De knieval van Ecuador: was de arrestatie van Assange pasmunt voor een lening van het IMF?

Zeven jaar lang gaf Ecuador Julian Assange asiel in zijn ambassade in Londen. Vorige donderdag mocht de Britse politie de voortvluchtige stichter van WikiLeaks dan plots toch arresteren. Volgens de officiële verklaring van Ecuador had de klokkenluider contractbreuk gepleegd. Maar er spelen andere redenen, zo leert Knack uit een rondvraag bij zes prominente politici. ‘Ik ben zo ontgoocheld in mijn land.’

In 2012 bond de Ecuadoraanse president Rafael Correa de kat de bel aan door – wars van Amerikaanse belangen – Julian Assange met open armen in zijn ambassade te Londen te ontvangen. Bijna zeven jaar lang lag Assanges lot in handen van het kleine Zuid-Amerikaanse land. In het begin kreeg Assange veel steun, maar met de jaren verbitterden de relaties.

Knack sprak de voorbije dagen met alle sleutelfiguren: van ex-president Rafael Correa en zijn ministers van Buitenlandse Zaken Ricado Patino en Guillaume Long, die Assange politiek asiel gaven, over consul en vriend Fidel Narvaez tot huidig vicepresident Otto Sonnenholzner en minister van Buitenlandse Zaken Jose Valencia, die Assange onder druk zetten met een gedragscontract en uiteindelijk zijn asiel ontnamen.

Waarom heeft Ecuador in 2012 aan Julian Assange politiek asiel gegeven?

Otto Sonnenholzner: Die vraag kunt u beter stellen aan voormalig president Rafael Correa. Wij hebben met de regering van huidig president Lenin Moreno een gedragsprotocol opgesteld waarin de rechten en plichten van Assange op de ambassade omschreven waren. Respect voor de binnenlandse politiek van Ecuador en voor landen waarmee Ecuador vriendschappelijke, diplomatieke en economische relaties heeft, was daar een cruciaal onderdeel van.

Assange was geen gevangene van Ecuador. Hij had elke dag de mogelijkheid om op vrije wil de ambassade te verlaten. Als gast diende hij de regels van ons huis te respecteren. Julian Assange mocht in zijn privévertrek doen wat hij wilde. Hij beschikte ook over zijn eigen communicatiemiddelen. We konden echter niet langer tolereren dat er vanuit onze ambassade boodschappen vertrokken die onze internationale relaties bemoeilijken. Respect voor de gastheer die bijna zeven jaar lang voor veiligheid, onderdak, eten en medische bijstand heeft gezorgd, is toch een basisprincipe.

U hebt het gedragsprotocol opgesteld waaraan Julian Assange zich diende te houden. Wat was daarbij uw motivatie?

Jose Valencia: In 2012 besloot de regering van Correa om Julian Assange politiek asiel te geven. Vanaf dat moment hebben we verschillende pogingen ondernomen om met de goedkeuring van het Verenigd Koninkrijk oplossingen te zoeken voor Assange. In 2017 vroegen we nog een vrijgeleide aan om hem naar de luchthaven te brengen, maar de Britse regering heeft dat geweigerd. De Britten hebben altijd benadrukt dat ze Assange zouden arresteren zodra hij een voet buiten de ambassade zou zetten. Ze wilden hem voor de rechter brengen wegens het schenden van zijn borgtochtvoorwaarden in 2012.

We hebben verschillende vergaderingen met de advocaten van Julian Assange gehad, maar we vonden geen uitweg. Uiteindelijk ben ik zelf met Assange gaan praten. Ik heb hem verteld dat er twee mogelijkheden waren. Ofwel koos hij ervoor om zelf naar de rechtbank te stappen, ofwel bleef hij voor onbepaalde tijd in de ambassade wonen en diende hij zich aan een gedragsprotocol te houden. Hoewel we ervan overtuigd waren dat een verder verblijf in de ambassade slecht zou zijn voor zijn gezondheid, koos Assange voor die laatste optie.

In zijn contract stond dat hij zich niet mocht bemoeien met de nationale politiek van andere landen. Daarnaast voegden we er nog aan toe dat Assange enkele samenlevingsafspraken moest respecteren. Per slot van rekening is de ambassade een kantoorruimte en geen huiskamer. Uiteindelijk hebben zijn advocaten een zaak in kort geding aangespannen wegens het schenden van zijn grondrechten. De rechter heeft de klacht onontvankelijk verklaard, ook in hoger beroep.

Wat motiveerde u om in augustus 2012 politiek asiel te geven aan Julian Assange?

Rafael Correa: Laat ik duidelijk stellen dat we Julian Assange geen politiek asiel hebben gegeven omdat we achter al zijn daden stonden. We hebben hem ook niet geholpen om te ontsnappen aan zijn verantwoordelijkheden ten aanzien van de Britse en Zweedse rechtbank (Assange werd door twee Zweedse vrouwen beschuldigd van verkrachting, nvdr). We hebben het Zweedse Openbaar Ministerie steeds uitgenodigd om naar onze ambassade te komen, zodat Assange daar zijn verklaring kon afleggen. Assange heeft van ons asiel gekregen omdat twee fundamentele basisrechten, namelijk het recht op een eerlijk proces en het recht op leven, op het spel stonden. Het Verenigd Koninkrijk dreigde Assange immers uit te leveren aan de VS, waar hij veroordeeld kon worden tot de doodstraf.

Als Lenin Moreno spreekt, heb je zowel een psychiater als een leugendetector nodig.

Uw opvolger, president Lenin Moreno, gaf in zijn persconferentie te verstaan dat hij van het VK de garantie heeft gekregen dat Assange niet uitgeleverd zal worden aan een land waar de doodstraf wordt uitgevoerd.

Correa: Wie gelooft dat nu? Als Lenin Moreno spreekt, heb je zowel een psychiater als een leugendetector nodig. Hij is ziek van haat en liegt constant. Zijn minister van Buitenlandse Zaken Jose Valencia is geen haar beter. Kijk, de populariteit van Moreno is de laatste maand onder de 20 procent gezakt. Hij wordt verdacht van corruptie en moest dringend de aandacht afleiden. Moreno zal naar de gevangenis moeten en wil Assange in zijn val meesleuren. Volgens hem zit Assange immers achter het hacken van zijn privéaccount.

Eerder gaf de regering van Moreno de Ecuadoraanse nationaliteit aan Assange, nu levert ze hem uit aan de Britse politie.

Correa: Ik kan dat ook moeilijk begrijpen. Wie vijf jaar op Ecuadoraans grondgebied verblijft, kan de Ecuadoraanse nationaliteit krijgen. Aangezien de ambassade ook tot het grondgebied behoort, was die toekenning legaal. Het is goed mogelijk dat Moreno tijd wou kopen met deze actie.

Volgens mij heeft hij vanaf het moment dat hij aan de macht is gekomen met de Amerikanen onderhandeld over Julian Assange. Je moet daarvoor maar naar de feiten kijken: in mei 2017 bezoekt Paul Manafort, de ex-campagneleider van president Donald Trump, Ecuador. De man zit nu achter de tralies voor corruptie, witwassen en ontduiken van belastingen. Dat zegt genoeg. Vorig jaar bezocht vicepresident Mike Pence Ecuador. President Moreno beloofde toen al om Julian Assange uit te leveren aan de VS.

De publicatie op WikiLeaks van de INA-papers, die de corruptie van Moreno aantonen (zie gesprek met Ricardo Patino, nvdr), vormde de spreekwoordelijke druppel. De wereld moet weten dat Moreno zijn dagen geteld zijn. Hij zal achter de tralies belanden. Helaas geniet Moreno bescherming van de Ecuadoraanse pers, maar het corruptieschandaal is dermate grof dat niemand Moreno nog kan beschermen. Kijk, dit is het rekeningnummer van Moreno (dicteert het nummer, nvdr). Wie dit onderzoekt, zal merken dat hij hier illegaal geld op heeft gekregen waarmee hij in Genève een luxeleventje leidde. De regering van Moreno staat op instorten en de man is zijn zelfbeheersing volledig kwijt.

Minister van Binnenlandse Zaken Maria Paula Romo zei onlangs dat u achter die INA-papers zit en Moreno’s regering wilt destabiliseren.

Correa: Wie je dat kan wijsmaken, kan je ook laten geloven dat de wereld plat is. Moreno pleegt verraad aan zijn vaderland en maakt een economische puinhoop van Ecuador. Hij wordt nu door de elite en machtige rechtse groeperingen van ons land gebruikt. Let op mijn woorden: nog voor het einde van zijn regeerperiode zullen ze hem laten vallen.

Veroordeelt u het Verenigd Koninkrijk voor de inval in de Ecuadoraanse ambassade?

Correa: Nee. Het is niet de schuld van de Britten. Moreno beseft niet dat hij niet alleen het leven van Julian Assange heeft vernietigd, maar ook de internationale reputatie van Ecuador op het spel heeft gezet. Hij heeft de soevereiniteit van ons land opgegeven. Nu zal niemand nog politiek asiel komen vragen in Ecuador of Latijns-Amerika.

Ecuador leek wel een paradijs voor klokkenluiders. Het scheelde geen haar of Edward Snowden had in 2013 ook politiek asiel gekregen in Ecuador.

Correa: Dat klopt. Het was nooit de formele intentie van mijn regering om Snowden politiek asiel te geven. Het was op eigen initiatief van een consul (Fidel Navaez, zie blz. 69). Ik respecteer wat hij heeft gedaan, maar ik keur het niet goed, omdat hij mij niet op de hoogte had gebracht. Hij wilde Snowden een Ecuadoraans paspoort geven en daarmee een mensenleven redden.

U woont nu in België. Beschouwt u zichzelf als een politiek vluchteling?

Correa: Ja. Op dit moment lopen er 24 rechtszaken tegen mij. Zelfs tegen Al Capone waren er niet zo veel rechtszaken. Het Openbaar Ministerie heeft 400 verslagen over mij in zijn bezit. De regering van Moreno heeft de rechterlijke macht volledig in handen.

Hebt u de indruk dat uw leven in gevaar is?

Correa: We moeten voorzichtig zijn. Ik kan niet zeggen dat ik echt gevaar loop, maar er zijn mensen die me liever dood dan levend zien. Ze hebben het liefst dat ik buiten Ecuador verblijf en dat ik niet langer politiek actief ben. Ik kan me moeilijk concentreren op de taken die ik zou willen doen, namelijk wetenschappelijk onderzoek, lesgeven en boeken schrijven. Ik moet nu al mijn energie gebruiken om mezelf te beschermen. Ze brengen me veel schade toe, maar ik zal moreel niet breken.

Wat dacht u toen u vernam dat Julian Assange was opgepakt door de Britse politie?

Ricardo Patino: Het is een ronduit beschamende vertoning. Wie geeft er nu toestemming aan de buitenlandse politie om een onderdaan in zijn eigen ambassade op te laten pakken? Politiek asiel kan niet zomaar opgeheven worden en al zeker niet om iemand uit te leveren aan de politie. Met deze actie heeft Moreno de soevereiniteit van ons land geschonden.

Dat staat in schril contrast met 2012. De Britse politie bracht ons toen schriftelijk op de hoogte dat ze van plan was om Julian Assange te arresteren op onze ambassade – we waren toen nog aan het uitzoeken of we hem politiek asiel zouden geven. We hebben toen samengezeten met enkele interregionale Latijns-Amerikaanse instellingen, zoals Alba en Unasur, en zelfs met de Organisatie van Amerikaanse Staten. Allemaal bevestigden ze dat we niet zomaar moesten ingaan op de vraag van de Britse politie. Zelfs de Verenigde Staten namen toen het standpunt in dat ze zich zouden aansluiten bij de meerderheid. Dat Lenin Moreno het politiek asiel van Assange te grabbel gooit, maakt ons compleet belachelijk in de wereld.

Om welke reden besloot uw regering destijds om Assange politiek asiel te geven?

Patino: Assange vertelde ons dat zijn leven in gevaar was. De VS zaten achter hem aan omdat hij belastende documenten over Amerikaanse misdaden in Irak en Afghanistan openbaar had gemaakt. In de VS bestaat nog steeds de doodstraf en het is ook geen publiek geheim dat in Guantanamo folterpraktijken worden toegepast. Het risico dat Assange uitgeleverd zou worden aan een land waar de doodstraf wordt toegepast heeft ons doen besluiten om hem politiek asiel te verlenen.

Gelooft u dat de publicatie van de INA-papers de aanleiding was om Assanges politiek asiel op te heffen?

Patino: De rechtstreekse oorzaak is het bezoek van de Amerikaanse vicepresident Mike Pence aan Ecuador vorig jaar in juli. Daar zijn verschillende akkoorden gesloten, onder meer over de uitlevering van Julian Assange. President Moreno heeft zich aan die akkoorden gehouden en daarom heeft Ecuador nu die lening van 4,2 miljard dollar gekregen bij het IMF.

De timing van de opheffing heeft inderdaad te maken met Moreno’s eigen agenda. Er zijn bewijzen opgedoken dat Moreno en zijn familie een offshorebedrijf hebben in Panama, INA Investment Corporation genaamd. De naam INA komt van de drie laatste letters van de namen van zijn dochters (Irina, Carina en Kristina). Moreno en zijn familie zullen nu moeten aantonen hoe het komt dat ze zo veel geld op de rekening hadden staan en waaraan dat geld is uitgegeven.

Vreest u dat u vervolgd zult worden in Ecuador?

Patino: Ik ben niet bang voor de regering van Moreno. Ze houdt er niet van dat ik in interviews vertel wat ik te zeggen heb.

Hoe kijkt u naar de arrestatie van Julian Assange?

Guillaume Long: Jarenlang beweerden de Britten dat we paranoïde waren toen we vreesden voor de uitlevering van Assange. Wat er vorige week donderdag is gebeurd, bevestigt jammer genoeg onze hypothese. Moreno kondigt aan dat Julian Assange zijn politiek asiel kwijt is, de Britse politie arresteert Assange en even later sturen de VS hun uitleveringsbevel naar het Verenigd Koninkrijk. Assange wordt vervolgd vanwege zijn journalistiek werk. Alle journalisten zijn nogmaals wakker geschud: wie de VS in een slecht daglicht zet, zal daarvoor boeten.

President Moreno beweert dat hij van de Britten garanties heeft gekregen dat Julian Assange niet uitgeleverd zal worden aan de VS. Waarop baseert hij zich volgens u?

Long: Het is simpel. Als Moreno dat bewijs heeft, moet hij ons dat maar tonen. In 2017 heb ik een document gezien waarin de Britse minister van Buitenlandse Zaken Boris Johnson in omfloerste termen verklaarde dat het Verenigd Koninkrijk voorzichtig zou zijn om Assange uit te leveren aan een land met de doodstraf. Dat document bood onvoldoende garanties voor de veiligheid van Assange. Het zou me sterk verbazen mocht Moreno nu een ander document in zijn bezit hebben.

U nam Assange zijn toegang tot internet af in de aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016. Beschouwde u de publicatie van de e-mails van presidentskandidate Hillary Clinton niet als journalistieke vrijheid?

Long: Die publicatie heeft inderdaad tot grote spanningen tussen Julian Assange en de Ecuadoraanse regering geleid. Toch durf ik te stellen dat we dat probleem nog op een vriendelijke manier hebben opgelost. We vreesden dat de acties van Assange vanuit de ambassade van Ecuador negatief zouden zijn voor het imago van ons land. Ecuador staat op zijn soevereiniteit, maar we staan net zozeer achter de soevereiniteit van andere landen. In volle verkiezingsstrijd was de timing van die publicatie ongelukkig. De geschiedenis zal uitwijzen of we toen correct hebben gehandeld, maar we kozen ervoor om Assange zijn internet af te pakken. Ik herinner me nog goed dat hij dat vreselijk vond. Na de verkiezingen hebben we hem opnieuw toegang verleend.

Moreno’s populariteit bedraagt nog maar 17 procent en zijn legitimiteit is onder het nulpunt gedaald. Julian Assange is daar nu helaas het slachtoffer van geworden.

Wat gaf volgens u de doorslag om zijn politiek asiel op te heffen?

Long: Ik ben er zeker van dat het bezoek van Mike Pence zeer bepalend was. Er begint informatie naar boven te komen dat de lening bij het IMF onder bepaalde voorwaarden is goedgekeurd. Niet zozeer vanuit het IMF zelf, maar wel vanuit de VS, die een vetorecht hebben. Moreno heeft een compromis kunnen bereiken met de politieke en economische elite van Ecuador, wat zijn regering weer wat zuurstof geeft. Maar zijn populariteit bedraagt nog maar 17 procent en zijn legitimiteit is onder het nulpunt gedaald. Julian Assange is daar nu helaas het slachtoffer van geworden.

Wat ging er door u heen toen u de beelden zag van de arrestatie van Assange?

Fidel Narvaez: Tot vorig jaar in juli heb ik op de Ecuadoraanse ambassade gewerkt. Ik zag Julian Assange haast elke dag. Met een mengeling van woede, verdriet en wanhoop volgde ik de arrestatie van mijn vriend. Ik ben zo ontgoocheld in mijn land. Ecuador heeft een knieval gedaan voor de VS. Vorig jaar heeft president Moreno zelfs toestemming gegeven aan de Amerikaanse justitie om iedereen die op de Ecuadoraanse ambassade in Londen werkte of had gewerkt te ondervragen. Ik heb geweigerd om aan dat onderzoek deel te nemen. Lenin Moreno wil in de gratie vallen bij de VS. Uiteraard komt deze arrestatie niet uit de lucht vallen en was ze met alle partijen grondig voorbereid.

De VS beschuldigen Julian Assange van het verspreiden van geheime informatie. Ook belangrijke kranten als The New York Times, The Guardian en El Pais hebben die berichten verspreid. Waarom wordt Julian Assange vervolgd en de traditionele media niet?

Narvaez: In zekere zin heeft Assange met WikiLeaks alleen maar het materiaal gepubliceerd dat soldaat Chelsea Manning hem had aangereikt. Daarom zullen de VS andere redenen aandragen om hem te berechten. Ze gaan ervan uit dat Assange Manning heeft geholpen om de geheime informatie te hacken. Chelsea Manning is voor haar fouten veroordeeld, heeft in de cel gezeten en kreeg uiteindelijk strafvermindering van president Barack Obama. Vorige maand is Chelsea Manning evenwel opnieuw opgepakt omdat ze geweigerd heeft te getuigen bij een onderzoek van de grand jury naar Julian Assange en WikiLeaks. Dat hele onderzoek is in het geheim gevoerd. Assange en zijn advocaten hebben tot nu de kans niet gekregen om zich te verdedigen. Zo werkt de Grand Jury: pas als ze bewijzen hebben, arresteren ze je en dan begint onmiddellijk de rechtszaak.

Ecuador heeft geprobeerd om Assange ook een diplomatiek statuut te geven. Helaas heeft het Verenigd Koninkrijk dat geweigerd.

In 2013 dreigde een andere klokkenluider, Edward Snowden, uitgeleverd te worden aan de Verenigde Staten. Naar verluidt gaf u hem een vrijgeleide om Hongkong te kunnen verlaten.

Narvaez: Ja, dat klopt. Snowden zocht bescherming omdat hij achtervolgd werd om soortgelijke redenen als Julian Assange. Hij bevond zich in Hongkong en moest naar een veilig oord reizen. We dachten dat Ecuador een veilig land kon zijn voor hem. Hij heeft geprobeerd om naar Ecuador te reizen en ik heb hem daarvoor een vrijgeleide gegeven.

Uiteindelijk belandde Snowden in Rusland?

Narvaez: Omdat hij niet rechtstreeks vanuit Hongkong naar Ecuador kon reizen. Hij moest een tussenlanding maken. Ofwel in de Verenigde Staten, wat in zijn geval onmogelijk was, ofwel in Moskou. Zijn vliegroute was Hongkong-Moskou-Havana-Quito. Helaas is hij op zijn eerste tussenlanding tegengehouden. Uiteindelijk heeft hij in Rusland politiek asiel aangevraagd en ook gekregen.

Was president Correa op de hoogte van uw vrijgeleide?

Narvaez: Nee. Ik heb dat op eigen initiatief gedaan. Noch de president, noch de minister van Buitenlandse Zaken, noch de ambassadeur waren op de hoogte. Snowden had maar enkele uren om Hongkong te verlaten en ik heb toen snel een vrijgeleide naar hem gemaild. Op zich heeft een consul het recht om zonder toestemming visa, paspoorten en vrijgeleiden op te stellen. Gezien het profiel van Snowden en de mogelijke geopolitieke gevolgen voor Ecuador, ben ik achteraf toch gestraft door de Ecuadoraanse regering. Ik heb mijn job als consul moeten inruilen voor een job als functionaris in de ambassade.

The Guardian onthulde enkele maanden geleden dat er een plan was om Julian Assange te laten ontsnappen naar Rusland. U wordt daarin vermeld als tussenpersoon.

Narvaez: Zo staat dat in dat artikel, maar dat klopt totaal niet. Wat wel waar is, is dat we een plan hadden uitgewerkt voor de dag dat de Britse overheid Julian Assange zou toestaan het land te verlaten. Ecuador had er dan voor gekozen dat Assange als diplomaat voor Rusland zou werken, maar dat betekent helemaal niet dat Rusland er zelf achter zat. Ecuador wist goed dat Assange alleen met de toestemming van de Britten de ambassade zou kunnen verlaten. Toen Ecuador Assange de Ecuadoraanse nationaliteit heeft gegeven, heeft het geprobeerd om hem ook een diplomatiek statuut te verlenen. Dan zou Julian Assange zich in een diplomatieke auto tot aan de luchthaven kunnen verplaatsen en zo het land verlaten. Helaas heeft het Verenigd Koninkrijk dat statuut als diplomaat geweigerd.

Tot slot: Assange oogde niet bepaald fris tijdens zijn arrestatie. Volgens de Ecuadoraanse minister van Binnenlandse Zaken smeerde hij zijn eigen kak op de muren. Was het zo erg met de man gesteld?

Narvaez: Ik heb tot 15 juli vorig jaar op de ambassade gewerkt en ik heb nooit iets van die aard gezien. Ik kan ook moeilijk geloven dat het in de laatste maanden zou zijn gebeurd. Ik heb geen bewijs, maar volgens mij is dit een van de vele leugens van de regering van Moreno.