-overtredingen die Beith geeft, is vrij hallucinant. Guzman kon, als lekkerbek, het menu veranderen. Hij had een onbeperkte aanvoer van drugs en wijnen. Hij had twee vriendinnen in de gevangenis (een medegevangene, die later zijn medewerker zou worden, en een cipier, een alleenstaande moeder die hij eerst met geld probeerde in zijn bed te krijgen, en toen dat niet wilde lukken met liefdesbrieven). Daarnaast waren er veelvuldig bezoeken van zowel echtgenotes (op dat moment twee, een ex en een actuele, maar de verhouding met en tussen beiden was goed) als prostituees.

De Altiplano-gevangenis, de zwaarst beveiligde gevangenis van Mexico
De Altiplano-gevangenis, de zwaarst beveiligde gevangenis van Mexico© REUTERS

Hij organiseerde dans- en filmavonden – Guzman is een verwoed danser. Een van de films die hij volgens Beith uitkoos, was Cinderella (Assepoester), de Disneyfilm. Een groep geharde criminelen plengde, popcorn etend, een collectieve traan.

Of hij in 2001 inderdaad in een container met vuile was uit Puente Grande ontsnapte, wordt veelal in vraag gesteld. De cipier die hem in de container naar buiten duwde, beweerde dat hij alleen had gehandeld. Andere cipiers beweerden dat Guzman hen had betaald om de andere kant op te kijken als de container passeerde. Hij had hen verteld dat hij goud naar buiten wou smokkelen.

Volgens Malcolm Beith heeft zijn ontsnapping 2,5 miljoen dollar aan smeergeld gekost. Beith en vele anderen denken dat het verhaal met de container verzonnen is om het gevangenispersoneel een schaamlapje te bieden. Wellicht, denken ze, is hij gewoon de deur uitgestapt, of in een helikopter weggehaald.

Min of meer op de vlucht

Dat was begin 2001. De volgende 13 jaar was Guzman op de vlucht. Dat wil zeggen: min of meer op de vlucht. In 2007 organiseerde hij een groot feest naar aanleiding van zijn derde huwelijk (met een schoonheidskoningin – de vorige echtgenotes waren uitgenodigd en alweer bleek het te boteren tussen de echtgenotes), waar de halve onderwereld van Mexico present was. De troepen die naar hem op zoek waren, arriveerden net nadat Guzman was vertrokken.

En zo ging het vaak. Guzman had tipgevers op alle niveaus, die hem waarschuwden wanneer hij troepen kon verwachten.

In het meest uitvoerige stuk over de klopjacht op Guzman, verschenen in The New Yorker onder de titel The Hunt for El Chapo, argumenteert Patrick Radden Keefe dat Guzman niet zozeer werd ingerekend, dan wel het beu was om te vluchten. Hij citeert een expert: “Hier is een kerel die honderden miljoenen verdiend heeft in de drugshandel, en hij leeft als een pauper in de bergen. Hij houdt van feesten. Houdt van muziek. Hij danst graag”.

En hij had, na zijn nieuwe huwelijk, een jeugdige echtgenote, met Amerikaans paspoort, die het leven in de bergen maar niets vond.

Hij veranderde ongeveer dagelijks van adres. Zijn echtgenote en kinderen niet dagelijks maar toch geregeld. Hij liet zich in die bergen wel begeleiden door een beeldschone kokkin, die dan ten minste voor culinaire geneugte zorgde. Maar het verse paar begon inderdaad vaker publieke plaatsen op te zoeken, het strand, de stad. Guzman was ooit een man geweest van wie men niet zeker wist hoe hij eruit zag – hij werd meer en meer een publiek figuur.

Peyton Place

Ook na zijn huwelijk bleef hij nog jaren een kat- en muisspel spelen met de autoriteiten, die hem probeerden op te sporen via zijn Blackberry. De autoriteiten probeerden hem af te luisteren zijn elektronische communicatie te volgen. “Het was als Peyton Place“, vertelde een van de afluisteraars aan The New Yorker, verwijzend naar een oude Amerikaanse soap, “en dat de hele tijd door”. Grote delen van zijn dag besteedde Guzman eraan enerzijds vriendinnen en prostituees in zijn dagschema te passen, en anderzijds te voldoen aan de wensen van echtgenote en ex-echtgenotes. Zijn drugszaken wist hij grotendeels te delegeren. Privé-aangelegenheden regelde hij over het algemeen zelf. De afluisterdiensten hielden het viagragebruik bij. Hij nam de pillen in zoals anderen muntjes – registreerde men.

Op een bepaald moment kreeg hij door dat zijn Blackberry de Amerikaanse adviseurs hielp om hem op te sporen. En dus gaf hij het apparaat mee met een medewerker die kort daarna werd gearresteerd. Sindsdien zat er een dubbel beschot tussen zijn communicaties. Alle berichten werden twee keer via wifi doorgestuurd alvorens ze van één telefoon naar zijn Blackberry werden gecommuniceerd. Het systeem Bin Laden, met alleen koeriers, zou niet gewerkt hebben voor drugsleveringen, die snelle ingrepen vereisen. Maar het systeem met het dubbele tussenschot was niet goed genoeg om de afluisterspecialisten lang op het verkeerde been te zetten.

Begin 2014 ontsnapte Guzman ternauwernood aan een raid – via een tunnel onder een badkuip. Korte tijd later, in een strandhuis, in februari 2014, stond hij op het punt weer naar een volgend adres te vertrekken toen hij samen met echtgenote, kinderen en kokkin werd gevat.

Guzman na zijn arrestatie, in februari 2014
Guzman na zijn arrestatie, in februari 2014© REUTERS

De Amerikanen die, bijna onvermeld (want gringo’s zijn niet populair in Mexico), het voortouw hadden genomen bij de arrestatie, voelden zich niet gerust. Ze dachten dat de Mexicaanse autoriteiten met de een of andere smoes Guzman weer zouden vrijlaten. Dus maakten ze voor hun beurt de arrestatie wereldkundig, en lekten ze foto’s.

De drugbranche in Mexico biedt geen garanties op een lang leven. Dat is zelfs een soort filosofie voor de narco’s: leef hard want je houdt het niet lang uit. Guzman moet de indruk hebben gehad dat hij zijn vervaldatum al lang was gepasseerd. Hij was bijvoorbeeld al ruim 10 jaar ouder dan zijn grote voorganger, de Columbiaan Pablo Escobar toen die een gewelddadige dood stierf. Misschien, speculeert Patrick Radden Keefe, zag El Chapo de gevangenis als een mogelijkheid om wel langer te overleven, en zijn zaken in rust en relatieve veiligheid te bedisselen.

‘Een boer’

Tijdens zijn ondervraging ontkende hij gladweg dat hij in drugs handelde. “Ik ben een boer”, vertelde hij aan zijn ondervragers, die maïs, sorghum, bonen en saffloer verbouwt. Hij gaf zijn inkomsten aan als 20.000 peso per maand, 18.000 dollar. Intussen, aldus The New Yorker, bleek uit een peiling dat de helft van de Mexicanen dacht dat Guzman machtiger was dan de regering. Honderden manifesteerden om zijn vrijlating te eisen.

De president van het land, Enrique Pena Nieto, verklaarde in een tv-interview dat een nieuwe ontsnapping “onvergeeflijk” zou zijn. Het zou een “dagelijkse prioriteit” worden om de drugsbaron in de gevangenis te houden en voor de rechter te brengen.

Intussen weten we dat ongeveer op dat moment de eerste schop in de aarde ging om het huis met opslagplaats te bouwen, van waaruit de tunnel naar de vrijheid gegraven werd. Voor de afgevoerde aarde waren, is intussen berekend, 300 tot 350 vrachtwagens nodig die blijkbaar al die tijd onopgemerkt voor de gevangenis konden passeren.

Jonge supporters van Guzman manifesteren
Jonge supporters van Guzman manifesteren© REUTERS

Voor sommigen is dit het zoveelste huzarenstukje van El Chapo, die trouwens tijdens zijn vlucht nog de tijd nam om te douchen en van kleren te wisselen.

Maar in Mexico is het ongeloof om allerlei redenen groot. Heeft echt niemand die vrachtwagens gezien? Heeft niemand de tunnel horen graven? Hoe konden de tunnelbouwers zo precies onder de douchecel (niet onder de badkuip zoals eerder werd gezegd) uitkomen? Ze hebben blijkbaar onderweg 2 of 3 keer het traject aangepast. Volgens de gevangenisdirectie werden alle gps-signalen binnen de gevangenis onmogelijk gemaakt – in dat geval hadden de gravers gedetailleerde bouwplannen van de gevangenis nodig. Waarom kreeg Guzman een cel met eigen badruimte en met een blinde camerahoek? Volgens de gevangenisdirectie droeg Guzman een enkelband. Gaf die geen alarm toen hij wegreed? Waarom duurde het 18 minuten eer men in de gaten had dat hij niet langer in de badkamer was? Waarom verspreidden de ordediensten in eerste instantie een foto van Guzman met kaalgeschoren hoofd terwijl hij, zoals uit de vluchtvideo blijkt, haar had? Waarom viel de ontsnapping samen met het begin van een lange buitenlandse reis van de president? Waarom heeft het bevoegde ministerie zo mondjesmaat informatie verspreid, alsof de belangstelling voor het tunnelverhaal gaande gehouden moet worden? (de ene dag de tunnel, dan de motor, dan pas een beeld van de douche met gat, dan de video van Guzman, dan een vogeltje dat de luchtkwaliteit zou hebben uitgetest, dan stukken tortilla waarmee Guzman blijkbaar de dagen telde).

De narco-heilige

Volgens velen in Mexico, en sommigen in de VS, was die hele tunnelgeschiedenis, zoals de container met wasgoed eerder, een uit de hand gelopen poging om het gezichtsverlies van de autoriteiten te beperken. Men wou hem weg uit de gevangenis, is de samenzweringsstelling. Waarom? Ten eerste omdat Guzman zelf wegwilde, en hij heeft nog altijd immense invloed tot de hoogste kringen. De VS hadden drie weken voor zijn vlucht zijn officiële uitlevering gevraagd, dit keer niet alleen op basis van drugsdelicten maar vooral wegens moorden. Guzman zelf was niet tuk op zo’n transfer maar de Mexicaanse autoriteiten, in de veronderstelling dat hoge autoriteiten door Guzman zijn omgekocht, nog veel minder. De indruk bestaat ook dat het kartel van Guzman in zijn fysieke afwezigheid minder dominant is geworden. Het alternatief is niet beter, wel integendeel. De Zeta’s, bekend om het afsnijden van hoofden, zijn wellicht voor de overheid een minder aantrekkelijke optie dan Guzman, de volksheld, de man “die zijn volk beschermt” (en soms ander volk doodt). Zij brengen te veel terreur om de zaken te laten floreren.

Een vrouw voor het schrijn van Jesus Malverde
Een vrouw voor het schrijn van Jesus Malverde© REUTERS

De samenzweringstheorieën, hoewel alomtegenwoordig, zijn misschien vergezocht. Maar feit is wel dat de Mexicaanse autoriteiten tot dusver hulp van de VS bij hun nieuwe zoektocht weigeren. Er zijn weliswaar 10.000 politieagenten op de been om de drugskoning te zoeken. Er wordt het equivalent van 3,5 miljoen euro uitgeloofd aan wie met inlichtingen komt.

In Sinaloa werd het huzarenstukje met de tunnel in ieder geval gevierd. “Er was heel wat intelligentie voor nodig om dit voor mekaar te krijgen”, zegt Erica Lara, een ijsverkoopster, aan de correspondent van The New York Times. “Er zijn machtige mensen die hun hele straf uitzitten. Hij ontsnapte tot twee keer toe.”

Bij het beeld van Jesus Malverde, de narco-heilige (zo genoemd omdat vele drughandelaars deze 19de eeuwse Robin Hood, die wat hij wist te stelen bij de rijken uitdeelde onder de armen), is er verhoogde activiteit te merken van mensen die de heilige komen bedanken. Het heiligenbeeld, valt te merken, vertoont een opvallende gelijkenis met bekende foto’s van Guzman.

Door Rudi Rotthier vanuit Chicago, Illinois, VS

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content