De komiek die held werd: wie is Oekraïens president Volodimir Zelenski?

25.02.2022 16:04
Jeroen Zuallaert

Vastberaden werpt de Oekraïense president Volodimir Zelenski zich op tot de onbetwiste leider van zijn natie. Portret van de acteur die zich als de volmaakte antipode van Vladimir Poetin presenteert.

Wanneer u dit leest, is het niet zeker of het onderwerp van dit stuk nog in leven is. Volodimir Zelenski geldt dezer dagen als staatsvijand nummer één in Rusland. Volgens het Kremlin leidt hij een regering neonazi’s die een genocide uitvoeren op de Russischtalige bevolking van Oekraïne. De Britse kwaliteitskrant The Times berichtte afgelopen maandag dat 400 huurlingen van de beruchte Wagnergroep jacht maken op de Oekraïense president.

Het is een scenario dat tot voor kort enkel weggelegd leek voor actiefilms. Ironisch genoeg is de kans niet gering dat Zelenski ook in zo’n film het opgejaagde wild zou zijn. Zelenski is immers al jaren een van Oekraïnes bekendste acteurs. In 2006 won hij – op overigens indrukwekkende manier – de Oekraïense versie van Dancing with the Stars. Hij is de Oekraïense stem van Beertje Paddington en speelde D’Artagnan in de Russisch-Oekraïense versie van De Drie Musketiers. Maar zijn bekendste rol is die van Vasil Holoborodko, een lichtjes naïeve maar goedhartige geschiedenisleerkracht die per ongeluk tot president wordt verkozen.

Tijdens zijn campagne weigerde Zelenski interviews met kritische journalisten.

De tv-serie Sloega Naroda (‘Dienaar van het Volk’) satiriseerde meedogenloos de slaafse manier waarmee Oekraïners omgaan met hun machthebbers. De Russischtalige serie werd eveneens uitgezonden in Kazachstan, Georgië, Belarus en waarempel ook in Rusland. Op de Russische televisie werd een mop over Poetin weggeknipt uit de eerste aflevering. Na drie afleveringen werd de serie abrupt uit het zendschema gehaald. Die beslissing volgde niet toevallig op mislukte onderhandelingen over de oorlog in de Donbas.

Teleurstelling

In 2019 besluit Zelenski deel te nemen aan de presidentsverkiezingen. Zoals elke acteur van F.C. De Kampioenen weet, is het voor veel mensen vrijwel onmogelijk om het onderscheid te maken tussen de acteur en het personage. Het dient gezegd dat Zelenski het verschil tussen zichzelf en Holoborodko zo klein mogelijk heeft proberen te houden. Zijn partij Sloega Narodoe is de Oekraïense vertaling van het populaire feuilleton, zijn naaste medewerkers in de serie werken ook mee aan zijn presidentscampagne. Net zoals in de serie verliep de campagne vrijwel uitsluitend digitaal, via YouTube, Instagram en korte televisieoptredens bij bevriende media. Zelenski nam niet de moeite om door Oekraïne te reizen, hield geen ronkende speeches en nam welgeteld één keer deel aan een televisiedebat. Tijdens zijn campagne nam hij nieuwe afleveringen op en weigerde hij categorisch interviews met kritische journalisten. Zijn gebrek aan ervaring stelt hij voor als een voordeel: op die manier staat hij ten minste open voor een geheel nieuwe aanpak. In de tweede verkiezingsronde, waarin hij uitkwam tegen zittend president Petro Porosjenko, behaalde Zelenski een overweldigende 73 procent van de stemmen. Waar Porosjenko een nationalistische campagne voerde met de slogan ‘Taal, Leger, Geloof’, voerde Zelenski een inclusievere campagne. Net als zijn alter-ego Holoborodko beloofde hij te strijden tegen corruptie. Ook zijn belofte om vrede te brengen in Oost-Oekraïne bleek veel Oekraïners over de streep te trekken.

25.02.2022 22:58
25.02.2022 22:58© via REUTERS

Ondanks de slechts drie decennia van onafhankelijkheid hebben Oekraïners al ruime ervaring met politieke teleurstellingen van hemelbestormende hervormers. Al snel lijkt Zelenski een volgende teleurstelling in de rij te gaan worden. Na nauwelijks negen maanden ontslaat hij premier Oleksij Hontsjaroek en openbaar aanklager Roeslan Rjabosjapka, twee onbesproken en uiterst hervormingsgezinde leiders. Bovendien blijkt Zelenski allesbehalve het leven van een gewone geschiedenisleerkracht te leiden. Hij heeft bijvoorbeeld innige banden met Igor Kolomojski, een Oekraïense mediamagnaat die sinds vorig jaar de Verenigde Staten niet meer binnen mag wegens grootschalige corruptie. In 2021 duikt Zelenski’s naam op in de Pandora Papers. Zelenski’s verdediging dat elke Oekraïense zakenman nu eenmaal offshores heeft, ondergraaft zijn reputatie als antisysteempoliticus.

Ook met Rusland blijkt het kwaad kersen eten. Aanvankelijk zijn er veelbelovende tekenen. Kort na zijn aantreden slaagt hij erin een grote gevangenenruil met Rusland te organiseren. Maar finaal ondervindt Zelenski dezelfde problemen als Porosjenko en komt hij tot de conclusie dat Oekraïne geen onafhankelijke staat kan blijven als de Minskakkoorden geïmplementeerd worden. Bovendien komt Zelenski terug op zijn aanvankelijke belofte om het bij één ambtstermijn te houden. Voor een herverkiezing moet hij echter de nationalistische trom luiden. Richtte Zelenski zich tijdens de wittebroodsweken van zijn presidentschap nog graag in het Russisch tot zijn bevolking, dan spreekt hij nu uitsluitend Oekraïens. Na nauwelijks tweeënhalf jaar is Zelenski’s populariteit gekelderd. Net als Joesjtsjenko en Porosjenko lijkt Zelenski na vier jaar met pek en veren buitengedragen te zullen worden.

26.02.2022 15:06
26.02.2022 15:06© via REUTERS

De anti-Poetin

Maar plots viel Rusland binnen en veranderde alles. Aanvankelijk probeerde Zelenski om de Russische oorlogsdreiging te minimaliseren en de rust te bewaren. Pas toen er al Russische troepen richting Kiev denderden, kondigde hij een algehele mobilisatie af. Weg zijn alle kritiek op zijn gebrekkige bestuurscapaciteiten. In oorlogstijden zoeken burgers niet naar hervormers met uitgekiende relanceplannen, maar naar helden. En laat die rol hem nu net perfect liggen. Kreeg Zelenski de voorbije maanden nog kritiek vanwege zijn weinig diplomatische stijl – tijdens gesprekken met staatshoofden zou hij soms in woede uitbarsten – dan geldt hij nu als een passioneel verdediger van zijn vaderland. Met zijn schrapende, doorrookte stem, zijn feilloze gevoel voor timing en zijn vermoeide glimlach speelt hij het personage waaraan Oekraïners nu het meeste behoefte hebben.

Zelenski’s voornaamste verdienste is dat hij er nog steeds is. Wanneer hij het aanbod van de Amerikaanse ambassade krijgt om per escorte uit het land geëvacueerd te worden, antwoordt hij met een oneliner die nu al historisch is: ‘Ik heb antitankmunitie nodig, geen lift.’ Wanneer er langs Russische kant berichten verspreid worden dat hij het land verlaten heeft, stapt Zelenski doodleuk de straat op om zich met zijn gsm voor zijn ambtswoning te filmen, in het gezelschap van zijn voltallige staf. Voor Oekraïners is Zelenski’s moed inspirerend. Het onderscheidt hen van de oude garde van grijze kleptocraten. Oekraïners herinneren zich maar al te goed hoe toenmalig president Viktor Janoekovitsj tijdens de Maidanrevolutie in allerijl het land uit vluchtte. Politiek gezien is blijven de enige logische optie. Maar hoeveel leiders kiezen in Zelenski’s plaats geen eieren voor hun geld?

Zelenski is in zowat alles de volmaakte tegenpool van Poetin. Terwijl Poetin spreekt in het in beton gegoten ambtelijke staccato van een provinciale Sovjetapparatsjik, is Zelenski jong, geestig en vrolijk. Terwijl Poetin zijn ministers ontvangt aan een eindeloze tafel, post Zelenski selfies met zijn naaste medewerkers.

Hoe de toekomst er voor hem uitziet, is een groot vraagteken. Naarmate Rusland de militaire druk opvoert, zal ook Zelenski onder druk komen om het bloedvergieten te stoppen en tot een compromis te komen. Voorlopig toont hij zich evenwel net zo vastberaden als de miljoenen Oekraïners die uit alle macht weerstand bieden en ademloos luisteren naar zijn schrapende stem: ‘De nacht zal hard zijn, zeer hard. Maar de ochtend zal komen.’

De komiek die held werd: wie is Oekraïens president Volodimir Zelenski?

Partner Content