Een gijzelaarsdeal en een wapenstilstand in Gaza zijn uiteraard meer dan welkom. Maar ze zijn nog maar het begin.
Twee jaar na de gruweldaden van Hamas op 7 oktober 2023 lijken de onderhandelingen in Sharm el-Sheikh een wapenstilstand in Gaza te bereiken. Dat zou een einde maken aan een oorlog die meer dan 60.000 Palestijnen heeft gedood, de meeste van hen waren burgers. Woensdagavond 8 oktober schreef de Amerikaanse president Donald Trump op sociale media: ‘Met veel trots kan ik aankondigen dat Israël en Hamas hebben ingestemd met de eerste fase van ons vredesplan.’ Hamas, Israël en Qatar bevestigden de overeenkomst.
Twintigtal gijzelaars
Vertegenwoordigers van Israël en Hamas verbleven op verschillende verdiepingen van een hotel in het Egyptische resort aan de Rode Zee, waar ook onderhandelaars uit de VS, Egypte, Qatar en Turkije waren om druk uit te oefenen. Het duurde drie dagen om deze eerste fase van het akkoord uit te werken. De precieze details zijn nog niet bekend. Maar waarschijnlijk bevat de deal de vrijlating van het twintigtal nog levende Israëlische gijzelaars door Hamas samen met de vrijlating van een groot aantal veroordeelde Palestijnse gevangenen door Israël. Daarnaast gaat het over humanitaire hulp en een gedeeltelijke terugtrekking van de Israëlische strijdkrachten uit de belangrijkste steden van Gaza – tot wat Trump omschreef als ‘een overeengekomen lijn’.
Een diepgaander vredesproces is niet mogelijk zonder een verschuiving in de publieke opinie aan beide kanten. Daar ligt de sleutel tot vrede, niet in handdrukken in het Oval Office of in Nobelprijzen.
Het was al bijzonder moeilijk om over dit deel van het akkoord overeenstemming te bereiken. De scepsis over een tweede fase is dan ook begrijpelijk. Die zou een technocratische regering installeren die Gaza heropbouwt, zonder Hamas in de macht te betrekken. Hamas zou worden ontwapend en een internationale troepenmacht zou de veiligheid verzekeren. Er zou een toezichtsraad worden opgericht, met Trump als voorzitter. Het uiteindelijke doel – wat Trump ‘een sterke, duurzame en eeuwigdurende vrede’ noemde tussen Israël en alle Palestijnse gebieden, met inbegrip van de mogelijkheid van een tweestatenoplossing – lijkt nog ambitieuzer.
Cynischer en vijandiger
Toch staat de deur nu op een kier. Wereldwijd is de publieke aandacht voor het conflict groter dan ooit sinds de Oslo-akkoorden van 1993 en 1995. Met Donald Trump heeft Amerika een president die niet bang is om Israël onder druk te zetten. De vernedering van het Iraanse regime en zijn gewelddadige bondgenoten heeft een bedreiging voor de hele regio weggenomen. Bovendien zijn de Golfstaten bereid om niet alleen te betalen voor de wederopbouw van Gaza, maar willen ze ook het vredesproces financieren en mogelijk zelfs veiligheid bieden. Dat is een enorme vooruitgang in vergelijking met de jaren negentig.
In 2012 steunde 61 procent van de Israëli’s een tweestatenoplossing, nu is dat nog slechts een kwart.
Tegelijk is de publieke opinie aan beide kanten van het conflict cynischer en vijandiger geworden tegenover elk vredesproces. Dertig jaar na Oslo en twee jaar na 7 oktober beschouwen de meeste Israëlische Joden de Palestijnse gebieden als een mislukt, niet erkend staatje dat voortdurend terreur en Jodenhaat voedt. In 2012 steunde 61 procent van de Israëli’s een tweestatenoplossing, nu is dat nog slechts een kwart. Hun onverschilligheid tegenover Palestijnse slachtoffers is ijskoud. Palestijnen zien Israël dan weer als een schurkenstaat die steeds meer land bezet en routinematig geweld uitoefent tegen burgers. Een verbijsterend groot deel is geradicaliseerd: volgens een peiling in mei steunde 50 procent de aanslagen van 7 oktober, 87 procent ontkende dat Hamas wreedheden pleegde en 41 procent stond achter gewapend verzet.
Machtswissel
Trump kondigde aan dat hij mogelijk naar het Midden-Oosten reist om het belang van de eerste fase van de vredesovereenkomst te onderstrepen. Als de gijzelaars worden vrijgelaten en het staakt-het-vuren doorgaat, zal de aandacht verschuiven naar de volgende fase van de gesprekken: de oprichting van een nieuw bestuursmodel voor Gaza.
Het einde van de oorlog zou ook een machtswissel aan beide kanten kunnen veroorzaken. Hamas zou gedwongen worden om afstand te doen van elke formele rol in het bestuur van Gaza. Israël moet binnen twaalf maanden verkiezingen houden, en peilingen suggereren daarbij verlies voor premier Benjamin Netanyahu.
Deze machtswissels zijn noodzakelijk, maar niet voldoende. Het is naïef om te geloven dat een diepgaander vredesproces mogelijk is zonder een verschuiving in de publieke opinie aan beide kanten. Daar ligt de sleutel tot vrede, niet in handdrukken in het Oval Office of in Nobelprijzen.
Gelukkig helpt de veranderde context daarbij. Trump heeft Israël al aangespoord om zijn luchtcampagne tegen Iran te beëindigen en een gijzelingsdeal te sluiten, nu moet hij Netanyahu of diens opvolger dwingen om de uitbreiding van Joodse nederzettingen te stoppen. Hij moet ook het Palestijnse bestuur versterken door te verhinderen dat Israël de Palestijnen hun douane-inkomsten ontzegt en door wraakacties van kolonisten en soldaten te ontmoedigen. De Arabische staten moeten intussen realistischer worden en de Palestijnse Autoriteit aansporen tot verantwoord bestuur. Palestijnse partijen moeten nieuwe leiders vinden en geweld afzweren.
Maar het gaat niet alleen over druk uitoefenen, er is er ook een positief perspectief. Voor de Israëli’s is dat de belofte dat hun land veiliger wordt door nauwere samenwerking met Arabische staten en nieuwe banden met Syrië, en misschien zelfs Libanon, die zich aan de Iraanse invloed hebben onttrokken. Voor Palestijnen is het de belofte dat economische banden met de Golfstaten een nieuw pad kunnen openen naar handel en welvaart.
Beide landen zullen aandachtig volgen hoe ernstig president Trump het meent.
Als de gijzelaars worden vrijgelaten, zullen Palestijnen overal ter wereld toekijken of Israël oprecht een technocratische regering in de Gazastrook kan toestaan. Voor Israëli’s wordt het uitkijken of de Palestijnen in Gaza zichzelf beter kunnen besturen, het terroristische apparaat kunnen ontmantelen en de instellingen kunnen hervormen die Hamas had overgenomen. Beide landen zullen aandachtig volgen hoe ernstig president Trump het meent. Tijdens de Oslo-onderhandelingen stond Gaza nog op de achtergrond. Na het gruwelijke conflict van de voorbije jaren wordt wat er nu in Gaza gebeurt de lakmoesproef.
