‘Door de Koerden aan te vallen, helpt Erdogan het Assad-regime stabiliseren’

Twee jongetjes lopen voorbij Turkse tanks in Afrin, in Syrië. © Belga
Jeroen Zuallaert

Hoever durft het Turkse leger doorgaan in Noord-Syrië? Koerdisch onderzoeker Ebubekir Isik over de gevolgen van de aanval op de Koerdische enclave Afrin voor de Koerdische beweging.

‘Het zal niet lang duren voor het Turkse leger de regio Afrin in Noordwest-Syrië zal innemen. De Turken zijn beter uitgerust, en ze vechten samen met radicale islamistische groepen van het Free Syrian Army (FSA). Het is ongezien dat een NAVO-leger met zulke groeperingen een soevereine staat binnenvalt.’

Aan het woord is Ebubekir Isik, die zich als onderzoeker aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB) specialiseert in de Koerdische kwestie. Als zoon van een Turkse vader en een Koerdische moeder kwam Isik enkele jaren geleden naar België. De Operatie Olijftak, zoals de Turkse militaire interventie in Noord-Syrië ondertussen heet, volgt hij noodgedwongen vanuit Brussel. Na de mislukte coup van 2016 werd zijn Turkse paspoort ingetrokken, waardoor hij niet terug kan naar zijn vaderland. ‘Ik ben kritisch voor de Turkse regering’, zegt hij met een beleefde glimlach. ‘Dat wordt maar matig geapprecieerd. Zeker niet van een Koerd zoals ik.’

Isik zegt niet verbaasd te zijn door de opmars van het Turkse leger. ‘Sinds augustus 2016 is Turkije bezig met EufratesShield, een militaire interventie waarmee het beweert de IS aan te vallen maar die eigenlijk gericht is tegen de Koerden in Noord-Syrië. Bovendien willen de Amerikanen in dat gebied een grenswacht oprichten. Dat willen ze doen door de zogenaamde Syrische Democratische Strijdkrachten te bevoorraden, waar Koerden de meerderheid uitmaken en dus logischerwijs ook de leiding zullen nemen. Dat wil Erdogan absoluut vermijden.’

‘Arabische meerderheid’

Ebubekir Isik
Ebubekir Isik© .

De manier waarop Turkije in Noord-Syrië te werk gaat, is typerend voor de manier waarop ze naar de Koerden kijkt, vindt Isik. ‘Toen Erdogan nog geloofde in de mogelijkheid om de Syrische president Bashar Al-Assad af te zetten, is Turkije met alle mogelijke oppositiekrachten gaan samenwerken. Zelfs de PYD, de Koerdische partij waartegen Turkije nu strijd voert, werd in het begin van de Syrische burgeroorlog als een bondgenoot beschouwd. Salih Muslim, de voorzitter van de PYD, was in 2015 vaste klant bij de Turkse inlichtingendiensten. Hij heeft verscheidene belangrijke Turkse hoogwaardigheidsbekleders ontmoet, vermoedelijk ook Erdogan zelf. Alleen wilden de Koerden niet openlijk een bondgenootschap aangaan met Turkije, omdat ze Rusland en Iran — die Assad in bescherming namen — niet voor het hoofd wilden stoten.’

Als het van de Turkse president Erdogan afhangt, zal het Turkse leger niet stoppen bij Afrin. Hij kondigde al aan minstens door te willen gaan tot Minbij, een stad waar Amerikaanse troepen gelegerd zijn. Dat zou de twee NAVO-landen dus lijnrecht tegenover elkaar plaatsen. ‘Het lijkt me onwaarschijnlijk dat Turkije dat zou aandurven’, nuanceert Isik. ‘Ik vermoed dat Turkije vooral de demografie rond Afrin wil beïnvloeden. De Turken beweren dat Afrin een Arabische meerderheid heeft. Dat klopt niet, maar Turkije hoopt het wel te bekomen door leden van het Free Syrian Army in Afrin onder te brengen. Er is zelfs sprake van dat er Syrische vluchtelingen naar Afrin zullen worden verplaatst om het Arabische bevolksingsaandeel op te voeren.’

Toch is het ook voor Erdogan dansen op een slappe koord. Isik betwijfelt of het Turkse leger Afrin lang zal kunnen houden. ‘Zowel Iran als Rusland wil dat de regio rond Afrin weer onder controle van het Assad-regime komt. In de huidige context betekent dit dat het ooit zal gebeuren, of we het nu leuk vinden of niet. Daarom is het ook zo dom van Turkije om Syrië binnen te vallen. Door de voornaamste tegenstander van het Syrische regime aan te vallen, helpt Erdogan Assad vooruit.’

PKK-filiaal

In Turkije heet de aanval tegen Afrin een ‘antiterreuractie’ te zijn. Volgens de Turkse regering is de PYD een veredeld filiaal van de Koerdische terreurbeweging PKK. Daar valt zeker iets voor te zeggen, vindt Isik. ‘De PYD maakt er geen geheim van een zusterpartij te zijn van de PKK. Bahoz Erdal, de militaire leider van de PKK, is een Syriër. Er zijn tal van beelden in omloop waarop hij de hand schudt met PYD-partijleider Salih Muslim. Erdal zet in Noord-Syrië PKK-troepen in bij de strijd tegen de IS.’

'Door de Koerden aan te vallen, helpt Erdogan het Assad-regime stabiliseren'
© Knack

Hoewel de PKK zich als beweging nagenoeg uitsluitend richt op de Koerden die in Turkije wonen, is de partij ook in Noord-Syrië grondig verankerd. Zo richtte Abdullah Öcalan de PKK op toen hij in Syrië woonde. ‘Hij is in Afrin nog altijd een soort halfgod’, beaamt Isik. ‘Op ongeveer elke straathoek hangt zijn beeltenis.’ Dat verklaart ook waarom Erdogan Operatie Olijftak als een binnenlandse aangelegenheid beschouwt. ‘Door de Koerden aan te vallen, stuurt Erdogan de boodschap naar zijn electoraat dat hij geen tweede PKK zal toelaten. De aanval dient ook als breekijzer voor de presidentsverkiezingen van 2019. Stel u de beelden voor: Recep Tayyip Erdogan die gevierd zal worden als triomfantelijk opperbevelhebber, op handen gedragen door zowel de nationalisten als de islamisten. Een beter campagnebeeld kun je je niet voorstellen.’

Daarbij moet opgemerkt worden dat de AK Partij van Erdogan in Koerdistan veruit de populairste partij is. ‘Zelfs ik heb in de vroege jaren 2000 twee keer op Erdogan gestemd’, geeft Isik toe. ‘Voor de meeste Koerden is religie belangrijker dan politieke eisen zoals autonomie. Als Erdogan campagne voert in de Koerdische gebieden, spreekt hij vooral over religie, soms letterlijk met de Koran in de hand. Daardoor behaalt Erdogan zelfs in Koerdistan meer stemmen dan bijvoorbeeld de HDP, die pro-Koerdisch is maar eerder links-progressief.’

Het moet ook gezegd dat Erdogan de Koerdische regio’s gunstig behandelde. Er werd massaal geïnvesteerd in infrastructuur. Het is vandaag zelfs toegelaten om Koerdisch te onderwijzen op school en in de moskeeën. Maar veel van dat positieve elan is ondertussen verdampt. Het vredesproces met de terreurbeweging PKK ligt op apegapen. Isik: ‘Eigenlijk heeft de PKK het in 2014 zelf opgeblazen, toen ze in verschillende steden de Koerdische jeugd mobiliseerde om de Turkse ordediensten te saboteren. Dat was voor veel gematigde Koerden een enorme teleurstelling. Het vredesproces verliep verre van perfect, maar er was geen reden om het op die manier op te blazen.’

Autonomie

Behalve een middenvinger aan de regering-Erdogan was die actie ook een manier om de HDP van Selahattin Demirtas onder druk te zetten. Onder leiding van de charismatische Demirtas was de links-progressieve, pro-Koerdische HDP er in 2015 in geslaagd de absolute meerderheid van de AKP te doorbreken. ‘Voor de PKK was het onverdraaglijk dat Demirtas in heel Turkije een electoraat aansprak. Hij was de eerste pro-Koerdische politicus ooit die het aandurfde om de begrafenis bij te wonen van een door de PKK vermoorde politieagent. Dat was tot voor enkele jaren ondenkbaar voor een pro-Koerdische leider.’

Dat wil niet zeggen dat de HDP en de PKK strikt gescheiden werelden zijn. ‘Ja, ook Demirtas heeft banden met de PKK’, benadrukt Isik. ‘Hij heeft Abdullah Öcalan bijvoorbeeld meermaals bezocht in zijn cel op het eiland Imrali. Maar in een regio waarin de PKK alomtegenwoordig is, is dat onvermijdelijk. Het is natuurlijk mogelijk dat bepaalde HDP-leden lid zijn van de PKK, maar dat wil niet zeggen dat de partij ermee sympathiseert.’

Van de HDP valt momenteel geen heil te verwachten. Meer dan 600 HDP-vertegenwoordigers zitten op dit moment in de gevangenis. Selahattin Demirtas, die momenteel berecht wordt op beschuldiging van terrorisme en het beledigen van de president, riskeert 142 jaar cel. ‘Een tragedie’, zucht Isik. ‘Demirtas was de leider die de Koerdische kwestie in de politieke mainstream kon brengen. Die dynamiek is nu weg.’

Op lange termijn ziet Isik enkel autonomie als een manier om tot een duurzame oplossing te komen. ‘Waarom is het vandaag onmogelijk om Koerdisch te studeren aan de universiteit? Waarom kan een parlementslid geen Koerdisch spreken in het parlement? Waarom benoemt Ankara in Koerdische steden altijd gouverneurs die geen voeling hebben met de Koerdische kwestie, en de Koerdische identiteit soms gewoon ontkennen? Als Turkije de fundamentele rechten van de Koerdische gemeenschap zou waarborgen, zouden zoveel Koerden zich niet tot de PKK aangetrokken voelen.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content