‘Na de aanval op een belangrijke olie-installatie in Saudi-Arabië reageerde de wereldenergiemarkt opvallend kalm’, schrijft Jonathan Holslag (VUB).
De prijs van ruwe olie ging na de aanval op de olie-installatie in Saudi-Arabië even omhoog, maar daalde snel weer tot onder de zestig dollar per vat. Nochtans werd door de aanval op Abqaiq ongeveer vijf procent van de wereldwijde olieproductie uitgeschakeld. Er zijn een aantal verklaringen voor die beperkte weerslag. De markten werden gesust door de beslissing van de Verenigde Staten om, indien nodig, te putten uit eigen strategische oliereserves en door het feit dat de Saudi’s zelf aanzienlijke reserves hebben aangelegd. Hun uitvoer via de Rode Zee kwam niet in het gedrang en twee dagen na de aanslag kon al een aanzienlijk deel van de productie in Abqaiq worden hervat. Er bestaat dus flink wat incasseringsvermogen.
De VS zijn vooralsnog terughoudend om zich in een nieuw avontuur in het Midden-Oosten te storten.
De kalmte op de markten weerspiegelt ook een aantal meer fundamentele zaken. Saudi-Arabië vertegenwoordigde de voorbije jaren slechts dertien procent van de wereldwijde olieproductie. De Verenigde Staten zijn nu grotendeels zelfredzaam en produceerden vorig jaar meer aardolie dan Saudi-Arabië. Ook Europa is beperkt afhankelijk van de Saudische aardolie. Acht procent: dat is het aandeel van Saudi-Arabië in de totale Europese olie-invoer. De Verenigde Staten hebben schalieolie, Europa heeft Rusland. Voorts groeit het wereldwijde energieaanbod nog steeds. De bewezen internationale oliereserves nemen jaarlijks met gemiddeld 1,3 procent toe, terwijl de economische groei vertraagt. De energiemarkt kan dus wel wat aan.
Niet alleen de markten reageerden beheerst, ook Saudi-Arabië en de Verenigde Staten toonden koelbloedigheid. President Donald Trump twitterde dat zijn wapens ‘locked and loaded’ waren. Riyad en Washington namen evenwel de tijd voor forensisch onderzoek van de wapens. Het is een geheel andere houding dan bijvoorbeeld bij George W. Bush, die samen met zijn neoconservatieve adviseurs stond te trappelen om Irak aan te vallen en zijn buitenlandminister met valse bewijzen tegen Irak liet opdraven in de VN-Veiligheidsraad.
Het Trump-team wordt eveneens bevolkt door haviken, maar die zijn vooralsnog terughoudend om Amerika in een nieuw avontuur in het Midden-Oosten te storten. Er zullen ongetwijfeld tegenmaatregelen volgen, misschien ook militaire. Maar na Irak hebben de Verenigde Staten genoeg van het drijfzand van het Midden-Oosten. Washington beseft klaarblijkelijk dat Iran nog steeds voldoende slagkracht heeft om de VS en hun bondgenoten te treffen, rondom de Golf, in Irak, Afghanistan en elders.
Ook grootmachten gebruiken de grijze zone om een confrontatie uit de weg te gaan.
Toch mogen we niet blind zijn voor de risico’s op langere termijn. De vraag is vooral hoe de relaties tussen Teheran en Riyad zullen evolueren. Iran en Saudi-Arabië hebben recent een recessie te verwerken gekregen en door de relatief lage olieprijzen zullen de inkomsten beperkt blijven. Leidt die economische kwetsbaarheid tot een detente, of net tot meer nationalisme? Ook onduidelijk is wat de Aziatische landen zullen doen. Vooral zij zijn afhankelijk van de olie uit de Golf. China en Japan zijn eigenlijk de grote verliezers. Er zal de komende jaren veel blijven bewegen in de regio.
Verder maakte de aanval opnieuw duidelijk hoe nieuwe wapens leiden tot een moeizame spreidstand. Saudi-Arabië heeft tal van verdedigingssystemen tegen aanvallen met ballistische raketten en vliegtuigen. Maar deze aanval met kruisraketten die rakelings boven het aardoppervlakte scheren en een kleine zwerm onbemande vliegtuigen, toont aan dat men ook voorbereid moet zijn op andere scenario’s. Landen zullen zich moeten verdedigen tegen ballistische raketten én tegen kruisraketten, drones en tal van andere systemen. De spullen die Abqaiq troffen, waren zelfs nog relatief primitief in vergelijking met wat elders in de maak is.
En dan blijft er ook de schemerzone, het mistgordijn dat Iran probeerde op te trekken. Vandaag spreekt men in dat opzicht van hybride conflicten of van grey zonewars. Schemerzones hebben evenwel steevast deel uitgemaakt van conflicten. Rusland, bijvoorbeeld, heeft zo’n mistgordijn gecreëerd in Oekraïne en kan daardoor staalhard blijven ontkennen dat het iets met het neerhalen van vlucht MH17 te maken had. Relevant is dus niet zozeer dat landen wegkruipen achter de grey zone, maar vooral dat ook grootmachten die grijze zone lijken aan te grijpen om een confrontatie uit de weg te gaan. Dat zegt veel over de veranderende wereldorde.
